موزه و کتابخانه ملک تهران

کتابخانه‌ی «موزه‌ی ملک» از جاهای دیدنی تهران ، در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی به همت مرحوم «حاج حسین آقاملک»، افتتاح شد. ایشان در ۶ آبان ماه خانه‌ی پدری خود را که در بازار بین‌الحرمین تهران قرار داشت، وقف آستان قدس رضوی کرد.
تمامی اثاثیه‌ی منزل، کتب، هزاران نسخه‌ی خطی نفیس، نسخ چاپ سنگی، فرش‌، لوستر، مبلمان، تابلوهای نقاشی، مجموعه‌هایی از تمبر، سکه، آثار لاکی و بسیاری از لوازم و تجملات شخصی آقاملک در بین موقوفات قرار داشت.
ناگفته نماند که در ابتدا این آثار موقوفی در کنار کتابخانه در معرض نمایش قرار داده شد. در وقف‌نامه‌ چنین عنوان شده است که در تمامی روزها جز ایام تعطیل، کتابخانه به روی علاقه‌مندان باز است و مراجعه کنندگان می‌توانند از آن استفاده کنند؛ این در حالی است که تنها می‌توان در داخل کتابخانه از کتب استفاده کرد.
آقاملک، در سال ۱۳۴۳ تصمیم گرفت موزه‌ای در مجاورت کتابخانه‌ی خود که یکی از غنی‌ترین و ارزشمندترین کتابخانه‌های زمان بود، احداث کند؛ وی درصدد بود تا در موزه‌‌ای که دایر می‌کند، اشیای گرانبها و ارزشمند هنری و نیز تاریخی را ایجاد کرده و در کنار یکدیگر جمع‌آوری کند تا محققان و پژوهشگران خارجی کتابخانه، این امکان را داشته باشند که بدون مشکل و دغدغه‌ای، هنر و تمدن ایرانی را از نزدیک لمس و مشاهده کنند.
وی بارها و به کرات چنین گفته بود:
اگر از سوی پدر مامور مشهد نشده بودم، موزه‌ای ایجاد می‌کردم که با موزه‌ی انگلستان، برابری کند.
آقاملک بر تصمیم و اجرایی کردن هدف خود، آن‌چنان مصمم بود که ابتدا از اهالی فن و آنان که دانشی در این زمینه داشتند، مشورت گرفت و پس از آن، اشیای مناسب موزه‌ای را جستجو و خریداری کرد.
وی از سال‌ها پیش، در سال ۱۳۲۳ تدارک گسترش این مکان ارزشمند را با وقف زمینی وسیع در «باغ ملی تهران»، برای احداث عمارت جدید کتابخانه و موزه، دیده بود. هرچند هرگز در دوران حیات ایشان، ساخت مکان جدید موزه و کتابخانه ملک، میسر نشد.
موزه ملک از جاهای دیدنی تهران زمان گشایش تا سال ۱۳۷۵ هجری شمسی، در خانه‌ی ملک دایر بود؛ در سال ۱۳۶۴ پروسه‌ی ساخت بنای جدیدی برای این موزه، با پیگیری و کوشش آستان قدس رضوی، در زمینی به مساحت شش هزار متر مربع، شروع و پس از ۱۱ سال در سال ۱۳۷۵ ساختمان جدید موزه، آماده و مجموعه‌ی موزه‌ و کتابخانه ملک از منزل ملک به محل جدید در خیابان امام خمینی تهران، در باغ ملی، جنب ساختمان وزارت امور خارجه، منتقل شد. جالب است بدانید که در ۳۰ فروردین ماه سال ۱۳۸۴ هجری شمسی، آقاملک تمامی اموال، لوازم و اشیای نفسی که در موزه‌ نگهداری می‌شد، طی نامه‌ای به مجموعه‌ای که پیش‌تر به آستانه‌ی قدس رضوی وقف کرده بود، افزود و موزه‌ی ملی ملک، در مجاورت کتابخانه‌ی ملک، احداث شد.
بنابراین موزه و کتابخانه ملک،از جاهای دیدنی تهران موسسه‌ای است غیردولتی و غیرانتفاعی که تحت نظارت مستقیم تولیت آستان قدس رضوی اداره می‌شود. قدمت این مجموعه‌ی ارزشمند فرهنگی و تاریخی متعلق به دوران پهلوی اول و بالغ بر ۸۰ سال است. موزه در طبقه‌ی همکف و زیر همکف در ساختمان کنونی کتابخانه قرار دارد.
