ورشو سازی بروجرد

صنعت ورشو سازی در گذشته‌های نه چندان دور در شهر بروجرد رونق فراوانی داشت و بخش وسیعی از بازار قدیمی این شهر را به خود اختصاص می‌داده است.
گستردگی این هنر به حدی بوده است که نام شهر بروجرد و ورشو با هم آمیخته شده است. این فلز به صورت ورق از کشور آلمان و لهستان به ایران وارد می‌شده است و با داشتن جلا ومقاومت طولانی در مقابل پوسیدگی ، آنرا “ژرمن سیلور” نیز اطلاق می‌کردند.
هنرمندان دیار بروجرد، با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری با استفاده از دستگاههای ساده و همچنین نیروی بازوی خود، به خلق آثار فلزی بسیار زییایی از ورقهای ورشویی می‌پرداختند که از جمله می‌توان به ظروف غذا خوری، سماور، سینی، قندان، چایدان، گلاب پاش و … اشاره کرد.
از برجسته‌ترین هنرمندان این حرفه می‌توان استاد علی میناگر، مرحوم استاد رئوف، مرحوم استاد قریب، استاد رضا گلدوز، استاد محمد باد آور، استاد علیرضا شاددل، استاد ماشاء اله فرخی و … را نام برد.
در زمانی نه چندان دور در گوشه گوشه شهر بروجرد صدای دلنشن چکش ورشوسازان و نوای موزون آن حکایت از تلاش و تولید بود.تولیدی که نه تنها نیاز بروجرد و ایران و حتی علاقمندان آن سوی مرزها را شامل می‌شد. زمانی حتی اروپاییان که خود تولید کننده ورق ورشو بودند از مشتاقان ورشوی چکشی بروجرد به شمار می‌آمدند.
هنرمندان مشغول به کار در این هنر با رقابتی که با یکدیگر داشتند در شکل دادن به ورق ورشو و ساختن ظروف زیبا از هم پیشی می‌گرفتند و این ابزار و ظروف امروز زینت بخش هنرکده‌ها و موزه‌ها و منازل هنرشناسان در سراسر دنیا است.
آثار چکشی ورشویی که هر یک دنیایی از ظرافت و هنر را در خود نهفته دارد بیانگر فرهنگ و آداب و رسوم و طرز تفکر و خلاقیت و توانایی سازنده آن می‌باشد.
درباره تاریخچه هنر صنعت ورشوسازی در ایران، نظرهای گوناگونی وجود دارد، نقل می‌کنند که در عصر قاجار تعدادی از مسگران ماهر اصفهان، بروجرد، دزفول و چند شهر دیگر جهت آموختن فن ورشوسازی به روسیه اعزام شدند.
این عده پس از آموختن این هنر در بازگشت به وطن، با دایر کردن کارگاههایی، ساخت وسایل ورشویی را آغاز کردند. برخی دیگر برآنند که از قدیم ساخت وسایل ورشویی وجود داشته است، ولی تعداد آنها بسیار کم بود.
بر اساس اسناد موجود استادان بروجردی قبل از آنکه از ورشو استفاده کنند با ورق زرد رنگ برنج وسایل مورد نیاز مردم آن روزگار را می‌ساختندو چون ورشو سازان برای اولین بار از ورق ورشو برای ساخت جای جوهر و دوات خطاطی استفاده می‌کردند که به آنها “دوانگر” می‌گفتند.
به استناد برخی متون، کار ساخت اسباب خانه از این فلز از زمان سلجوقیان و صفویان رواج داشته و در زمان قاجار این هنر به اوج رسیده است.
به هر حال یکی از پررونق‌ترین صنایع در شهر بروجرد طی سالیان متمادی تهیه اسبابی بود که از جنس ورشو ساخته می‌شد.
ورشو فلزی است سفید رنگ و نقره مانند که آلیاژ آن ۲۰ درصد نیکل، ۳۵ درصد روی و ۴۵ درصد مس است، به خوبی ذوب و به آسانی قالب گیری می‌شود.
این فلز به صورت ورق از کشورهای آلمان و لهستان به ایران وارد و به علت جلا و درخشندگی زیاد و مقاومت طولانی در مقابل پوسیدگی به «ژرمن سیلور» مشهور شده بود.
هنرمندان بروجردی با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری که با دستگاه‌های ساده و نیروی بازوی هنرمند میسر بود، آثاری فلزی از ورق‌های ورشو خلق می‌کردند و ظروف بسیاری نظیر سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور ذغالی، قوری، زیر سماوری، چای دان، قندان، استکان، گلاب پاش، آفتابه لگن، سرمه دان و وسایلی که معمولا در جهیزیه دختران جوان یافته می‌شد، می‌ساختند.
از اساتید ورشو سازی بروجرد می‌توان ملا مهدی، حاج عبدالوهاب، محمد رحیم میناگر، باقر حق شناس و خاندان هنرور و رئوفیان و میناگر را نام برد .
با ورود انواع کالاها و لوازم و ظروف خانگی ارزان قیمت از جنس چینی و ملامین و پیرکس این هنر و ظروف به فراموشی سپرده شده و تنها از آنها برای تزیین خانه استفاده می‌شود.دراین میان صنایع دستی نیز به عنوان بخشی از میراث کهن و فرهنگی ملت ها، نقش مهمی در معرفی تمدن و پیشینه تاریخی سرزمین دارد.اسناد و مدارک فرهنگی برجای مانده از گذشته به ویژه ابزار و ظروف بیانگیر آن است که بروجرد نیز از لحاظ تولید صنایع دستی سابقه ای دیرینه دارد.
نوآوران و استادان صنایع دستی در بروجرد همواره به موازات آفرینشهای ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر شهرهای کشور از جمله اصفهان در خلق آثار شگفت انگیز گام برداشته اند.مسگری ، جاجیم بافی، گلیم بافی ، صابون پزی ، گیوه دوزی، ماشته بافی، چاقوسازی و صنایع دستی ورشو از پرآوازه‌ترین تولیدات محلی بروجرد بوده که در گذشته از رونق خاصی برخوردار بوده اند.ورشو سازی شاخص‌ترین صنایع دستی بروجرد است که با بیش از دو قرن رونق ، نام این شهرستان را در داخل و خارج کشور مطرح کرده، اما امروز آرام آرام در بوته فراموشی فرو غلطیده است.
آبخوری ، سینی و فنجان ،منقل، آفتابه لگن، سرمه دان، گلاب پاش و سماور از تولیدات متنوع ورشویی هستندکه به استناد برخی متون، کار ساخت این لوازم خانه از زمان سلجوقیان و صفویان دراین منطقه رواج داشته و در زمان قاجار این هنر به اوج خود رسیده است.
امروز دیگر صدای دلنشین چکش صنعتگران پر ذوق در کوچه پس کوچه‌های بازار قدیمی بروجرد به گوش نمی‌رسد و دگرگونیهای صنعتی نقش و نگار ظروف ورشو را از یاد برده است.