رویشگاههای جنگلی ایران

کشور ایران سرزمین وسیع کم نظیر با طبیعت بسیار متنوعی است . شکل گیری چهره های متفاوت طبیعت در این مرزو بوم زائیده شرایط متعددی است . تضاد شدید بین عوامل اقلیمی و توپوگرافی همراه با تغییرات بارندگی و شرایط خاکی متفاوت به شدت در حیات گیاهی کشور موثر افتاده و تنوع و غنای زیادی را بوجود آورده است . جنگل ها مناطق وسیعی پوشیده از درختان و درختجه ها و گونه های علفی است که همراه با جانوران ساکن نوعی اشتراک حیاتی گیاهی و جانوری را تشکیل می دهند و تحت تاثیر عوامل اقلیمی و خاکی قادر هستند تعادل طبیعی خود را حفظ کنند . حداقل سطحی که برای تشکیل جنگل از نظر علمی لازم است ۳/. هکتار است .

بیشتر جنگل‌های ایران، در نواحی شمالی در حاشیه جنوب دریای خزر جای دارند. این مناطق جنگلی دارای آب و هوای معتدل شرجی می‌باشند و از شرق استان اردبیل تا استان خراسان شمالی کشیده شده‌اند و در این امتداد، سه استان گیلان، مازندران و گلستان را دربر می‌گیرند. رشته کوه البرز که بلندترین رشته کوه خاورمیانه است، همچون دیواری در مقابل رطوبت ناشی از دریای خزر ایستاده و مانع نفوذ آن‌ها به نواحی مرکزی ایران می‌شود؛ بنابراین این ابرها مجبور به بارش در نواحی شمالی می‌شوند و نواحی مرکزی خشک و بیابانی می‌شوند.

جنگل‌های ایران بر روی هم ۳٬۴۰۰٬۰۰۰ یا سه میلیون و چهار صد هزار هکتار جنگل در دامنه‌های شمالی کوه‌های البرز و استان‌های ساحلی دریای خزر وجود دارد. مساحت جنگل‌های دیگر که پراکنده درسایر نقاط کشور می‌باشند تا سه میلیون هکتار است. از این جنگل‌ها تنها ۱، ۳ میلیون هکتار برای بهره‌برداری صنعتی قابل استفاده‌است، بقیه جنگل‌ها به سبب کمبود در نگاهداری درست یا آسیب‌های طبیعی مورد بهره‌برداری نیستند. براساس اسناد و مدارک موجود، ایران از زمان باستان تا آغاز قرن هیجدهم دارای جنگل‌های بسیار و گوناگون بود. پهنه جنگل‌های موجود در ایران با مرزهای کنونی در زمان هخامنشیان به بیش از ۱۶ میلیون هکتار می‌رسید. از بین بردن جنگل‌های ایران از زمان حمله مغول آغاز گشت و به ویژه در سه قرن گذشته به بالاترین مرتبه خود رسید. در زمان قاجار بین سال‌های ۱۲۸۱ و ۱۲۹۱ نزدیک به ۱۳۰ هزار تن زغال چوب از بریدن درختان جنگلی ایران تولید شد و به خارج از کشور صادر شد.

پراکنش جنگل ها در تمام نقاط کره زمین یکسان نیست اصولا برای ایجاد جنگل در یک منطقه شرایط زیست محیطی خاصی مورد نیاز است . این شرایط عبارتند از حرارت و رطوبت کافی , یعنی وجود حداقل دو ماه گرم در سال که به مدت ۶۰ روز درجه حرارت روزانه به طور متوسط از ۱۰ درجه بالاتر باشد و حداقل ۶۰۰ میلی لیتر بارندگی در سال و از این مقدار حداقل نیمی از آن باید در دوره رشد گیاهی یعنی دوره گرم سال (بهار و تابستان ) ریزش کند .

فواید جنگل به دلیل نقش آن در امور تفرجی و تفرجگاهی , پشتوانه اساسی و اصلی کشاورزی , ایجاد درآمد برای دولت و ملت و خهمچنین تولید محصول پر ارزشی به نام چوب که زمینه اشتغال تعداد کثیری از افراد جامعه را فراهم ساخته است , موجب رونق و شکوفایی اقتصادی کشورها می شود . همچنین جنگل ها به عنوان یکی از مهم ترین سامانه های حیات وحش بشر جایگاه انکار ناپذیری در تامین رفاه آسایش و سعادتمندی جوامع بشری دارند . از نظر زیست محیطی جنگل ها به دلایل تنظیم جریانهای آبی , جلوگیری از فرسایش آب , باد , خاک و طغیان رودخانه ها , افزایش عمر مفید مخازن آبی و سدهای تعدیل آب و هوای محیط تامین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی , افزایش توان نفوز پذیری نزولات در خاک (توان نفوذ پذیری نزولات در خاکهای جنگلی ۴۰ برابر بیشتر از اراضی غیر جنگلی است ) , کاهش آلودگی هوای ناشی از سوخت واحدهای صنعتی , تولید اکسیژن ( هر هکتار جنگل قادر به تولید اکسیژن مورد نیاز حداقل ۱۰ نفر آدم در طول سال خواهد بود ) فراهم آوردن محیطی امن و آرامش بخش برای استراحت انسان , ایجاد چشم اندازهای طبیعی و دیدنی , کاهش سرعت باد و طوفان و کاهش اثرات تخریبی سیلاب , توسط برنامه ریزان بسیار مورد توجه قرار گرفته اند . با توجه به رشد فزاینده جعیت انسانی و توسعه بی حد و حصر تکنولوژی و قرار گرفتن در عصر فرا صنعتی که ج.امع بشری از یک طرف با محدودیت منابع جنگلی و از سوی دیگر با آلودگی محیط زیست دست به گریبان هستند , نقش و جایگاه جنگل ها به دلیل برخورداری از ارزش های فراوان و متنوع در جلوگیری از آلودگی ها اجتناب ناپذیر است .

در خصوص مساحت جنگل های ایران نظریات بسیار متفاوت است . در سال ۱۳۴۲ مساحت جنگل های ایران ۱۸ میلیون هکتار برآورد شد که ۱۱ درصد کل مساحت کشور را تشکیل می داد . در حالی که طبق براورد کارشناسان در سال ۱۳۶۳ در حدود ۴/۱۲ میلیون هکتار بود . مطابق این محاسبه ۴/۷ درصد از سطح کشور را جنگل اشغال کرده است . لذا کشور ایران در مقایسه با سایر نقاط دنیا به لحاظ پوشش جنگلی فقیر محسوب می شود ولی به لحاظ تنوع گونه ای و گیاهی و ذخایر ژنتیکی گیاهی در جهان کم نظیر است . شرایط طبیعی و موقعیت جغرافیایی ایران طوری است که این کشور را در تقاطع سه منطقه گیاهی مهم قرار داده است .