شش سالن در این موزه دایر است که می‌توان به سالن سکه، آثار هنری، قلمدان، تمبر، فرش و سالن اشیای اهدای خانم ملک، اشاره کرد.

وجود اشیایی کم‌نظیر و حتی بی‌همتا در برخی از این سالن‌ها، از ویژگی‌های بارز و ستودنی موزه و کتابخانه‌ی ملک به‌شمار می‌رود که در نوع خود قابل توجه و ستودنی است. علاقه‌مندان به موزه‌ی ملی ملک می‌توانند هنگام حضور در این جاذبه‌ی ارزشمند پایتخت، از شش مجموعه‌ی جالب و کم‌نظیر آن دیدن کنند؛
مجموعه‌ی سکه‌ که در سمت راست لابی موزه ملک از جاهای دیدنی تهران قرار دارد، با ۱۰ هزار عدد سکه از دوران لیدیه تا زمان پهلوی دوم، مدال ایرانی از قرون ۶ پیش از میلاد مسیح تا دوران حکومت پهلوی، سکه‌هایی متعلق به یونان، جانشینان اسکندر، امپراطوری بیزانس، خلفای اسلامی و پادشاهی عثمانی، اولین مجموعه‌ی باشکوه این موزه محسوب می‌شود.
بسیاری از سکه‌های ایرانی کمیاب بوده که می‌توان به سکه‌ی فتحعلی‌شاه در لباس ایل و سکه‌ی سلطنت ۵۰ روزه‌ی حسینعلی میرزا اشاره کرد.

تابلوهای نقاشی برجسته و گران‌بها از اساتید ایرانی همچون کمال‌الملک غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی، تعدادی از نقاشان اروپایی، مبلمان و لوستر از آثاری است که در بخش غربی لابی موزه و در مجموعه‌ی آثار هنری موزه، به نمایش درآمده است.
مجموعه‌ی هنر لاکی
در مجموعه‌ی هنر لاکی می‌توان ۸۶ قطعه قلمدان، قاب، آیینه‌ و سرچسبدان را که با نقاشی لاکی تزئین شده است، مشاهده کرد. جالب است بدانید که قدمت برخی از این آثار نزدیک به سه قرن است.
مجموعه‌ی تمبر
۱۰۰ هزار قطعه تمبر در مجموعه‌ی تمبر و در طبقه‌ی زیر همکف موزه به نمایش گذاشته شده است که از نخستین‌ تمبرهای چاپ شده در ایران و سراسر جهان گرفته تا تمبرهای حال حاضر، در میان آن‌ها دیده می‌شود. از تمبرهای منحصربه‌فرد و ناب در این بخش می‌توان به تمبر ویکتور امانوئل از پادشاهان ایتالیا اشاره کرد که طبق اظهارات سفیر این کشور، نمونه‌ی این تمبر در کشور ایتالیا وجود ندارد.
مجموعه فرش
در مجموعه‌ی فرش موزه ملک از جاهای دیدنی تهران که در طبقه‌ی زیر همکف موزه قرار دارد، بالغ بر ۴۴ تخته قالی و قالیچه وجود دارد. در این مجموعه‌ی ارزشمند و نفیس، از نقاط مختلف کشور آثاری به نمایش گذاشته شده است که هنرمندترین و ماهرترین بافندگان دو قرن گذشته، آن‌ها را بافته‌اند. از جمله این آثار کم‌نظیر می‌توان به وجود قالیچه‌ای با قدمتی بالغ بر ۱۶۰ سال اشاره کرد که متعلق به شهر سنندج است و به طور کامل از ابریشم بافته شده است.
مجموعه بانو ملک
در مجموعه‌ی بانو ملک که در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی به نیابت از «بانو عزت‌الملک ملک»، دختر «حاج حسین ملک»، به مجموعه‌ی موزه اهدا شده است، می‌توان به آثار ارزشمندی همچون تابلوهای نقاشی متعلق به دوران حکومت قاجاریان، نسخه‌های خطی، سرقلیان، قلمدان و آثار لاکی اشاره کرد.
مجموعه آثار خوشنویسی
قطعا یکی از زیباترین و محبوب‌ترین بخش‌های موزه، بخش مجموعه‌ی آثار خوشنویسی است که در آن می‌توان آثاری از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین هنرمندان خوشنویس ایرانی و اسلام را مشاهده کرد. «یاقوت مستعصمی»، «علیرضا عباسی»، «میرعماد»، «احمد نیریزی»، «درویش عبدالمجید طالقانی»، «میرزا غلامرضا اصفهانی» از جمله هنرمندانی است که آثارشان در این بخش به نمایش گذاشته شده است.
