خانه وثوق تهران (خانه قوام الدوله ) یکی از عمارت های تاریخی و زیبا در قلب تهران است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی است. این بنا در سال ۱۲۵۳ هجری قمری یا ۱۲۱۱ هجری شمسی، در زمان محمدشاه قاجار برای یکی از صاحب منصبان دوره قاجاریه به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی ساخته شد.
نخستین عاملی که بازدیدکننده را به این خانه باارزش جذب می کند، نظم و تقارن موجود در خانه است که پوشیده شده از آجر و چوب است، همچنین هنگام مشاهده بنا، دو بادگیر قرینه در بالای بام خانه نیز از عناصر زیبای این سرای قدیمی است.خانه وثوق تهران در سال ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.عمارت تاریخی قوام الدوله در سال هزار و دویست و یازده زمان حکومت محمد شاه قاجار توسط میر محمد قوام در محله سرچشمه، کوچه میرزا محمود وزیر ساخته شد و صاحب آن میرزا محمد مستوفی قوام الدوله، پسر میرزا محمد تقی آشتیانی، از رجال سرشناس دوران قاجاریه بود که حسن وثوق الدوله و میرزا احمد قوام (قوام السلطنه) از نوادگان او بودند. این بنا در ابتدا برای قوام الدوله ساخته شد و به حکم ارث و به روایت دیگر توسط خود وثوق الدوله خریداری شد.
معماری خانه وثوق تهران
مجموعه قوام الدوله در ابتدا مساحتی در حدود ۱۲ هزار متر مربع داشته است که در حال حاضر فقط بنای موجود باقی مانده (همان خانه اندرونی و بیرونی) و دستخوش تغییرات بسیاری شده است. این سرا به صورت مثلثی ما بین کوچه های میرزا محمود وزیر، کوچه محدث و کوچه وزیری محصور و ورودی این مجموعه از کوچه محدث فعلی بوده است. کوچه سرای وثوق الدوله (محدث) به نام عصمت السلطنه (همسر محمد قوام الدوله) یا کوچه سوراخی معروف بوده و فضای سبز و پارک فعلی موجود نیز، در آن زمان به عنوان کالسکه خانه در کنار خانه اصلی مورد استفاده قرار می گرفته است. در مجاورات این خانه، حمام قوام‌الدوله قرار داشته که درگذشته از این خانه دری به حمام باز می‌شده است.
قسمتی از بنا در تعریض کوچه میرزا محمود وزیر از بین رفته که به احتمال زیاد متصل کننده ان درونی و بیرونی به یکدیگر بوده است همچنین تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه کاری از دیگر تغییرات بنا است که پس از توسعه ارتباط ایرانیان با کشورهای اروپایی صورت گرفته است.
از خصوصیات خانه وثوق تهران می توان به نظم و تقارنی اشاره کرد که با آجر و چوب در نمای ساختمان به وجود آمده است. وجود ۷ دری در این بنا از جمله مهم‌ترین عوامل زیبایی آن محسوب می‌شود. ۷ دری جزو عنصرهای معماری ایرانی‌اسلامی است. در حیاط بیرونی یک حوض و چند باغچه تعبیه شده است.
قرینه این حیاط نیز حیاط دیگری است که حیاط اندرونی محسوب می‌شود و دارای باغچه و حوض است. این دو حیاط با چند راهرو به هم‌دیگر مرتبط می‌شوند. از ویژگی‌های دیگر وجود دو بادگیر و یک شیروانی در بام بنا است که انسان را برای رفتن به طبقات بالا بر می‌انگیزد. این دو بادگیر قرینه هم هستند.
در این بنا نمای بادگیر از آجر تهیه شده است و تزیینات قسمت فوقانی هر شیار دارای ارسی و آینه است که این عامل هماهنگی کامل بین تزیینات نقاط مختلف بنا را نشان می‌دهد. این هماهنگی در کار معماری و هنر ایران از بزرگ‌ترین تا ظریف‌ترین عناصر را شامل می‌شود.
