سایه بلند فراموشی بر قامت میراث اشکانیان

دژ تاریخی “آلمادوشن” در شهرستان مرزی رازوجرگلان خراسان شمالی با قدمت یکهزار و ۵۰۰ ساله به عنوان یکی از ارزشمندترین میراث های تاریخی باقیمانده از دوران اشکانیان به فراموشی سپرده شده است.

روزگاری محل هیاهو و آمد و شد زنان و مردان، ارابه های جنگی و چکاچک شمشیرهای سربازان اشک بوده است و هر نمایی از آن پنجره ای از تاریخ گذشته ایران را جلوه می دهد، اما اکنون غزیبانه ای بیش نیست و در منطقه ای دورافتاده حسرت دیدار اندک گردشگران را می کشد.

دژ تاریخی “آلمادوشن” یکی از آثار تاریخی مربوط به دوره اشکانیان در منطقه غلامان شهرستان مرزی رازوجرگلان است که در بلندین قسمت کوهی که به شکل استوانه و مسطح است در روستای آلمادوشن(محل افتادن سیب) قرار دارد.

اطراف این دژ لاشه های سنگی زیادی دیده می شود که نشانگر وجود بناهای قدیمی در این مکان است که به مرور زمان ویران شده اند و تنها همین دژ که بعنوان قسمت اصلی قلعه باقی‌مانده است.

آثار و بقایای معماری و آوار و توده های سنگ در جای جای سطح این کوه به چشم می خورد، آوارهایی که هر کدام بقایای یک بنای عظیم و در برهه ای از تاریخ نیز محل تجمع نظامیان و تدارکات سربازان بوده است.

امروزه تنها لاشه های سنگی از این دژ باقی مانده و با گذشت ۱۴ سال از ثبت ملی آن هنوز مورد کاووش های باستان شناسی قرار نگرفته است در حالی که کاووش این اثر تاریخی به جامانده از نیاکان، جدای از روشن شدن زوایای تاریک تاریخ، پای گردشگران زیادی را به این شهرستان مرزی باز و مسیر رونق گردشگری این شهرستان محروم مرزی را نیز هموار می کند.

قبل از بررسی اهمیت این دژ تاریخی بد نیست که درباره پیشینه تاریخی نزدیکترین روستا به آن که آلمادوشن نام دارد و این دژ که به همین نام است، بیشتر بدانیم.

وجه تسمیه آلمادوشن از نگاه اهالی مرزنشین

بنا به گفته یکی از روستاییان منطقه، علت نامگذاری منطقه آلمادوشن به این داستان بر می گردد که منطقه “نارین” غلامان دارای ۲ کوه باستانی بوده که بر روی آن ها ۲ شهر تاریخی قرار داشته است که در روزگاران قدیم هر شهر پادشاهی داشته که یکی دارای فرزند دختر و دیگری دارای فرزند پسر بوده است.

پسر یکی از این پادشاهان عاشق دختر پادشاه دیگر می شود و پدر دختر شرط می گذارد که اگر شاهزاده پسر بتواند سیبی را از این سمت کوه به آن سمت دیگر پرتاب نماید، دختر را به او خواهد داد.

شاهزاده پسر نیز وقتی اقدام به این کار می کند سیب پرتاب شده به میانه ۲ کوه می افتد و در گذر زمان و در شرایط جوی مناسب، دانه های سیب رشد کرده و منطقه ای آباد در کنار رودخانه ایجاد می شود که نام “آلمادوشن” نیز برگرفته از کلمه ی ترکی سیب افتادن است.

داستانی دیگر که از افراد محلی این منطقه بازگو می شود، این است که روزگاران قدیم، دهقانی با اسبی که بار سیب داشته از آن منطقه می گذرد اما از آن جایی که خورجین او پاره بوده، سیب ها یکی یکی از خورجین دهقان می افتد و باعث تشکیل باغ سیب در گذر زمان می شود.

چرا دژ تاریخی آلمادوشن اهمیت دارد؟

یکی از کارشناسان باستان شناسی خراسان شمالی در خصوص اهمیت این دژ تاریخی می گوید: ارگ آلمادوشن جزو قدیمی ترین آثار تاریخی رازوجرگلان است که تاکنون مورد کاووش های باستان شناسی قرار نگرفته است در حالی که قدمت آن به دوران اشکانی تا قرون میانه اسلامی یعنی قرون ۶ و ۷ هجری قمری بر می گردد.

کریم ده‌پناه می افزاید: این اثر تاریخی از دوره اشکانیان تا قرن هفتم هجری قمری، قلعه‌ای با کاربرد نظامی بوده‌ است به گونه ای که در گذشته مردم برای دفاع از حریم اطراف محل زندگی خود را دیوار و دژهای مستحکم می ساختند تا مانع از نفوذ دشمنان شوند.

