فلسفه وجود سقاخانه‌ها چیست؟

کارشناس ثبت آثار میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی، چرایی ایجاد سقاخانه ها و باورهای دینی که برای ساخت این مکان ها وجود داشت را تشریح کرد.سقاخانه ها در راسته بازارها در دوره صفویه ساخته شد و این مکان ها در محل هایی ساخته می شدند که آب لوله کشی وجود نداشت و افراد تشنه می توانستند از آبی که در آنجا وجود داشت، سیراب شوند.

سقاخانه ها یک اتاقک آبی بود که شخص یا اشخاص نذر می کردند و آب را از آب انبارها که خیلی دور و سخت بود، داخل مشک ها می ریختند و می آوردند و سپس داخل مخزن ریخته و به این ترتیب نذر آب خود را انجام می دادند.
شخص تشنه از آن آب استفاده می کرد و اگر خودش نذری داشت با روشن کردن شمع، نذر خود را بیان و مثلا می گفت در صورت برآورده شدن نذر، ۳ مشک برای آن سقاخانه بیاورد.

یکی از دلایلی که این مکان نام سقاخانه گرفت، رشادت هایی بود که حضرت ابوالفضل عباس (ع) در واقعه تاسوعا در کربلا از خود نشان داد و پنجه برای سقاخانه نیز یکی از نمادهای آیین تاسوعا و عاشورای حسینی است و همان پنجه حضرت ابوالفضل است.

معمولا ادبیاتی که بر روی کاشی های سقاخانه به کار رفته است، ادبیات مرتبط با روز تاسوعا در مورد وفاداری و عشق حضرت ابوالفضل عباس به خاندان امام حسین(ع) است. سقاخانه ها در راسته بازارها در کنج دیواره دو نبش و یا کنج مسجد، تکیه و یا حسینیه ساخته می شد.
کاشی کاری های انجام شده، برگرفته از نقوش هندسی، نقوش اسلامی و اشعار و ادبیات مربوط به وقایع تاسوعا است. به گفته وی، رنگ های استفاده شده در کاشی های سقاخانه ها در دوره صفویه با زمینه زرد و در دوره قاجاریه تبدیل به آبی و آبی فیروزه ای شد و نرده های بکار رفته شده در ابتدا چوبی و سپس فلزی شد.

کارشناس ثبت آثار ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی در ارتباط با باورهای برگرفته از ساخت سقاخانه نیز گفت: افراد معمولا نذرهایی که داشتند همچون درخواست فرزند از خداوند، آزادی زندانی و توبه از گناه؛ در آنجا نذر و شمعی روشن می کردند و بعد از برآورده شدن آرزوی خود، آب را به آنجا می بردند. نمونه ای از سقاخانه در خراسان شمالی در محل بش قارداش بجنورد وجود داشت.
سقاخانه ها در مکان هایی که آب کمی وجود داشت، ساخته می شد و در مکان هایی که فراوانی آب بود نیز بر اساس باورهای دینی ساخته شده است. نماد معروف سقاخانه، پنجه است که رشادت های حضرت ابوالفضل را یادآوری می کند.