قلعه پور اشرف دره شهر در روستای شیخ مکان در حدود ۶ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان دره‌شهر و در مسیر جاده‌ای دره‌شهر به شهر پل‌دختر قرار دارد. این قلعه با نام‌های دیگری مثل «قلعه شیخ‌مکان»، «قلعه میر محمدخان اشرف‌العشایر» و «قلعه میر محمدخان پور اشرف» هم معروف است. این قلعه در سال ۱۳۳۵ هجری قمری به دستور «میر سید محمدخان پور اشرف» حاکم وقت منطقه در دوره قاجاریه ساخته شده است.
همه قلعه‌ها در تمام دوران تاریخی در دورافتاده‌ترین و مرتفع‌ترین نقطه‌ها ساخته می‌شدند. تا به خاطر وجود شیب‌های تند تپه یا کوه، دست‌یابی به آن دشوار باشد. و نگهبان‌ها نیز از لحاظ دید به منطقه بزرگی مسلط باشند. در ساده‌ترین شکل تعریف یک قلعه که مورد پذیرش معماران و تاریخ‌شناسان قرار گرفته است. می‌توان گفت که قلعه باید «یک بنای مستحکم با امکانات دفاعی» باشد که صاحب یا فرمانده‌ا‌ی مشخص دارد.
معماری قلعه
قلعه شرف العشایر در ۳ طبقه ساخته شده و در مجموع دارای ۵ برج و ۳۰ اتاق است که به آن کاربردی نظامی و مسکونی می‌دهند. ویژگی‌هایی مثل این، قلعه پور اشرف را به یکی از بی‌نظیرترین قلعه‌های دره‌شهر تبدیل کرده است. قلعه پور اشرف دارای پلان مربع شکل دارد. شامل مکان‌هایی تودرتو با سالن، اتاق دالان‌های برای استراحت، حوضچه های آب سرد و گرم، دستشویی و انبار سوخت و مهمات و اتاق‌های محل زندگی است.
بر اساس سنگ نوشته نصب شده روی دیوار ورودی، این قلعه همان‌طوری که گفته شد در سال ۱۳۳۵ هجری قمری یعنی حدود ۱۵۰ سال پیش ساخته شده است. قلعه پور اشرف مساحتی در حدود ۴۲۵ مترمربع و ۴ برج دیده بانی در چهار گوشه خود دارد. که در نوع معماری آن، از معماری قلعه‌ها در دوره ساسانی الهام گرفت شده است. از دیگر بخشهای قلعه می‌توان به زیرزمین و برج‌های دیده‌بانی اشاره کرد. در کناره‌‌ها یعنی در محل واقع شدن برج‌های دیده‌بانی و در وسط ضلع‌غربی، به فواصل یکسان از برج، محل‌هایی به صورت تیرکش وجود دارد. که نشانه استفاده نظامی از قلعه در دوره‌های قبلی دارد.
مصالح بکاررفته
نمای بیرون قلعه با ملاتی از گچ و خاک پوشانده و نمای داخلی اتاق‌ها با استفاده از گچ سفیدکاری شده است. از مصالح استفاده شده در ساخت این قلعه می‌توان بیشتر به خرده سنگ و در مواردی جزیی آجر برای استفاده تزئینی از جمله در ساخت سردر ورودی و برجستگی‌های روی دیوار اشاره کرد . و از گچ هم به‌عنوان ملات استفاده شده است. ارتفاع دیوارهای قلعه خیلی بلند نیست . تنها با ۱۷ پله می‌توان به پشت‌بام آن رسید که از نمای کلی قلعه دیدی مناسب در اختیار گردشگران قرار می‌دهد.
کتیبه های بنا
در ورودی شمالی قلعه ۹ بیت شعر روی تخته سنگی حکاکی شده که زمان تعمیر ساختمان با حروف ابجد در آن ذکر شده است. در ساخت بنا از انواع قوس‌های باربر و تزیینی استفاده شده . در وسط قلعه دو حوض بزرگ وجود دارد که آب مورد نیاز آن از رودخانه کنار قلعه تامین می‌شد. آب رودخانه از طریق کانالی از رودخانه جدا شده پس از گذر از داخل روستای شیخ‌مکان، از ضلع جنوبی قلعه وارد آن شده و به حوض وسط قلعه می‌رسید و از سمت دیگر قلعه خارج می‌شد.
بخشی از این آب برای شست‌و‌شو از طریق کانالی دیگر و به شکل جداگانه‌ای از سمت جنوبی قلعه وارد آب‌انبار حمام قلعه می‌شد. سپس از طریق کانال‌هایی که در کف و دیوارهای حمام قرار دارد به داخل چند حوض یا خزینه حمام می‌ریخت.
سیاه چال قلعه
یکی دیگر از بخشهای این قلعه تاریخی می‌توان به سیاه‌چال در ضلع شرقی بنا که کاربرد زندان داشته است، اشاره کرد. همچنین می‌توان به پله‌های ۱٫۲ در گردش به پشت بام، انبار و محل‌های جمع‌آوری غلات، آشپزخانه، اسطبل در طبقه همکف همچنین خارج از قلعه، چاه آب آشامیدنی در داخل قلعه و تراس رو به ده به در جلوی ضلع جنوبی قلعه اشاره کرد. همان‌طوری که گفته شد، در کنار این قلعه یک رودخانه و تنگه وجود دارد. در داخل تنگه و دقیقا در مقابل قلعه بقایای یک آسیاب آبی باقی مانده است. گفته می‌شود این آسیاب در زمان‌های گذشته مورد استفاده اهالی قلعه بوده که در حال حاضر تخریب شده است.
حمام قلعه
در زیرزمین این قلعه فضایی وجود دارد که به آن حمام قلعه پور اشرف می‌گویند و یکی از حمام‌های تاریخی استان ایلام به شمار می‌رود. این حمام در ضلع غربی قلعه پور اشرف ساخته شده است. حمام قلعه پور اشرف هم مثل خود قلعه پلان مربع شکل دارد. برای ساخت این حمام حوضچه‌های آب سرد و گرم، اتاق رخت‌کن، دستشویی و انبار هیزم در نظر گرفته شد.
این حمام شامل ۳ اتاق، یک راهرو اختصاصی و خرینه است. آب حمام از طریق کانال و تنبوشه‌های (چیزی شبیه به لوله) سفالی از طریف رودخانه کنار قلعه تامین می‌شد. بخشی زیادی از این قلعه ویران شده و تنها قسمت‌هایی از آن قابل بازدید هستند برای همین طرح مرمت قلعه پور اشرف به تازگی در دستور کار اداره میراث فرهنگی استان ایلام قرار گرفته است.
نحوه دسترسی
آدرس : استان ایلام، شرق شهرستان دره شهر، روستای شیخ مکان
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.