دریاچه هامون ، چشم به راه آسمان

دریاچه هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه است. نام دریاچه هامون در اوستا کانس اویا، در پهلوی کیانسی و در شاهنامه فردوسی زره آمده‌است. دریاچه هامون با حدود ۱۸۰۰ کیلومترمربع وسعت، بزرگ‎ترین حوضه دریاچه‎ای خاور ایران است که از سه حوضچه اصلی یوزک، صابری و هیرمند تشکیل شده است.این حوضچه‌ها در فصول کم باران و در زمان بادهای ۱۲۰ روزه از هم جدا و در زمان‎های پرباران، دریاچه واحدی را تشکیل می‎دهند.

بحران کم‌آبی تالاب هامون

۳۸۲۰ کیلومتر مربع از وسعت دریاچه‌ هامون در ایران قرار دارد و از مقاصد گردشگری و جاهای دیدنی زابل محسوب می‌شود. این در حالی‌ است که وسعت آب این دریاچه در فصول پرآب به ۵۶۶۰ کیلومتر مربع می‌رسد. اصلی‌ترین رود در حوضه‌ آب‌ریز دریاچه‌ هامون، رود هیرمند است که به‌علت نوسانات آب این رود مشکلاتی برای کل اکو سیستم تالاب پدید آمده است. عدم پایبندی به قرارداد بسته شده در سال ۱۳۵۱ مابین امیرعباس‌هویدا و موسی شفیق (نخست وزیر وقت دو کشور ایران و افغانستان) باعث شد میزان آب ورودی هیرمند به این تالاب در ایام خشکسالی و سال‌های کم‌بارش به‌شدت کاهش یابد. این قرارداد مبنی بر این بود که در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان باشد.

علاوه بر این سد کجکی و سد کمان خان روی هیرمند در افغانستان، در بی‌آبی این تالاب بدون تاثیر نبوده‌اند. امروزه این دریاچه با بحران بی‌آبی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و همین باعث به‌وجود آمدن بخش وسیعی از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مردم سیستان شده است. هر چند که در سال ۱۳۹۳ این دریاچه با جاری شدن سیلابی از جانب افغانستان احیا شد؛ اما به گفته‌ کارشناسان این وضعیت موقتی است و بحران بی‌آبی همچنان این تالاب را تهدید می‌کند.

پیشنهاد می کنیم مطلب جاهای دیدنی زابل را نیز مطالعه بفرمایید.

پوشش گیاهی و گونه های جانوری

حدود ۲۴۰ گونه جانوری مختلف در دریاچه زندگی می‌کنند. پلیکان، باکلان، کبک، تیهو، عقاب، افعی، انواع ماهی و… سر سفره هامون تغذیه می‌شوند. با این حساب، به نظرتان مرگ هامون و خرابی‌اش چه اثراتی روی زندگی این حیوانات خواهد داشت؟ بله! مرگ هامون به معنای مرگ صدها موجود زنده است.
البته فقط جانوران نیستند که با خشک‌سالی و بی‌آبی از بین می‌روند. پوشش گیاهی حوالی دریاچه هامون هم دستخوش مرگی ناخواسته می‌شود و این یعنی دام‌داری و پرورش گاو هم در سیستان و بلوچستان به حاشیه رفته است. گاو سیستانی دیگر در این منطقه پرورش پیدا نمی‌کند و این اصلاً خوشایند نیست.

وضعیت فعلی هامون

دریاچه هامون در حال حاضر وضعیت چندان مطلوبی ندارد. خشک‌شدن هامون همان و بروز مشکلات زیست محیطی مختلف در منطقه آن همان. بحران بی‌آبی پایش را روی رگ‌های هامون زیبا گذاشته و باعث شده که علاوه بر مشکلات زیست‌محیطی، اقتصاد منطقه پیرامون آن هم تحت‌الشعاع قرار بگیرد.

تغییر و تخریب بخش کوچکی از طبیعت می‌تواند سلسله‌وار مشکلات متعددی را به‌وجود بیاورد. مثلاً خشک شدن هامون و کم‌آبی آن باعث شده که با هر بادی که می‌وزد، ریزگردهای تالاب در هوا پراکنده شوند. زندگی مردم حوالی هامون باوجود این ریزگردها از حالت طبیعی خارج می‌شود و هزار‌ویک مشکل تنفسی و… به‌وجود می‌آید.

نکات بازدید از دریاچه هامون

اگر قصد دارید راهی تالاب هامون شوید، بهتر است فصل تابستان را به‌دلیل گرمای هوا در مناطق جنوبی کشور انتخاب نکنید.
برای اقامت شبانه، می‌توانید در اقامتگاه‌های بوم‌گردی روستاهای منطقه شب را بگذارنید.
در سفر به نقاط مختلف کشور، به فرهنگ و باورهای مردم محلی احترام بگذارید.
با اقامت در اقامتگاه‌های بوم‌گردی و خرید محصولات از فروشنده‌های محلی، به اقتصاد مردم منطقه کمک کنید.
طبیعت قرن‌های متمادی است که با منابع بی‌نظیرش در اختیار ما قرار دارد. قدر آن را بدانیم و از وارد آوردن هرگونه آسیب به آن خودداری کنیم.

نحوه دسترسی به دریاچه هامون

شاید اگر در طول مسیر دسترسی به دریاچه، میزان راه را با نقشه تطبیق دهید، نگران شوید. ممکن است آنچه در نقشه به شما نشان داده می‌شود، گویای آن باشد که شما در تالاب هستید؛ اما در کمال ناباوری خواهید دید که همچنان روی خشکی برای رسیدن به تالاب قدم می‌زنید. متاسفانه بحران کم‌آبی تالاب دلیل این اتفاق است. اگر از جاده زابل به نهبندان به‌سمت تالاب بروید، در سه راهی میل نادر، پاسگاه نیروی انتظامی وجود دارد که باید از آن به‌سمت چاه خرما تغییر مسیر دهید. بسته به فصل و وضعیت آب دریاچه، مسافت کمتر یا بیشتری از این جاده را باید بروید تا به آب برسید. برای رسیدن به تالاب از جاده اصلی، حدود دو کیلومتر در خاکی نامناسب باید پیش بروید. سکوت و تنهایی این دریاچه را زمانی که بر حاشیه‌ آن می‌ایستید، احساس خواهید کرد.