چهارشنبه‌سوری یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که در میان ترک‌زبان‌های ایران، به‌ویژه در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل، با آیین‌ها و رسوم ویژه‌ای برگزار می‌شود. این مراسم که در شب آخرین چهارشنبه سال انجام می‌شود، نماد بدرقه سال کهنه و استقبال از سال نو با خوشی، پاکی و نیک‌بختی است.
فهرست
۱. آیین‌های اصلی چهارشنبه‌سوری در میان ترک‌زبان‌ها
الف) آتش‌بازی و مراسم پریدن از آتش
یکی از مهم‌ترین بخش‌های چهارشنبه‌سوری، روشن کردن آتش و پریدن از آن است. مردم با روشن کردن بوته‌ها و چوب‌ها، از روی آتش می‌پرند و این شعر را می‌خوانند:
“آتیل باتیل چرشنبه، بختیم آچیل چرشنبه”
“قرمزی گئتدی، قورچی گلدی” (قرمزی از بین رفت، سفیدی آمد – اشاره به بیماری و سلامتی)
ب) قاشق‌زنی (قاشق سالدی)
کودکان و نوجوانان با پوشاندن صورت خود و برداشتن یک قاشق و کاسه فلزی، به درب خانه‌ها می‌روند و در کاسه‌هایشان شیرینی، آجیل و گاهی پول دریافت می‌کنند. این مراسم نوعی طلب خیر و برکت برای سال نو محسوب می‌شود.
ج) فال‌گوشی (گوله آخماق)
دختران و پسران جوان نیت می‌کنند و در کوچه یا پشت دیوار خانه‌ها، به مکالمات مردم گوش می‌دهند. نخستین جمله‌ای که می‌شنوند، به تعبیر نیتشان مرتبط دانسته می‌شود.
د) آب‌ریختن پشت سر مسافر (سو چالماق)
یکی از رسوم قدیمی این است که هنگام سفر رفتن عزیزان در روز چهارشنبه‌سوری، پشت سرشان آب می‌ریزند تا سفرشان بی‌خطر و همراه با خیر و برکت باشد.
ه) کوزه‌شکنی (کوللو شکماق)
در برخی مناطق، مردم کوزه‌های قدیمی را پر از آب کرده و از روی بام خانه به کوچه می‌اندازند. این کار به معنی دفع بلا و ورود خیر و برکت به خانه در سال جدید است.
۲. غذاهای مخصوص چهارشنبه‌سوری در بین ترک‌ها
غذاهای ویژه‌ای در این شب پخته و سرو می‌شود که هر کدام معنای خاصی دارند:
الف) آش رشته (اوماج آشی یا اشکنه آشی)
آش رشته یا آش اوماج از معروف‌ترین غذاهایی است که در این شب پخته می‌شود. مردم معتقدند که این غذا باعث برکت در سال جدید می‌شود.
ب) پلو (سبزی‌پلو با ماهی یا قورمه سبزی پلو)
بسیاری از خانواده‌ها سبزی‌پلو را با ماهی یا خورش قورمه‌سبزی می‌پزند که نشانه سرسبزی و شادابی در سال جدید است.
ج) آجیل مشکل‌گشا (چیلله شورباسی یا چیله قارغاسی)
ترک‌زبانان در شب چهارشنبه‌سوری آجیل مخصوصی شامل فندق، گردو، بادام، پسته، کشمش، توت خشک و باسلق تهیه می‌کنند که اعتقاد دارند مشکلات را برطرف و شادی و برکت می‌آورد.
د) کوفته تبریزی
در برخی مناطق به‌ویژه در آذربایجان شرقی، خانواده‌ها در این شب کوفته تبریزی می‌پزند و آن را با ماست و سبزی سرو می‌کنند.
۳. چهارشنبه‌سوری و مراسم مخصوص عروس و دامادها
در میان ترک‌زبان‌ها، چهارشنبه‌سوری اهمیت خاصی برای تازه‌عروس و دامادها دارد. خانواده داماد برای عروس هدایایی به نام “بایراملیق” تهیه می‌کنند که شامل لباس نو، شیرینی، میوه، آجیل، طلا و در برخی موارد پول است.
مراسم حمام عروس (گئلین حمامی)
در برخی مناطق، یک روز قبل از چهارشنبه‌سوری، خانواده عروس و داماد مراسم حمام سنتی برگزار می‌کنند که در آن عروس را به حمام عمومی می‌برند و با حنا و گل خوشبو تزئین می‌کنند.
چهارشنبه‌سوری و جهیزیه بردن (بؤیؤک باغلاما)
در برخی مناطق، خانواده عروس در شب چهارشنبه‌سوری بخشی از جهیزیه را به خانه داماد می‌فرستند که نشانه آغاز زندگی مشترک است.
حنابندان
در برخی روستاها، مراسم حنابندان نیز در این شب برگزار می‌شود و دستان عروس و داماد با حنا تزئین می‌شود تا خوشبختی برای آنها به ارمغان بیاورد.
۴. سایر رسوم ویژه ترک‌زبانان در چهارشنبه‌سوری
الف) چهار چرشنبه (چیلله چرشنبه‌لری)
در برخی مناطق آذربایجان، اعتقاد دارند که چهار چهارشنبه آخر سال هرکدام به یک عنصر طبیعی مربوط است:
سو چرشنبه‌سی (چهارشنبه آب) – برای پاکی
اود چرشنبه‌سی (چهارشنبه آتش) – برای گرما و انرژی
یئل چرشنبه‌سی (چهارشنبه باد) – برای تغییرات مثبت
تورپاق چرشنبه‌سی (چهارشنبه خاک) – برای باروری و رزق و روزی
ب) دعاخوانی برای رفتگان
در برخی مناطق، مردم شب چهارشنبه‌سوری برای اموات خیرات می‌دهند و در قبرستان شمع روشن می‌کنند.
ج) گل به سر و صورت زدن (یئل‌باشی باخماق)
در برخی مناطق، کودکان خاکستر باقی‌مانده از آتش را بر سر و صورت خود می‌مالند که نمادی از دعا برای سلامتی و رفع بلاست.
د) تخم‌مرغ شکستن (یومورتا شکماق)
در شب چهارشنبه‌سوری، برخی از مردم تخم‌مرغ‌های رنگی را به هم می‌زنند و می‌شکنند که نمادی از رقابت و شانس است.
نتیجه‌گیری
چهارشنبه‌سوری در میان ترک‌زبانان ایران، به‌ویژه در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل، یکی از باشکوه‌ترین و متنوع‌ترین جشن‌هاست. این مراسم با روشن کردن آتش، پریدن از آن، قاشق‌زنی، دعاخوانی، غذاهای سنتی، و هدیه دادن به عروس و داماد همراه است. ترکیبی از سنت‌های کهن ایرانی و فرهنگ محلی ترک‌ها، این شب را به یکی از به‌یادماندنی‌ترین شب‌های سال تبدیل می‌کند.
🔥 آیا تجربه خاصی از چهارشنبه‌سوری در این مناطق داشته‌اید؟ 😊
دیدگاه ها :
*اگر نظری دارید یا این مطلب نیاز به اصلاح دارد و یا عکس یا ویدئوی مرتبط با آن دارید لطفا اینجا برای ما ارسال کنید.