در دل گرمای سوزان جنوب ایران، سازههایی شگفتانگیز ساخته شدهاند که همچون گنجینههایی ارزشمند، آب را برای روزهای بیآبی ذخیره میکنند. برکههای بندرلنگه نمونهای بارز از نبوغ معماری سنتی ایرانی هستند که قرنها پیش، بهعنوان پاسخی هوشمندانه به چالش کمآبی در این منطقه ساخته شدند. این آبانبارهای تاریخی، نهتنها نقشی حیاتی در تأمین آب داشتهاند، بلکه بهعنوان نمادی از فرهنگ و تمدن مردمان این سرزمین، همچنان استوار باقی ماندهاند. در ادامه، به بررسی ویژگیها، کاربردها و مهمترین برکههای تاریخی بندرلنگه خواهیم پرداخت.
برکه و آبانبار چیست؟
آبانبار سازهای است که برای ذخیره آب باران، قنات یا چاه ساخته میشود. این سازهها معمولاً از مصالحی مانند سنگ، ساروج، گچ و آجر ساخته شدهاند و در طراحی آنها تدابیری برای جلوگیری از تبخیر آب و ورود آلودگی در نظر گرفته شده است. برکه نیز نوعی آبانبار روباز است که در نواحی جنوبی ایران رواج دارد و با نامهای محلی مانند «برکه» یا «حوض» شناخته میشود.
کاربردهای برکه و آبانبار
ذخیره آب آشامیدنی: این سازهها آب باران را جمعآوری و برای استفاده در فصلهای کمآبی ذخیره میکنند.
مصارف کشاورزی: برخی آبانبارها و برکهها برای تأمین آب کشاورزی استفاده میشوند.
خنک کردن هوا: در برخی موارد، آبانبارها باعث کاهش دمای اطراف خود میشوند.
حفظ منابع آبی در مناطق کمآب: در نواحی خشک که دسترسی به منابع آب محدود است، این سازهها نقش حیاتی در تأمین آب دارند.
برکههای معروف بندرلنگه
بندرلنگه یکی از شهرهای تاریخی استان هرمزگان است که دارای تعداد زیادی برکه و آبانبار قدیمی است. برخی از معروفترین برکههای این منطقه عبارتاند از:
۱. برکه بیبی
این برکه از معروفترین آبانبارهای بندرلنگه است که از دوران قدیم باقی مانده و معماری زیبایی دارد. گنبد و بدنه آن از مصالح سنتی ساخته شده و همچنان سالم باقی مانده است.
۲. برکه دریا دولت
برکهای قدیمی در کناره شهر کنگ از توابع بخش مرکزی شهرستان بندرلنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است با دهانهای به قطر ۲۸ متر و عمق ۱۴ متر. برکهی دریا دولت محل جمعآوری آب باران بوده است. بهدلیل بزرگی برکه، نیمی از آن را سقف پوشانده است و نیمی دیگر سقف ندارد و اصطلاحاً نیمسقف است. به خاطر بزرگی غیرقابل تصور این برکه «دریا دولت» نامیده شده است. بعد از آبانبار کل در گراش استان فارس و آبانبار سردار در محله راه ری شهر قزوین، سومین آبانبار بزرگ ایران بهشمار میرود. این اثر مربوط به اواخر دوره قاجار است و در ابتدای جادهی لار- بندرکنگ، مجاور پایانه بار واقع شده و در تاریخ ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شمارهی ثبت ۴۵۹۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
۳. برکه شیخ
برکه شیخ یکی از آبانبارهای قدیمی بندرلنگه است که قدمت آن به دوره قاجار بازمیگردد. این برکه به دلیل طراحی خاص خود در گذشته نقش مهمی در تأمین آب مردم محلی داشته است.
۴. مجموعه برکههای بشاری
مجموعه برکههای بشاری در شهر تاریخی بندرلنگه واقع شده است. مصالح به کار رفته در این برکهها مثل همه برکههای شهرستان بندرلنگه از سنگ، ملات ساروج (که از آهک، خاکستر، خاک رس و کود حیوانی تشکیل شده) و گچ است. پلان به کار رفته در این برکهها، استوانهی شکل است که پوشش گنبدی در روی آنها قرار دارد. آنچه از شکل و شمایل مجموعه برکههای بشاری پیداست از رنگ کردن آنها خبری نیست. در برخی از این برکهها رنگ سفید محو شده است و به صورت لکه در آنها دیده میشود.
۵. برکه حاجی ابراهیم
برکه حاجی ابراهیم بندرلنگه با شماره ۱۱۴۷۴ در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. وجه تسمیه آن نیز متاثر از نام بانی این برکه است. قدمت این برکه به دورهی پهلوی دوم میرسد. این بنای تاریخی از لحاظ سازه کاملاً سالم مانده است. مالکیت این بنا وقفی است و با مصالح آجر، خشت، سنگ، ملات گل و گچ و ساروج ساخته شده است.
سایر برکهها
برکه بنگله بستکی آبانباری تاریخی مربوط به دوره قاجاریه در شهر بندرلنگه است. این اثر در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۵۳۹۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از دیگر برکههای شهرستان بندرلنگه میتوان پنج برکه، برکه شکری، می ریزی و مش شائو در دورههای صفویه و قاجاریه در شهر بندرکنگ و سه برکه خلیفه در شهر بندرلنگه متعلق به دوره قاجاریه ـ پهلوی نام برد که از آثار میراث فرهنگی هستند.
برکهها و آبانبارها از جمله شاهکارهای مهندسی سنتی ایران هستند که در مناطق کمآب، بهویژه در جنوب کشور، نقش مهمی در تأمین آب ایفا کردهاند. بندرلنگه با داشتن تعداد زیادی برکه تاریخی، نمونهای از شهرهایی است که به خوبی از این سازهها بهره برده است. حفظ و احیای این آثار ارزشمند نهتنها برای تأمین آب، بلکه برای حفظ هویت فرهنگی و تاریخی منطقه نیز ضروری است.
دیدگاه ها :
*اگر نظری دارید یا این مطلب نیاز به اصلاح دارد و یا عکس یا ویدئوی مرتبط با آن دارید لطفا اینجا برای ما ارسال کنید.