باغ نگارستان تهران، یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین باغ‌های تاریخی پایتخت است که در طول قرن‌ها، تغییرات بسیاری را به خود دیده است. این باغ که در دوران قاجار به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و هنری شناخته می‌شد، امروز به عنوان یک موزه با ارزش، گنجینه‌ای از تاریخ و هنر ایران را در دل خود جای داده است. از عمارت‌های با شکوه گرفته تا آثار هنری ارزشمند و بخش‌های مختلفی که هرکدام داستانی از گذشته‌های دور را روایت می‌کنند، باغ نگارستان همچنان به عنوان یک نقطه فرهنگی برجسته در تهران و از جاهای دیدنی تهران شناخته می‌شود. در این مطلب، به بررسی تاریخچه، ویژگی‌های معماری و کاربری‌های فعلی باغ نگارستان خواهیم پرداخت و این مکان دیدنی را از دوران قاجار تا امروز مورد کاوش قرار خواهیم داد.
تاریخچه باغ نگارستان
باغ نگارستان که در حال حاضر از وسعت آن کاسته شده است، در گذشته خارج از حصار شاه طهماسبی قرار داشت و با گسترش شهر تهران در دوران ناصری، از سال ۱۲۸۵ هجری قمری جزو محدوده دارالخلافه به شمار می‌آمد. این باغ از شرق به خیابان دروازه شمیران و اصطبل اعتمادالسلطنه، از غرب به اراضی جلال الملک، و از جنوب به دو باغچه جلال الملک و صنیع الملک محدود می‌شد. در زمان صدارت میرزا آقاسی، تغییراتی در محدوده باغ صورت گرفت که به‌گونه‌ای که علاوه بر حصار اصلی باغ، حصار دومی ساخته شد. این حصار جدید از سمت شرق به پیاده‌روی دانشسرا، از غرب به پیاده‌روی غربی سازمان بودجه و برنامه کشور، از شمال به خیابان شریعتمدار رفیع، و از جنوب به پیاده‌روی جنوبی خیابان کمال الملک محدود بود. قسمتی از این حصار تا سال ۱۳۱۲ شمسی وجود داشت.
باغ نگارستان در طول زمان دچار تخریب‌های زیادی شده است. وسعت اولیه آن ۴۳,۲۰۰ متر مربع بود که در حال حاضر تنها ۱۱,۴۶۹ متر مربع از آن باقی مانده و در مالکیت دانشگاه تهران قرار دارد. در منابع آمده است که سردر اصلی باغ در قسمت جنوبی آن قرار داشت و دارای دو طبقه بود. در طبقه بالا سه اتاق و در طبقه پایین دو اتاق ساخته شده بود. پس از عبور از این سردر، خیابانی شمالی-جنوبی به داخل باغ می‌پیوست. در طول این خیابان، اتاق‌های متعددی با گچ‌بری‌های بسیار چشمگیر قرار داشت. به مرکز باغ که می‌رسیدیم، بناهای اصلی این قصر به چشم می‌خورد که مشهورترین آن‌ها عمارت حوض‌خانه یا «دلگشا» بود که در مرکز باغ ساخته شده بود. در همین عمارت، تالار سلام پادشاهی قرار داشت که در دو طرف آن پرده‌های نقاشی مجلس سلام آویزان بود.
معماری باغ نگارستان
باغ نگارستان در ابتدا به سبک باغ‌های ایرانی طراحی شده و دارای ویژگی‌های خاص معماری ایرانی است. این باغ شامل عمارت‌ها، تالارها، حوض‌خانه‌ها و فضاهای سرسبز است که در آن زمان نماد زندگی اشرافی و فرهنگی قاجاریه بود.
سردر باغ: سردر اصلی باغ در قسمت جنوبی آن قرار داشت و دارای دو طبقه بود. در طبقه بالا سه اتاق و در طبقه پایین دو اتاق ساخته شده بود. سردر اصلی باغ به‌عنوان ورودی باغ از خیابان دروازه شمیران بود و یک خیابان شمالی-جنوبی به داخل باغ می‌پیوست. در حاشیه این خیابان، اتاق‌های متعددی وجود داشت که دارای گچ‌بری‌های چشمگیر بودند.
