روستای قلعه دوش

قلعه لیــــــسار یکی از آثار تاریخی استـــــان گیلان است که در روستای قلعه دوش و در ارتفاع ۸۰ متـــری از زمین و روی تپـــــــــه ای در نزدیکی شهرستان تالش و مرکز دهستان لیسار واقع شده است.

روستای قلعه دوش به جهت داشتــــــن این پدیده فـــرهنگی تاریخی ثبت شده در بین روستاهای ناحیه از جایگاه ممتازی برخوردار است حتی بـرخی معتقــــدند که علت نام گذاری این روستــــا به دلیــل موقعیت جغـــرافیایی آن نسبت به قلعه می باشد زیرا دارای چشم اندازی است که قلعه در بالا و در قســـمت سر واقع شده است و خود روستـا در سطح پایین تـــــــر و بر روی دوش های قلعه قرار گرفته است و روستـــایی نیز پایین تر از روستای قلعــــــه دوش قرار دارد که آن هم به دلیـــل اینکه قلعه لیسار در ســــطح بسیار بالاتری از روستا قرار دارد و بـــرای مشاهده آن باید به سمت بالا نگاه کرد و به روستای «قلعه بین» یا «قلـعه بن» شهرت یـــافته است قدمت و سابقه استقـــــرار انسان در روستــــــای قلعه دوش را نمی توان دقیـــــقا مشخص کرد، امـــــا به گفته اهالی این روستـا، حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ ســـــال است که سکــــونت در آن گسترش دارد و از صنایع دستی مردمان منـطقه می توان به شال بافی و جوراب بافی اشاره نمود و اغلب مــــردمان روستا کشاورز بوده و به برنج کاری مشغول هستند. این قلعه با توجه به چشم انداز زیبای آن جلوه خاصی به منطقه و روستـای قلــــعه دوش بخشیده است و این اثر همـچون نگینی بر انگشتری روستای مزبور قرار گرفته است.

ساختمان قلعه

قلعه ” سلسال” از دو قسمت تشکیل شده است. نخست بخش خارجی که محوطه نسبتاً وسیعی را در بر میگرفته و توسط دیوار ستبری از زمینهای اطراف جدا می شده ، از این دیوار خارجی که از سنگ رودخانه ی قرمز و تقریبا یک دست ساخته شده بود ، اکنون چیزی به جای نمانده است. تنها بقایی سنگهای به کار رفته در حصار خارجی در گوشه و کنار آن به صورت توده های انبوه مشاهده می شود.برخی از ساکنان اطراف قلعه از این سنگها به عنوان مصالح ساختمانی در خانه های خود استفاده کرده اند!!! تصور می رود قلعه حصار دومی نیز داشته که از آن نیز نشانه ای پیدار به جای نمانده است.اما علایم آن را می توان در اطراف دژ که حصار دوم به آن نزدیک بوده مشاهده کرد. بخش داخلی قلعه که بر روی صخره سنگی قرار دارد دومین قسمت آن را تشکیل می دهد و اکنون نیز بقایی آن بر جای مانده است . ساختمان قلعه طوری است که در تمام جهات اصلی و فرعی به اطراف اشراف داشته و ساکنان قلعه از بالای آن می توانستند کلیه تحرکات را در شعاع خارج قلعه زیر نظر داشته باشند. مساحت تقریبی کوهی که این قلعه بر آن قرار گرفته است ۴۰ متر در ۵۰ متر است که به علت روییدن درختان زیاد و بوته های خار ، نمی توان آن را به طور دقیق اندازه گیری کرد.درب ورودی قلعه ، شرقی و به ارتفاع ۵/۳ متر تا وسط هلال شکسته و عرض آن ۲/۲ متر است.درب ورودی قلع روزی جلوتر قرار داشته است. به علت خرابی باروی خارج ، سر در دومی، درب ورودی قلعه شده است . عرض باروی قلعه ۸/۱ متر تا ۱/۲ متر و ارتفاع موجود آن ۵ تا ۶ متر و در پاره ای جاها ۱۰ تا ۱۲ متر است. قطر دیوار جنوب غربی ۹/۱ متر است.مصالح ساختمانی دیوارها سنگ بادبر و ساروج است.

ارگ قلعه

متصل به باروی شرقی، حصار ارگ قلعه بوده است. ارگ دژ بالی تپه قرار دارد و امروزه فقط دیوارهای آن بر جای مانده است.ظاهراً ارگ در طبقات مختلفی بنا گردیده که طبقات زیرین آن به دنبال ریزش طبقات بالا پر شده است .مدخل ارگ نیز دارای طاقی با هلال شکسته بوده که امروزه این دو از بین رفته اند.مصالح ساختمانی ارگ نیز آجر و ساروج است.

آب انبار

آب انبار قلعه خارج از ارگ و داخل باروی اصلی است و در شمال شرقی بنای قلعه بنا شده است.طول آن حدود ۵ متر و عرض آن ۳ متر و ارتفاع از کف موجود ۴ متر است.

شبکه انتقال آب

در قسمت داخلی دیوارهای دژ آبراهه های باریکی به صورت یک شبکه لوله کشی دیده می شود که با مهارت خاصی ساخته شده است.

تاریخ معماری قلعه

معتمدین محلی عقیده دارند که قلعه “سلسال” در زمان اسماعیلیان از قلاع مهم آنان بوده است. شباهت ساختمانی قلعه ” لیسار” با قلعه ” الموت” و یا قلاع دیگر اسماعیلیه از یک طرف و ارتباط نزدیک پیروان این فرقه با افرادی در تالش از طرف دیگر ، احتمال چنین تعلقی را بسیار می کند.

بر خلاف نواحی مرکزی و فلات داخلی ایران که قلعه هارا حتی بر روی زمینهای هموار نیز می ساختند و سپس آنها را با برج و باروی بلند مستحکم می کردند ، در گیلان ساخت قلعه تنها بر روی عوارض ارتفاعی معمول بوده و این امر بیشتر مربوط به کاربردهای نظامی این دژها در مواقع حساس است و چه بسا که در دیگر مواقع دژها مورد استفاده چندانی نداشتند و تنها برای نگهداری زندانیان از آنها استفاده می شده است. در کاوشهای صورت گرفته در خصوص این قلعه نکات بسیار جالبی وجود دارد که یکی از آنها ارتباط مستقیم و عمیق میان نقوش سفالینه و ظروف بدست آمده در قلعه با نقوش دست بافته های سنتی منطقه کهن تالش است که شامل نقوش کاجها، گلها، حیوانات و اشکال هندسی است.

در کاوشهای انجام شده در سال ۸۲ سه شیء با ارزش به دست آمده : یک پیکان فلزی ، یک ظرف مسی نقره کوب و یک سکه مسی مربوط به قرن ۶-۵ هجری از تبار اتابکان. این اشیاء احتمال بازسازی قلعه را در زمان اسماعیلیه و سلجوقیان تایید می کنند .اما با توجه به آنکه اسماعیلیان خود قلعه نمی ساختند بلکه قلاع موجود را ترمیم کرده و مورد استفاده قرار می دادند احتمالاً قلعه مربوط به زمانهایی بسیار پیش از آنهاست که نیاز به بررسی باستان شناسی دقیق دارد. متأسفانه این قلعه نیز به حال خود رها شده و در حال تخریب است.