آرامگاه شیخ حیدر مشگین شهر در باغ سرسبز و باصفایی که گورستان قدیمی مشگین شهر بوده و در مرکز شهر است واقع شده است. این بنا در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۱۱ هجری شمسی با شماره ۱۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
معماری بنا
این بقعه از بیرون به شکل برج مدور و از داخل به شکل ۱۲ضلعی است که تقریباً ۱۸ متر ارتفاع و ۱۰/۵ متر قطر دارد . این بنا بر روی پی سنگی که تا ۰٫۵ متر پائین تر از از اره سنگی ادامه دارد اجرا شده است . پس از آن دیوار با آجر به ابعاد ۲۳*۲۳*۶٫۵ سانتی متر و ملات گچ و آهک اجرا شده است.
در دو طبقه بنا شده است. طبقه زیرین سردابه است که درِ ورودی آن در شمال برج قرار دارد. به وسیله یک راه‌پله بلند و یک راه باریک، به طبقه دیگر متصل می‌شود . قبر شیخ حیدر که گفته می‌شود پدر شاه اسماعیل اول صفوی بوده است، در منتهی‌الیه سردابه قرار دارد. این آرامگاه از آجر ساخته شده و بدنه خارجی آن مزین به کاشیکاری فیروزه‌ای رنگ با اشکال هندسی و آیات سوره فتح و لفظ جلال الله است.
ساختمان اصلی مقبره در سده هفتم و هشتم هجری قمری بنا شده است. ولی تزئینات و کاشیکاری آن به اواخر سده نهم و اوایل سده دهم هجری قمری (دوره صفویه) تعلق دارد.
قدمت بنای شیخ حیدر
بقعه شیخ حیدر از دو طبقه ساخته شده و در مورد قدمت بنا و تاریخ احداث اون هم دونالد ویلبر معتقده که این بنا از آثار قرن ۷ و ۸ هجری قمری است و در دوره صفویه تکمیل و کاشیکاری شده است.دونالد ویلبر معتقد است این بنا از آثار قرن هفت و هشت هجری قمری است و در دوره صفویه به تکمیل و کاشیکاری آن همت گماشته شده است.
با توجه به تخریب کتیبه برجا مانده مقبره، هیچ سند و مدرکی دال بر احداث این بنا در دست نبوده است. اما در سال‌های اخیر توسط آقای قوچانی کارشناس سازمان میراث فرهنگی کشور، کتیبه موجود بر سر در ورودی این برج بازخوانی شده و قدمت آن به سال ۷۳۱ هجری قمری یعنی دوره حکومت ابوسعید بهادرخان آخرین حکمران سلسله مغول در ایران نسبت داده شده است.
محل دفن برخی از نزدیکان شیخ حیدر
ارتباط محوطه با سردابه از طریق اتاقکی است که در سال ۱۳۵۲ اجرا گردیده است.
در فاصله میان این سنگ‌ها و آجرچینی روی آن در دور مقبره خط کوفی و ریحانی به رنگ آجر دیده می‌شود. متأسفانه بیشتر این خطوط از بین رفته و قابل خواندن نمی‌باشد. در دو طرف بدنه بنا نیز آثار دو سردر با کتیبه‌های کوفی و حاشیه مقرنس‌کاری شده زیبایی دیده می‌شود که قسمت عمدۀ آنها ریخته است.
کاشی های فیروزه ای بکار رفته در بقعه شیخ حیدر
در مقبرۀ شیخ حیدر دو نوع کاشیکاری وجود دارد، یکی معرق که در چهار ایوانی بنا با کاشی‌های سفید و آبی سیر تزئین و دور آن مقرنس‌کاری شده است . در روی آن نقوش و خطوطی به رنگ آجر -که احتمالاً نشانگر آیه‌ای از قرآن، سال ساخت، معماری بنا و یا دیگر اطلاعات مربوط به مقبره بوده- بوسیله کاشی‌های فیروزه‌ای حک شده است.
نوع دیگر کاشیکاری تلفیقی از آجر و کاشیکاری است و در بین پوشش‌های فیروزه‌ای رنگ به ابعاد ۶×۶ سانتی‌متر کار گذاشته شده. به طوری که این کاشی‌ها ساختمان آجری بنا را با زیبایی هر چه تمامتر نشان می‌دهند.
به غیر از لفظ جلاله الله، بسم الله الرحمن الرحیم و سوره‌هایی از قرآن نیز به اشکال مختلف هندسی با ظرافت و زیبایی تمام روی بنا نقش بسته است.
سقف بقعه
گفته می‌شود سقف بقعه شیخ حیدر گنبد طلائی داشته است که شیخ عبدالغفور ثامن -از وقایع‌نویسان لشکر عباس میرزا در دوره جنگ‌های سیزده ساله ایران و روس- در کتاب تاریخ المعجم و الاسلام در مورد آن چنین نوشته است: «در یوم ۱۵ شعبان المعظم سنه ۱۲۱۸ هجری در محضر با سعادت آقای سید شمس‌الدین حاکم شهر به زیارت مقبره شیخ حیدر مشرف شدیم. بقعه، گنبد طلائی داشت که در زیر آفتاب می‌درخشید. بدنه این گنبد به خطوط «الله الله» منقوش است.»
مشهور است که در جنگ بین طایفه قوجابیگلو و نیروهای روسی شامل چهار لشکر به فرماندهی ژنرال فدروف و دلماچوف در سال ۱۲۷۵ ه. ش.، گنبد طلائی مقبره توسط توپچی معروف روسی مددوف به توپ بسته شده و به غارت رفته است.
نحوه دسترسی
آدرس :استان اردبیل، مشکین شهر، میدان امام، خیابان باهنر شمالی (مشهور به خیابان نصرآباد)
تصاویر بعد از مرمت
مطالب مرتبط :