وی می گوید: آثار و بقایای معماری و آوار و توده های سنگ در جای جای سطح این بنا نشان می دهند این اثر تاریخ دارای سبک معماری و مهندسی رزمی و دفاعی ویژه است.

ده پناه یادآور می شود: تاکنون افسانه های زیادی از این مکان از زبان محلی ها بازگو می شود؛ همچون گنجینه ها و دفینه هایی که توسط مارهایی غول پیکر (اژدها) محافظت می شوند و مسیرها و تونل هایی که به درون شهر منتهی می شود که هم اکنون مسدود شده اند.

وی با بیان اینکه اگر کاووش های باستان شناسی این منطقه انجام شود، بی تردید محلی برای گردشگران خواهد شد، می گوید: وسعت بسیار بالا، قدمت و معماری بی‌نظیر این مکان را به گنجینه‌ای از فرهنگ و هنر تبدیل کرده که فراموشی آن برای کاووش های باستان شناسی بی تردید نوعی به تاراج رفتن این گنجینه است.

سلسله اشکانی یا اشکانیان (۲۴۷ پ. م. ۲۲۴ م) که با نام امپراتوری پارت‌ها نیز شناخته می‌شود یکی از قدرت‌های سیاسی و فرهنگی ایرانی در ایران‌زمین بود که ۴۷۱ سال بر قسمت اعظم غرب آسیا حکومت کرد.

موسس و بنیانگذار این دودمان، اشک نامیده شد و این امپراتوری در قرن سه پیش از میلاد توسط اشک رهبر قبیله پرنی پس از فتح ساتراپ پارت در شمال شرقی ایران تاسیس شد که به گفته مورخان این شخص در شهر آساک تاجگذاری کرد.

اصلیت اشکانی‌ها از تیره ایرانی پرنی و شاخه‌ای از طوایف وابسته به اتحادیه داهه از عشایر سکاهای محدوده شرق دریای خزر بودند، آنان از ایالت پارت که مشتمل بر خراسان بزرگ فعلی بود، برخاستند.

فراموشی آلمادوشن در سایه محوطه تاریخی ریوی

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رازوجرگلان نیز با بیان اینکه آلمادوشن هنوز جایگاه خود را در زنجیره گردشگری پیدا نکرده است، می گوید: وجود برخی از مکان های تاریخی با قدمتی چهار هزار ساله در شهر آشخانه خراسان شمالی موجب شده تا این ارگ در سایه فراموشی قرار گیرد.

عقیل مجردی می افزاید: این در حالی است که دژ تاریخی آلمادوشن نیز قدمتی یکهزار و ۵۰۰ ساله دارد و باید مورد توجه مسوولان برای کاووش های باستان شناسی قرار گیرد.

وی می گوید: این دژ اگر در یک استان دیگر قرار داشت بی تردید بسیار بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت و مقصد اصلی بسیاری از تورهای گردشگری می شد اما متاسفانه در حال حاضر به دلیل عدم کاووش های باستان شناسی هنوز در حلقه گردشگری این شهرستان مرزی آن طور که باید و شاید جایگاه خود را پیدا نکرده و کمتر موردتوجه گردشگران قرار می‌گیرد.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رازوجرگلان ادامه می دهد: این شهرستان مرزی نسبت به وسعت خود آثار تاریخی گردشگری زیادی دارد که باید با ایجاد زیرساخت‌های گردشگری و اقدامات فرهنگی گسترده دیده شود.

مجردی با بیان اینکه باید توزیع متوازن امکانات و اعتبارهای گردشگری در دستور کار باشد، می گوید: کل اعتبارات سالجاری در حوزه معرفی و مرمت اماکن تاریخی رازوجرگلان سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال و اعتبارات حوزه مطالعه، حفاظت و کاوش باستان شناختی چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال است که تاکنون هیچ رقمی از آن تخصیص پیدا نکرده است.

وی می افزاید: در حالی که برای جذب گردشگری و رونق این حوزه نیازمند اعتبارات بیشتر و ایجاد زیرساخت هایی چون راه مناسب و مکان های اقامتی هستیم.

بقعه شاهزاده نبی غلامان، مجموعه تاریخی راز، ارگ تاریخی آلمادوشن، تپه ارگ بالا، محوطه تاریخی راستقان، بقعه سید بزرگ شاخص ترین جاذبه‌های تاریخی شهرستان مرزی رازوجرگلان است.

تاکنون ۶۴۲ میراث خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد، ۵۰۹ اثر تاریخی، ۴۴ اثر طبیعی، ۷۵ اثر ناملموس و ۱۴ اثر منقول تاریخی است.

یکهزار و ۲۰۰ اثر تاریخی و طبیعی در خراسان شمالی شناسایی شده است.

شهرستان مرزی راز و جرگلان ۷۰ هزار نفر جمعیت دارد و مرکز آن شهر راز در ۱۲۰ کیلومتری شمال بجنورد واقع است.