ورود به قسمت داخل بنا از حیاط بیرونی و درونی و از طریق دو راه پله انجام می‌شود. طبقه‌اول متشکل از ۲ تالار بزرگ به نام‌های آینه و تبنی یا سفره‌خانه و ۲ راهرو و ۳ اتاق کوچک است. طبقه دوم نیز متشکل از ۲ راهرو و ۶ اتاق است که یک راهرو و ۳ اتاق در ضلع غربی و یک راهرو و ۳ اتاق دیگر در ضلع شرقی بنا شده است. زیر زمین ساختمان در قسمت زیرین تالار آینه و تبنی قرار گرفته که تنها از حیاط اندرونی می‌توان به آن وارد شد.
تزیینات خانه وثوق تهران
اتاق یا تالار آینه این مجموعه که در طبقه هم‌کف و در قسمت شمالی خانه قرار دارد و از دیگر اتاق‌های جانبی بزرگ‌تر است، مخصوص پذیرایی از میهمانان و سیاست‌مداران وقت بوده است، و از بخش اندرونی خانه مجزا است. تزیینات این تالار به دلیل رفت و آمد رجال کشورهای غربی، از الگوهای غربی پیروی کرده‌است. تصاویر زنان فرنگی به‌صورت کارت پستال در میان آینه‌کاری‌ها و موتیف‌های گچ‌بری نشان‌دهنده این مطلب است.
در این اتاق سه ارسی، ۷ پنجره ارسی، ۳ در چوبی و ۴ طاقچه وجود دارد. ارسی‌های اتاق دارای گره‌های کنده‌کاری شده و تزیینات چوبی ظریف و شیشه‌های رنگی است که روی آن‌ها توسط هنرمندان نقاشی شده‌است.
تالار دیگر بنا تالار تنبی یا سفره‌خانه است که در ضلع جنوبی واقع است و به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و آفتاب‌گیر بودن آن، به زمستان‌نشین موسوم است. در قسمت شمالی تالار تنبی یک فرو رفتگی وجود دارد که شاه‌نشین اتاق محسوب می‌شود.
در تالار آینه و تالار سفره‌خانه، ۷ ارسی جنوبی و ۷ ارسی شمالی به صورت پنجره هستند و ۳ ارسی میان تالار به صورت در کاربرد دارند.
در طبقه اول و دوم، در دو طرف تالار آینه و سفره‌خانه در طرف شمال دو اتاق و یک دهلیز قرار دارد. اتاق‌های جانبی واقع در طبقه هم‌کف، در ضلع شمالی کوچک‌تر از اتاق‌های مشابه در طبقه فوقانی است.
اتاق‌ها دارای درهایی به عرض ۶۰ سانتی‌متر است که یکی از این درها به راهرو و دیگری به دهلیز میان دو اتاق باز می‌شود. این دهلیز تنها وسیله ارتباطی بین دو اتاق شمالی و جنوبی محسوب می‌شود.
مجموع اتاق‌ها در کل ساختمان ۸ عدد و ۴ دهلیز است که همگی تنها به راهروهای کنار خود راه دارند. تزیینات این اتاق‌ها به طور کامل مشابه یکدیگر و همه اتاق‌ها دارای پنجره‌های ارسی هستند.
دیوارها دارای گچ‌بری و نقاشی از گیاهان تزیینی و اسلیمی است. بیش‌تر قسمت‌های این اتاق را فرورفتگی‌هایی در دیوار تشکیل داده است که به مانند طاقچه عمل می‌کنند.
وقتی این ساختمان تحت نظر سازمان حفاظت آثار باستانی درآمد، چند اتاق، آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی در ضلع شرقی حیاط بیرونی به آن‌ها افزوده شد که البته قسمت نوساز با بافت قدیمی خانه، از قبیل در و پنجره، تزیینات شومینه و گچ‌بری و نمای خارجی به طورکلی مطابقت می‌کند، به طوری‌که تشخیص آن دشوار است.
شایان ذکر است: که مرمت اساسی بنا در فاصله سال های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ به دست استاد محمد کریم پیرنیا انجام گرفت و مرمت کاشی های قاجاری نیز تحت نظر استاد حبیبیان انجام شده است.
آدرس خانه وثوق تهران
آدرس :تهران، سرچشمه، خیابان امیر کبیر، کوچه میرزا محمود وزیر (علیرضا جاویدی) ، پلاک ۱۰۷
نظر کاربران :
این بنا بسیار برای من جالب بود .