بازار قدیمی خوی در ضلع جنوب شرقی چهار راه مرکزی این شهر قرار دارد. در گذشته خوی دارای مرکز اقتصادی و بازاری بزرگ بوده، ولی در دوره‌های مختلف تاریخی به علت وجود سوانح طبیعی و انسانی، این شهر رو به نابودی گذاشت و به تدریج شهری نو و جدید درکنار آن به وجود آمد. بازار قدیمی شهر خوی مربوط است به آبادانی دوره‌های اخیر، که از اواخر قرن دوازده هجری شروع شده است. ازآنجایی‌که آذربایجان بر سر راه‌های مهمی همچون راه مکه، جاده ابریشم، مسیر دسترسی به جلفا و… قرار داشته، این بازار در گذشته از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. بازار خوی در ضلع شرقی شهر خوی قرار دارد و با بیش از ۳۰۰ سال قدمت همچنان پررونق است و به عنوان یکی از بازارهای سنتی ایران شناخته می‌شود.
تاریخچه بازار قدیمی خوی
احداث اولیه مجموعه بازار خوی به دوره صفویه می‌رسد و طبق کتیبه موجود که در گنجینه خوی نگهداری می‌شود، این بازار در زمان شاه طهماسب ساخته شد و در زمان عباس میرزا نایب‌السلطنه به دستور عباس میرزا و توسط امیر احمدخان دنبلی و در اوایل دوران قاجاریه، دخل و تصرفاتی در آن صورت گرفته است.
این بازار قدیمی با داشتن کاروان‌سراها و چهارسوق‌های متعدد یادآور روزهای پررونق اقتصادی بازار به هنگام عبور جاده ابریشم (ایپک یولی) از شهر بوده است. بازار خوی در بافت قدیمی شهر قرار دارد و به عقیده مورخان و جهانگردان یکی از زیباترین بازارهای ایران بعد از بازارهای تبریز، شیراز و کرمان است.
معماری بازار خوی
بازار خوی با پلان مستطیلی از چندین راسته بازار سرپوشیده، تعدادی سرا، چندین چهارسو و گذرهای قدیمی تشکیل شده است؛ هرچند بخش‌های زیادی از راسته بازارها و كاروان‌سراها بعدها به آن اضافه شده‌اند. بخش‌های به جا مانده از بازار اصلی دارای اتصال منظم هستند و درمجموع از نظر معماری متناسب و هماهنگ به نظر می‌‌رسند.
با توجه به ویژگی‌های معماری و اقلیمی خوی، بازار این شهر مانند بازارهای اصفهان، كرمان، اراک فاقد تزیینات خاص گچ‌بری و کاشی‌کاری و كتیبه است. تنها در بعضی قسمت‌ها مخصوصا در چهارسوهای آن، نظم و دقت قابل‌توجهی در كاربرد و رگه‌چینی آجر به چشم می‌خورد. در گذشته سنگ‌فرش زیبایی كف بازار را پوشانده بود و لوله‌كشی آب شرب نیز درست از وسط بازار می‌گذشت و قسمت شمالی و جنوبی شهر را به یکدیگر وصل می‌کرد. جالب اینکه فاضلاب شهری كه در بازار و کوچه‌های اطرافش وجود دارد، قدیمی‌ترین فاضلاب در سطح ایران به حساب می‌آید.
بخش های مختلف بازار قدیمی خوی
راسته‌ها
از قسمت‌های قابل‌توجه بازار خوی، راسته‌های آن هستند که مربوط به شغل معینی بوده‌اند و به نام همان شغل مانند مسگر بازار، بورکچی بازار، زرگر بازار، خرازی بازار، فرشچی بازار و… خوانده می‌شدند. همچنین برخی از این راسته‌ها به نام اشخاص خیری معروف بودند که در عمران و آبادی بازار نقش موثری داشتند مانند امیر، جواد، حاجی‌بابا و… که هم‌اکنون نیز نام‌های قدیمی را دارند.
کاروان‌سراها
پنج کاروانسرای زیبا در دل بازار سرپوشیده خوی وجود دارد که شامل کاروانسرای خان، کشمش چیلار، بلوسی، چیت‌ساز و کاروانسرای میرزا هاشم می‌شود.
کاروانسرای خان در جوار بازار و در ضلع غربی آن قرار گرفته و مشرف بر خیابان طالقانی به‌شکل چهار ایوانی ساخته شده است. اکنون دو ایوان آن در شمال و مشرق باقی مانده و درگذشته محل استقرار مسافران و دادوستد بازرگانان داخلی و خارجی بوده‌اند. ورود به کاروان‌سرا از در چوبی خیابان طالقانی امکان‌پذیر است که طبقه بالای آن را بالکن چوبی تشکیل می‌دهد. دو در دیگر در سمت شمال و مشرق با بازار ارتباط دارند. این کاروان‌سرا منسوب به احمدخان دنبلی حاکم خوی است که توانست با تامین امنیت و گشایش راه کاروان‌های تجاری به‌سوی خوی، ثروت را به این شهر سرازیر کند.
بازار خوی به دستور احمدخان دنبلی به طرح بازار وکیل شیراز ساخته و کاروانسرای بزرگی پیوسته به بازار بنا شد که به کاروانسرای خان معروف است. چهار دیوار این بنا از سنگ سفید ساخته شده‌اند و ۴۰ حجره تاجرنشین داشته است. هر حجره‌ای با قهوه‌خانه و پستوی جداگانه و در کنار آن کاروانسرای دیگری جهت چهارپایان بنا شده بود. ضلع جنوبی این بنا دیوار و پشت آن، محل گذر مردم به داخل بازار از سمت خیابان طالقانی است. این گذر کاروانسرای خان را از کاروانسرای میرزا هاشم جدا می‌سازد.
نحوه دسترسی
آدرس: استان آذربایجان غربی، شهر خوی، ضلع جنوب شرقی چهارراه مرکزی، خیابان طالقانی
مطالب مرتبط :