جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

تاریخچه قلمکاری در ایران

تاریخ بروزرسانی :
۱۷ آبان ۱۳۹۹

تاریخچه چاپ قلمکاری در ایران در پرده ابهام قرار دارد . روش های متداول چاپ های سنتی که به طور عمده چاپ قلمکار ، باتیک و چاپ دستی را هم شامل می شود ، از گدشته های دور در برخی از نقاط جهان دنبال شده است . تنی چند از صاحب نران ، سابقه منقش کردن پارچه به شیوه باتیک را حدود دو هزار سال قبل می دانند که از کشور اندونزی آغاز شده است و امروزه نیز هنرمندان کثیری در جزایر بی شماری در اندونزی به کار چاپ باتیک می پردازند .کشف بقایای نیم تنه ای پارچه ای در مصر متعلق به حدود ۴۰۰ ق . م که دارای نقوشی ستاره ای شکل و به رنگ آبی است و نیز کشف قالب های قلمکار در هند که آن هم به حدود سده چهارم قبل از میلاد بر می گردد ، همه اطلاعات و دانسته های ما تا به امروز در مورد پیشینه چاپ های سنتی و از جمله قلمکار در دیگر ممالک جهان است .

قلمکاری تاریخچه قلمکاری در ایران

در خصوص چاپ پارچه ای در ایران بررسی و مطالعه چندانی صورت نگرفته است ، ولی به نظر می رسد با ورود پارچه های ساده ابریشمی از چین در دوره اشکانی ، منقوش کردن برخی از پارچه ها در ایران مرسوم شده باشد ، اما در دوره ساسانی نقش های چاپی به بهترین شکل برای تزیین بافته های پنبه ای ، کتانی و ابریشمی به کار گرفته شده و هنر منقوش کردن پارچه در ایران رواج داشته است . مهنترین قالب های شناخته شده در ایران سه قالب تراشیده از سنگ است که همراه آثار سفالی سده های ۴ و ۵ هجری در حفاری های نیشابور به دست آمده است .

تمام صاحب نظران بر این عقیده اند که قلمکار سازی از دوره ایلخانی در ایران مرسوم بوده است ، به این دلیل که در دوره یاد شده به علت حمایت و پشتیبانی خانان مغول ، پارچه های منقوش چینی در بازارهای ایران فروش فوق العاده ای پیدا کرده بود . متعاقب این وضع ، نساجان و نقاشان ایرانی اسلوب و طرح های چینی را تقلید مر کردند . به این ترتیب تولید پارچه قلمکار با همکاری هنرمندان و صنعتگران ایرانی تکامل و توسعه پیدا کرد . با این وجود نمونه هایی از نقاشی روی پارچه تا به حال بدست آمده است از زمان غزنویان به بعد می باشد ، به طوری که اکثر محققان عمر این صنعت را به زمان غزنوی نسبت داده اند .
شواهد نشان می دهد که قلمکار سازی و چاپ قلمکار در دوره تیموریان نیز در شهرهایی چون بروجرد ، شیراز ، رشت ، نخجوان ، سمنان ، گناباد ، مشهد ، دامغان ، نجف آباد ، کاشان ، یزد ، اصفهان و همدان رواج داشته است و شهر اصفهان فقط یکی از مراکز تولید قلمکار بوده است . گسترش و اوج ترقی قلمکار به عصر صفوی و به ویژه دوران پایتختی اصفهان بر می گردد که به هنری مطرح با کاربردهای فراوان تبدیل شده بود .

آثار قلمکار به جای مانده از دوران صفویه و نوشته های جهانگردان و پژوهشگران نشانگر آن است که اوج هنر قلمکارسازی به دوره صفویه و به زمان پایتختی اصفهان بر می گردد.به نظر می رسد دلایل متعددی باعث شده بود که اصفهان در آن دوران نه تنها به مهم ترین مرکز تولید پارچه قلمکار بلکه به قطب صنایع دستی و حتی هنرهای سنتی ایران تبدیل شود .