کتابخانه‌ و موزه‌ی ملی ملک از جاهای دیدنی تهران به عنوان یکی از ارزشمندترین و از غنی‌ترین کتابخانه‌های کشور محسوب می‌شود؛ درواقع وجود ۱۹ هزار رساله‌ی خطی، این مجموعه را به یکی از‌ شش گنجینه‌ی بزرگ نسخ خطی در کشور تبدیل ساخته است. ۱۶۰۰ عنوان در ۳۵۴۰ جلد، مجموعه‌‌ی کتاب‌‌های چاپ سنگی کتابخانه و موزه‌ی ملی ملک را شامل می‌شود که تعدادی از آن‌ها، مصور است. «طوفان‌البکا»، نمونه‌ای از کتب تصویری است که در کنار بیان واقعه‌ی کربلا، وقایع مختلفی را به صورتی کاملا ملموس به تصویر کشیده است.
در کتابخانه و موزه‌ی ملی ملک، از جاهای دیدنی تهران جز کتاب‌های یاد شده، کتاب‌هایی به زبان فرانسه، انگلیسی، روسی، آلمانی، اسپانیایی، ایتالیایی، دانمارکی، لهستانی، ترکی (آذربایجانی، استانبولی)، سوئدی، رومانیایی، اردو و گرجی یافت می‌شود که اکثر موضوعات این منابع، ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی است. همچنین در این مجموعه‌ی عظیم فرهنگی و تاریخی می‌توان نشریات ادواری را از مهم‌ترین منابع کتابخانه عنوان کرد که ۸۰۰ عنوان در بیش از ۷ هزار مجلد روزنامه، هفته‌نامه، ماهنامه، گاهنامه، فصلنامه و سالنامه در موضوعاتی که با خط مشی مجموعه‌سازی کتابخانه مرتبط است، در اختیار مخاطبان قرار داده می‌شود.
جالب است بدانید که در کتابخانه و موزه‌ی ملی ملک، از جاهای دیدنی تهران بخشی برای اسناد تاریخی در نظر گرفته شده است که حدود ۶۴ هزار برگ سند در آن نگهداری می‌شود. احکام، فرمان‌ها، مکتوبات اداری-دیوانی، اسناد حقوقی، مالی، مکاتبات شخصی و خصوصی، از جمله این اسناد است. رونوشت فرمان محمدعلی شاه قاجار در مورد خدماتی که به مشروطه و بسته شدن مجلس داشته است، یکی از این سندهای نگهداری شده در این گنجینه‌ی ارزشمند و گران‌بها است که قدمت آن به سال ۱۳۲۷ هجری قمری بازمی‌گردد.
مجموعه‌ی مواد دیداری و شنیداری بخش جدیدی است که در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی در کتابخانه و موزه‌ی ملی ملک ایجاد شده است که امروزه بیش از ۶۹۳ عنوان در ۹۷۴ نسخه لوح فشرده، کاتالوگ، پوستر و … را ذخیره کرده است. همچنین از مهرماه سال ۱۳۸۶ هجری شمسی، بخشی به نام کتابخانه‌ی دیجیتال ملک نیز راه‌اندازی شده است که در آن نسخه‌های خطی و چاپ سنگی، کتاب‌های عربی، فارسی، انگلیسی، فرانسه و … به صورت دیجیتال در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت و تا پایان سال ۱۳۹۲ نیز تصویر تمامی آثار خطی در کتابخانه‌ی دیجیتال ملک برای استفاده‌ی علاقه‌مندان، آماده و در دسترس قرار گرفته شده است.
این موزه علاوه بر کتابخانه باشکوهی که دارد، به چند بخش مختلف تقسیم شده است که بازدید از آن‌ها می‌تواند برای هر علاقه‌مندی به هنر، فرهنگ و تاریخ جالب باشد.
بخش گالری دست‌خط بزرگان ادب پارسی این موزه در سرسرای نخست کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش دست‌خط مشاهیر ادب پارسی می‌پردازد.
اثر کمال الملک
در بخش موزه کمال الملک، از جاهای دیدنی تهران آثاری از کمال‌الملک و سایر هنرمندان خاندان غفاری به نمایش در آمده است.
یکی از بخش‌های این موزه هم موزه فصلی است. این موزه در هر فصل از سال میزبان یک مجموعه از آثار است. آثاری که در گنجینه این موزه نگهداری می‌شود و در هر فصل یک مجموعه از آن‌ها در این گالری به نمایش در می‌آید.