عمارت‌ها و تالارها: در وسط باغ عمارت حوض‌خانه که به نام «دلگشا» مشهور است، قرار داشت. این عمارت به‌عنوان مرکز اصلی باغ ساخته شده و تالار سلام پادشاهی در آن واقع بود. دیوارهای این تالار با نقاشی‌هایی از شاه، شاهزادگان و بزرگان تزئین شده بود. تالار سلام محل برگزاری مراسم‌های رسمی و دیدارهای مهم بود.
در کنار عمارت حوض‌خانه، تالارهای باشکوه دیگری همچون تالار قلمدان، عمارت دلگشا و حمامی به نام «سرسره» وجود داشت که از سنگ‌های مرمر و ستون‌های حجاری‌شده ساخته شده بودند. این حمام به‌عنوان یکی از مکان‌های تاریخی مهم شناخته می‌شود و گفته می‌شود که در آن، قائم مقام فراهانی به قتل رسید.
ویژگی‌های خاص باغ نگارستان
یکی از ویژگی‌های خاص باغ نگارستان، وجود حوض‌ها و برکه‌های متعدد در آن است که به زیبایی این باغ افزوده است. این حوض‌ها معمولاً در قسمت‌های مختلف باغ و در اطراف عمارت‌ها قرار داشتند و به‌عنوان نمادی از باغ‌های ایرانی شناخته می‌شدند. همچنین، فضای سبز و گل‌کاری‌های زیبای باغ نگارستان از ویژگی‌های دیگر آن است.
تغییرات در طول تاریخ
باغ نگارستان در طول زمان تغییرات زیادی را تجربه کرده است. در دوره‌های مختلف تاریخی، این باغ در معرض تخریب‌های مختلفی قرار گرفته است و قسمتی از وسعت اولیه آن کاهش یافته است. به‌طور خاص، در دوران معاصر و با گسترش شهری تهران، باغ نگارستان در محدوده‌های شهری قرار گرفت و بخش‌های زیادی از آن به دلیل ساخت‌وسازهای جدید تخریب شد. در حال حاضر، از وسعت اولیه باغ نگارستان تنها ۱۱,۴۶۹ متر مربع باقی مانده است و در مالکیت دانشگاه تهران قرار دارد.
باغ موزه نگارستان امروز
امروزه باغ نگارستان به عنوان یک موزه و مجموعه فرهنگی فعالیت می‌کند. این باغ میزبان آثار هنری متعددی است که در طول سال‌ها جمع‌آوری شده‌اند. برخی از مجموعه‌های مهم باغ نگارستان شامل:
آثار ملک الشعرای بهار – این مجموعه شامل آثار ارزشمند این شاعر و ادیب بزرگ ایرانی است.
موزه مکتب کمال‌الملک – این موزه به معرفی سبک هنری کمال‌الملک و آثار او می‌پردازد.
تالار منیر فرمانفرمائیان – تالاری که به نمایش آثار هنری منیر فرمانفرمائیان، هنرمند مشهور ایرانی، اختصاص دارد.
سردیس فردوسی – سردیس عظیمی از فردوسی، شاعر بزرگ ایرانی، در باغ نگارستان قرار دارد.
مجموعه محمود روح‌الامینی – آثار هنری و فرهنگی مرتبط با این هنرمند در باغ نگارستان به نمایش گذاشته شده‌اند.
آثار مینیاتور و معرق چرم علی اسفرجانی – آثار هنری هنرمند معاصر ایرانی، علی اسفرجانی، در این باغ نگهداری می‌شود.
اتاق کاشی‌های باغ نگارستان – مجموعه‌ای از کاشی‌های زیبا و تاریخی که در گوشه‌ای از باغ قرار دارند.
نحوه دسترسی
آدرس: تهران، میدان بهارستان، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع
باغ نگارستان با خودروی شخصی: اگر از خودروی شخصی برای دسترسی به باغ نگارستان استفاده کنید، باید از میدان بهارستان وارد خیابان صفی علیشاه، کمال الملک و سپس دانشسرا شوید.
باغ نگارستان با مترو: دسترسی به باغ نگارستان با استفاده از مترو تهران بسیار راحت و سریع است. در ایستگاه بهارستان در خط دو پیاده شوید و با چند دقیقه پیاده‌روی به ورودی غربی باغ نگارستان در خیابان دانشسرا یا ورودی شمالی آن در خیابان شریعتمدار خواهید رسید.
مطالب مرتبط :