قلمکاری 4 تاریخچه قلمکاری در ایران

نمونه ای از قلمکاری های دوره صفوی 

برخی از دلایل رشد و رونق قلمکار سازی

توجه فراوان درباره دستگاه حکومت صفوی به هنر و هنرمندان ؛
در دسترس بودن و یا مهیا کردن مواد اولیه و ابزار کار قلمکارسازی و بستر سازی برای تهیه و ارائه طرح ها و نقوش جالب و بدیع برای پارچه های قلمکار
تنوع فوق العاده فرآورده ها و تولید و عرضه هر آنچه با پارچه قلمکار مفید بوده ، مثل قبا ريال سفره ، پرده ، کتیبه های عزاداری و….
رقابت با قلمکارسازان هندی که پیش از دوره صفوی و در عهد صفوی و در عهد تیموری به واسطه ارزان بودن تولیدات و نیز کیفیت برتر ، به صورت رقیب جدی ، گوی سبقت را از هنرمندان ایرانی ربوده بودند و متاع ها و کالاهایشان در بازار ایران خریدار زیادی یافته بود .
انواع قلمکارهای تولید شده در عهد صفوی عبارت است از : قلمکار زر یا اکلیلی ، قلمکار صدرس ، خمره ای و جیگرنات قرمز و بنفش ، ولی متاسفانه امروزه به علت از بین رفتن تولید کنندگان این قبیل محصولات و کمتر دامه دادن روش های تولید ، نمونه های مرغوب و قدیمی آن مگر تکه هایی که در مجموعه های شخصی و موزه ها موجود است ، یافت نمی شود . یکی از این نمونه های کهن ، پیراهن قلمکار کتانی متعلق به سلاطین صفوی است که در موزه ایران باستان نگهداری می شود .

در دوران صفویه و بعد از آن محل تجمع کارگاههای تولیدی این محصولات از سر قیصریه تا انتهای بازار ادامه داشت . پس از دوران صفوی این هنر مانند بسیاری از هنرها به دلیل بی توجهی ، نادیده گرفتن سلیقه روز و ورود کالاهای مشابه خارجی به تدریج از رونق افتاد . از بررسی دقیق وضعیت قلمکار سازی از حدود نیمه قرن دوازدهم هجری تا به امروز این نکته مستفاد می شود که دو عامل مهم سبب زوال قلمکار سازی شده است ،نخست تقلب برخی تولیدکنندگان و دیگر ورود کالاهای مشابه خارجی .

کاهش و رونق قلمکار سازی تا اواخر قرن سیزدهم هجری شمسی همچنان ادامه یافت تا این که در آغاز قرن حاضر ، امتیازات خاصی برای صنعتگران و ارباب حرف و به خصوص قلمکارسازان قائل شدند و بار دیگر این هنر تاحدودی رونق گذشته خود را به دست آورد و در شهر اصفهان عده ای از استادکاران بزرگ قدیمی چون حاج محمد رضا و حاج محمد تقی اخوان چیت ساز ، شیخ بهایی و چند تن از افراد صاحب ذوق خارجی به نام های براسل و مارتین به کمک استادان ایرانی نامبرده شرکت های تولید قلمکار و صنایع هنری دیگر را تشکیل دادند و در پی این کوشش بود که بار دیگر این صنعت رونق گرفت .

حدود چهل سال بعد یعنی در حدود سال ۱۳۴۵ ه.ش دوباره این حرفه از رونق افتاد ، اما اندکی بعد با تلاش کارشناسان سازمان صنایع دستی ، دوباره توانست به جایگاه مناسبی دست یابد و اصفهان را به مرکزی برای تولید قلمکار تبدیل کند . شایان ذکر است که در گذشته های دور یکی از مراکز مهم تولید ، سمرقند بوده است که امروزه تنها نمونه هایی معدودی از قلمکارهای سمرقند در برخی از موزه ها یافت می شود .

قلمکاری 3 تاریخچه قلمکاری در ایران

ویژگی قلمکارهای عهد صفوی

– استفاده از پارچه های پنبه ای ، ابریشمی مرغوب در قلمکارسازی ، قلمکارنقاشی . چاپ قلمکار ، که جمعا پارچه های ابریشمی منقوش مورد توجه افراد متمکن و سایر پارچه ها مورد تقاضای سایر طبقات جامعه بوده است .
– استفاده از مواد رنگرزی طبیعی ، چون رنگ های گیاهی ، معدنی ، حیوانی و دقت کافی در خوب عمل آوردن رنگ و تثبیت آن .
– استفاده از قلمکار نقاشی در تهیه پرده های ویژه مراسم پرده خوانی و تعزیه و نیز استفاده از این نوع قلمکار برای کتیبه های مخصوص عزاداری حضرت امام حسین (ع) .
– استفاده از نگاره ها ، طرح ها و خطوط بسیار زیبا و فوق العاده متنوع قلمکار باعث شدکه این هنر دقیقا در متن زندگی فردی و جمعی جایگاه مناسبی یابد و از زندگی روزمره کمترین فاصله ای نگیرد.
– رشد حرفه قالب تراشی در اثر رواج استفاده از مهر و قالب در هنر قلمکارسازی .

قلمکاری 2 تاریخچه قلمکاری در ایران

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *