پناهگاه حیات وحش شیر احمد سبزوار

پناهگاه حیات وحش شیر احمد سبزوار در ۷ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان سبزوار قرار گرفته است. وضعیت توپوگرافی منطقه به صورت دشتی، کویری و تپه ماهور بوده و دارای حداقل ارتفاع ۹۱۵ متر و حداکثر ارتفاع ۱۳۸۰ متر می‌باشد. این منطقه از اقلیم خشک کویری با نوسان نسبتاً زیاد درجه حرارت روز و شب که از خصوصیات مناطق کویری می‌باشد، برخوردار است. میانگین درجه حرارت سالیانه معادل ۱۴ درجه سانتی‌گراد است و متوسط حرارت ماهیانه در سردترین زمان سال (دی ماه) حدود ۴/۲ و گرم‌ترین ماه سال (تیر ماه) حدود ۱/۲۹ درجه سانتی‌گراد است. میزان بارندگی سالیانه حدود ۱۷۵ میلی‌متر می‌باشد. توزیع بارندگی نامتعادل و حداکثر طی فصل زمستان با ۴۸ درصد بارش‌ها اتفاق می‌افتد.

پوشش گیاهی

منطقه شیر احمد از نظر رویشی بخش کوچکی از منطقه ایرانی- تورانی می باشد. که سیمای کلی رستنیهای موجود در آن با تعاریفی که در مورد اقالیم خشک بیان شده یعنی نزولات جوی کمتر از ۲۰۰ میلیمتر و تبخیر و تعرق بالا مطابقت دارد.تمامی منطقه شیر احمد که ارتفاعی بین ۹۱۵ تا ۱۳۸۱ متر از سطح دریا را شامل می گردد. حالت نیمه بیابانی داشته که کمی مقدار بارندگی و طولانی بودن فصل خشک و نوسان شدید حرارتی از وجوه مشخص آن می باشد. رستنیهای موجود در این ناحیه بیشتر تحت تاثیر عامل خاک وتوپوگرافی، اغلب گونه های شور پسند از خانواده سلمه، تره، بهمنی، غلات و گز را شامل می شود.

گونه های اراضی شنی را haloxylon و astragalaus و در اراضی شور و قلیاییseiditzia و salsola گونه های غالب را تشکیل می دهند.تنوع و پراکنش رستنیهای منطقه زیاد و ازشاخص ترین رستنی ها می توان به درمنه اشاره کرد.به طور کلی در این منطقه سه تیپ عمده گیاهی قابل مشاهده می باشد که دارای ۴۷ گونه گیاهی قابل تشخیص می باشند.

این منطقه در سال ۱۳۷۵ به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام گردید. بیش از یک دهه حفاظت سبب ارتقای ارزش‌ها و غنای منطقه گردید و به همین دلیل در اردیبهشت ۱۳۸۱. بر اساس ارزیابی‌های به عمل آمده شایسته احراز عنوان پناهگاه حیات وحش کویر تشخیص داده شد . بر اساس مصوبه شورای عالی محیط زیست به پناهگاه حیات وحش کویر شیراحمد تغییر نام داد و در حال حاضر با همین عنوان تحت کنترل و مدیریت می‌باشد.

منابع آبی

پناهگاه شیراحمد به دلیل ساختار زمین‌شناسی و شرایط اقلیمی حاکم بر آن، از چشمه‌های پرآبی که در تمامی طول سال جریان داشته باشد برخوردار نیست. رودخانه کال شور که حدود ۲۵ کیلومتر از مرز شمالی منطقه را دربر می‌گیرد. تنها منبع آب دائمی منطقه می‌باشد. این رودخانه که در سال‌های پرآبی از دبی نسبتاً خوبی برخوردار است. علاوه بر این که مورد استفاده وحوش منطفه قرار می‌گیرد، همه ساله پذیرای صدها پرنده آبزی مهاجر می‌باشد. چشمه آوش مهم‌ترین چشمه منطقه است که علاوه بر مردم، مورد استفاده وحوش منطقه نیز قرار می‌گیرد.

از دیگر منابع تأمین آب وحوش منطقه یک دستگاه تلمبه بادی است که بر روی یک حلقه چاه که تقریباً در محدوده مرکزی منطقه حفر گردیده است، قرار گرفته است.

گونه های جانوری

مهره داران منطقه اعم ازپستانداران، پرندگان و خزندگان مورد شناسایی قرارگرفته اند. ولی مطالعه در مورد سایر رده ها و راسته های بی مهره هنوز انجام نگرفته است.

