قلعه شهاب کاخک

قلعه شهاب کاخک یکی از آثار تاریخی ارزشمند دوران اسماعیلیه مشرف بر روستایی به نام «شهاب» است که در یک کیلومتری جنوب روستای تاریخی زیبد و بر فراز کوهی کله‌قندی به نام «قُله‌شاه‌نشین» واقع شده اشت. قلعه شهاب هم از نظر سوق‌الجیشی و هم از نظر سیاسی اهمیت زیادی داشته است. اما آنچه بر ارزش این قلعه افزوده و کمتر به آن پرداخته شده این است که قلعه شهاب بنا بر مستندات تاریخی، مقر یک شخصیت والای انسانی بوده است. در دوره خود که مقارن با تهاجم مغول‌ها بوده، نقش تأثیرگذاری بر زندگی مردم آواره و برهنه و آسیب‌پذیر داشته است.

محوطه قلعه شهاب در شهرستان گناباد، بخش کاخک، روستای شهاب واقع شده است. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۴۳۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این قلعه علاوه بر پیشینه کهن تاریخی آن، به دلیل اینکه مقر یک شخصیت والای انسانی بوده یک مکان مقدس است. حتی به جرأت می‌توان گفت این اثر ارزش ثبت در میراث جهانی یونسکو را دارد. اما متأسفانه در حال حاضر این مکان تاریخی به جولانگاه سودجویانی که بویی از فرهنگ و هویت نبرده‌اند، تبدیل شده است.

قله شاه نشین

قله‌ای که نامش گویای تاریخی بودن آن است و شاید یکی از دلایل اشتیاق برای بالا رفتن از این قله همین باشد که چرا این قله به قله‌ شاه‌نشین معروف شده‌ است. قله‌ای که از دور که به آن می‌نگری شبیه تمامی قله‌های دیگر است. در تمام طول مسیر که از کوه بالا می‌روید کلوخه‌های متلاشی شده سفالی و آجری جلب توجه می‌کند. وقتی به بالای قله می رسید سنگ‌چین‌های منظم دور قله حکایت از وجود قلعه تاریخی می‌ دهد. وجود دیوارهای سنگی متعدد و دخمه‌ای بزرگ در دل قله که عمق زیادی هم دارد. به همراه درخت انجیر کوهی که از یکی از دیواره‌های سنگی قد علم کرده و مانند نگهبانی شاهدان را می‌نگرد، گواه تاریخ پر رمز و راز منطقه بود.

یکی از مهمترین خصوصیات این قلعه جانمایی و موقعیت جغرافیایی خاص آن بوده است. به طوری که از این قلعه به تمامی مناطق استراتژیک دیگر از جمله قلعه تاریخی روستای زیبد اشراف داشته‌اند. می‌توان گفت به لحاظ نظامی نقشی استراتژیک داشته است . این خصوصیت از بالای قله، کاملا بارز و مشهود بود. اما در ورای تمامی این تاریخ پر رمز و راز آنچه بیش از هر چیز دیگری در قله خودنمایی می‌کرد آثار حفاری‌هایی بود که پیکره‌ کهن این بنای تاریخی را مخدوش کرده بود.

قلعه شهاب در کتب تاریخی

خوشبختانه در کتاب «طبقات ناصری» راجع به این قلعه زیاد صحبت شده است. «منهاج سراج» در این کتاب از شخصیتی به نام «محتشم شهاب منصور ابوالفتح» به نیکی یاد کرده که انسانی فرهیخته و جوانمرد و کم نظیر بوده است. در آن کتاب منهاج سراج این گونه اورا معرفی کرده است: «محتشم شهاب منصور ابوالفتح شخصیتی بوده است در غایت دانایی به علم و فلسفه و حکمت چنان که در بلاد خراسان چون او فیلسوف و حکیمی در نظر نیامده است. او غُرَبا را تربیت می‌کرد و مسلمانان خراسان را که به نزذیک او رسیده بودند در حمایت و پناه می‌گرفت.»
در سال ۶۲۱ هجری یعنی تقریبا سه سال بعد از یورش مغول‌ها به ایران، اتفاق بسیار مهمی در این قلعه رخ می‌دهد که منهاج سراج در کتابش به آن اشاره کرده است. مضمون آن این است که در آن سال که اوج آوارگی و بدبختی مردم بود فرمانده بلاد قهستان محتشم شهاب منصور ابوالفتح بود. او در آن دوران اضطراری، خوراک و پوشاک از خزانه بار کرده و به مردم آواره در بیابان می‌رسانده است.
قلعه شهاب یک مکان مقدس است حداقل به خاطر انسان والایی که در آنجا مقر داشته است. متآسفانه در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که افرادی که هیچ بویی از فرهنگ و هنر و هویت و مدنیت نبرده‌اند با حفاری‌های غیرمجاز این مکان را زیر و رو کرده‌اند. خرابه‌ای بیش از آن بر جای نمانده است.

این اثر تاریخی ارزش ثبت در یونسکو را دارد

قلعه شهاب کاخک  به دلیل تعلق به شخصیتی که در نجات و پناه دادن به مردم نقش موثری داشته است. به بهترین نحو ممکن از حقوق بشر دفاع و پاسداری کرده است. ارزش ثبت در یونسکو را دارد.این قلعه به عنوان یک«مکان رویداد» بسیار مهم قابل توجه است. که حداقل اهالی روستای زیبد و اداره میراث فرهنگی گناباد باید نسبت به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند.
قلعه شهاب در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. لازمه ثبت یک اثر در میراث ملی حفاظت و مراقبت از آن است اما تخریب‌ها و حفاری‌هایی که در این قلعه انجام شده، خلاف قوانین حاکم بر آن است. قطعات آجر و کلوخه‌های گچ که از زمین بیرون آورده شده نشان از تخریب بی رحمانۀ بقایای معماری قلعه و حکایت از وضعیت رقت‌بار آن دارد.
این اثر تاریخی ارزشمند بخشی از شناسنامه و هویت مردم است که باید حفاظت شود. و نگذاریم که جولانگاه دشمنان فرهنگ و تمدن این سرزمین باشد. شاید حداقل کاری که بتوان انجام داد شناساندن آن به مردم و تشویق آن‌ها به حفاظت و مراقبت از آن است. ولی مسئولان مربوطه نیز باید در برابر این تخریب‌ها و بی مهری‌ها بیش از پیش احساس مسئولیت کنند.