الف) خزندگان

پوشش گیاهی منطقه به علت قرق چندین ساله از وضعیت مطلوبی برخوردار است که زیستگاه مناسبی را برای انواع خزندگان فراهم آورده است.بطوریکه هم اکنون ۱۵ گونه از راسته سوسمارها و ۱۱ گونه از راسته مارها در این منطقه زندگی می کنند.

ب) پرندگان

در میان مهره داران پرندگان به دلیل دارا بودن قدرت پرواز، تحرک و جابجایی در سطح وسیع، بزرگترین خانواده مهره داران را به خود اختصاص داده اند. بطوریکه ۵۰۲ گونه پرنده در فصول مختلف سال مشاهده شده که در حدود ۶/۴۶ درصد مهاجر و ۶/۱ درصد مهاجرعبوری و بقیه بومی منطقه هستند.از پرندگان خانواده مرغابیهای سرسبز، خوتکا، آنقوت و از خانواده حواصیلها بوتیمار، اگرت بزرگ و حواصیل خاکستری همه ساله در قسمت کال شور برای زمستان گذرانی مهاجرت می کنند.
۶۰ گونه پرنده از خانواده های مختلف در منطقه مشاهده شده اند که در این میان «هوبره» به عنوان یک پرنده بومی از اهمیت بالایی برخوردار است.

ج) پستانداران

پستانداران تکامل یافته ترین موجوداتی هستند که بیشترین سازگاری را با محیط های مختلف پیدا کرده اند.این گروه از جانوران در شرایط آب وهوایی مختلف قادر به ادامه زندگی می باشند.به خصوص اگر غذا، آب و امنیت آنها تأمین شده باشد.منطقه شیر احمد به علت قرق چند ساله یکی از زیستگاههای بسیار خوب آهو و پرورش جبیر در ایران محسوب می شود. بطوریکه در سال ۱۳۸۱ بیش از ۱۰۰۰ رأس آهو در این منطقه سرشماری شده است. هم اکنون در منطقه ۱۰ گونه از راسته جوندگان و ۶ گونه گوشتخوار و ۳ گونه زوج سم (آهو، جبیر و گراز) شناسایی شده است.

عوامل تهدید کننده پناهگاه حیات وحش شیر احمد

با توجه به شرایط جغرافیایی و محدودیت منابع آب عمده ترین عوامل تهدید در این منطقه را می توان در موارد زیر خلاصه نمود.

۱- چرای دامهای بومی روستاهای اطراف محدوده که با مدیریت صحیح می توان تبعات منفی ناشی از آن را با توجه به آسیب پذیری و شرایط حساس اکولوژیکی منطقه کاهش داد.
۲- شنهای روان که با حرکت خود پوشش گیاهی و به تبع آن تغذیه وحوش را تحت تأثیر قرار می دهد. و با اجرای طرح تاغ کاری می توان از این روند جلوگیری نمود.
۳- از مهمترین عوامل تهدید کننده وحوش کمیاب در خارج از منطقه و طی شب یعنی زمانی که جهت تعلیف به خارج از پناهگاه مهاجرت می نمایند شکار غیر مجاز می باشد. که با تقویت پوشش گیاهی در منطقه می توان به این امر پایان داد.
۴- کشاورزی که در داخل منطقه محدود به کلاته ای کوچک به نام شیر احمد می باشد که لازم است نسبت به خرید آن اقدام فوری صورت گیرد.

اهمیت اکوتوریستی منطقه شیر احمد

در حال حاضر مدیریت پناهگاه حیات وحش شیر احمد، محدود به حفظ و حراست از این عرصه طبیعی می باشد که برای اجرای مدیریت کاربردی در سایر زمینه ها از جمله توسعه بخش اکوتوریسم نیازمند شناخت ویژگیهای اکولوژیکی و زیست محیطی و شناسایی پتانسیلهای بالقوه در منطقه می باشیم.تهیه طرح مدیریت جامع بهره وری می تواند قابلیتهای طبیعی منطقه را شناسایی کند و راه را جهت بهره برداری بهینه از آن هموار نماید.پناهگاه حیات وحش شیر احمد اگرچه از نظر تنوع اکوسیستم ها غنی نیست ولی به عنوان یک عرصه کویری از ویژگیهای علمی پژوهشی و تفرجگاهی مناسبی برخوردار است.

تاکنون زون بندی مشخص وکاملی از این اکوسیستم ها به عمل نیامده ولی مطالعۀ این استعدادها و قابلیتها و سپس معرفی آنها می تواند گام مؤثری در جهت توسعة اکوتوریسم محسوب شود و باید ظرفیت منطقه را با توجه به آسیب پذیر بودن آن و نزدیکی به شهرستان سبزوار در نظر گرفت.

تصاویر بیشتر : -->