خانه طباطبایی های کاشان یکی از زیباترین و دیدنی ترین بناهای تاریخی کاشان می باشد. که در محله سلطان امیر احمد در بافت قدیم کاشان واقع شده است. این خانه که از شاهکارهای هنر معماری قدیم به شمار می رود. به وسیله مرحوم سیدجعفر طباطبایی – از تجار معروف فرش آن زمان – در سال ۱۲۵۰هجری قمری ساخته شده است. خانه طباطبایی همچون دیگر بناهای تاریخی آن زمان برخوردار از تزئینات مجلل و باشکوه، اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه است.
نمایههایی از صلابت و سلامت روح را می توان در تمامی آثار بجای مانده از مردمان قدیم کاشان یافت. بوی معطر خاک و زیبایی خانههای قدیمی کاشان، طراوت باغ تاریخی فین و بازار تاریخی بزرگ. ارکانی جدانشدنی از معماری متعالی شهر و منطقهی فرهنگی کاشان است که روزگاری گذرگاه کاروانهای عبوری جاده ابریشم بوده است. صدها بنای تاریخی و امامزاده و… از جمله جاذبههایی است که هرکسی را به سوی کاشان میکشاند.
معماری خانه طباطبایی های کاشان
این خانه مشتمل بر چهار صحن و حیاط میشود که حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه بوده است.
قسمت اندرونی
قسمت اندرونی خانه طباطبایی های کاشان شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف آن و دارای سردابهایی که بادگیر ها هوا را در آن جریان میدهند. که این قسمت محل سکونت خانواده مرحوم طباطبایی بوده است. حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر و تعداد اتاقهای آن بیشتر و دارای سرسرای پذیرایی مجزایی است. در زیر قسمت اندرونی مخصوصا اتاق مرکزی، سرداب بزرگی قرار دارد که دارای مشخصات منحصربهفرد خود است.
به علل مختلفی مانند وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه. وجود حوضی که قبلا در مرکز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح کوچه حدود ۸ تا ۱۰ متر و نسیم خنکی که از سطح حوض حیاط مرکزی وارد زیر زمین میشود. باعث شده است تا به خصوص در فصل تابستان ۱۵ تا ۲۰ درجه اختلاف دما بین زیرزمین و بیرون آن مشاهده شود.
قسمت بیرونی
قسمت بیرونی خانه شامل تالار بزرگ (اتاق شاه نشین) در مرکز با نورگیرها و پنجرههای مشبک رنگی و پنجرههای کناری دو جداره که عمودی باز و بسته میشوند. این اتاق دارای تزیینات نقاشی و آیینهکاری و گچبریهای جالب از جمله پنجرههای مشبک گچی است.همچون پارچه توری ظریفی به نظر میرسد. در دو طرف اتاق شاهنشین اتاقهای گوشواره بنا شده است. در جلوی اتاق شاهنشین، ایوانی با آیینهکاری و گچبریهای جالب دیده میشود. در طرفین تالار بزرگ دو حیاط خلوت و نورگیر بهصورت قرینه یکدیگر احداث شده است که دارای تابلوهای بدیع نقاشی هستند و از نفایس آثار هنری این دیار بهشمار میآیند.
اسناد و قراین نشان میدهد که هنرمند بزرگ و نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار یعنی «میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی» ملقب به «صنیع الملک» با مالک خانه دوستی نزدیک و مراوده خانوادگی داشته، لذا به احترام دوستی که با مرحوم طباطبایی داشته، در اجرای گچبریها و ترسیم نقاشیهای این خانه نظارت داشته است. این مطلب ارزش و اعتبار تزیینات خانه طباطبایی را بسیار افزایش میدهد.
حیاط خدمه
حیاط خدمه خانه که شامل اتاقهای خدمه، زیرزمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی میشود که متأسفانه تعدادی از اتاقهای خدمه از بین رفته است.
آب خانه از دو رشته قنات دولتآبادی و نصرآبادی تأمین میشد. خانه طباطبایی دارای ۵ درب ورودی است که ورودی اصلی به دو ورودی اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم میشود. علت پیچ و خمهای راهروهای ورودی جهت شکستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.
اصول علمی و مذهبی
ذکر این نكته خالی از لطف نیست كه در ساخت خانههای قدیم كاشان در عین حال كه به اقلیم و وضع آب و هوایی بهصورت اصولی و علمی توجه شده است. به لحاظ پایبندی به اعتقادات دینی و اسلامی از نوعی حجاب و طرح محفوظ نیز برخوردار است. به این معنی كه فضای داخلی خانه از خارج خانه قابل رؤیت نیست و حتی از پشت بام خانههای مجاور نیز داخل خانه و از هر بخش، درون بخش دیگر دیده نمیشود.
درواقع علاوه بر این كه همه فضای داخلی خانه نسبت به خارج از حجاب كامل برخوردار است. هریک از بخشهای درون خانه نیز نسبت به یكدیگر از حجاب و پوشیدگی خاصی بهره میبرند. خانه طباطباییها مانند دیگر خانههای مجلل آن زمان در گودی زمین ساخته شده است. بدین معنی كه برای رسیدن به سطح حیاط خانه باید از پلههای ورودی تا عمق ۶ متری پایین رفت و آنجا است. چشمانداز زیبای درون خانه انسان را به متحر میکند. همانگونه كه میدانیم، در عمق یک متری از سطح زمین، درجه حرارت در تابستان و زمستان یكسان است. این عایق قطور یعنی یک متر خاك مانع از رسوخ حرارت گرم و سوزنده تابستان و سرمای خشك زمستان به عمق زمین می شود.
دمای خانه طباطبایی های کاشان
به دلیل همین عمق و گود بودن است كه آب چاهها همیشه خنک و گوارا است. در عین حال در تابستان و زمستان از دمای ثابتی برخوردار است. بر همین اساس دیوار روبه روی هر اتاق، پشت به زمین خنك دارد و دمای سطح این دیوار در همه فصول سال نمیتواند بیش تر از ۱۸ درجه سانتیگراد باشد. همین امر سبب جذب حرارت اتاق در اوایل تابستان و تأمین آسایش نسبی ساكنان میشود. اما در اوج گرمای تابستان زیرزمین (سرداب)های متصل به بادگیرها پاسخگوی نیاز ساكنان خانه از نظر تهویه و وزش مطبوع هوای خنک بوده است.
از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنك كردن و تعدیل دما، میتوان به دسترسی آسانتر به قنات و آب آن و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره كرد. خانه تاریخی طباطباییها با این كه حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده است. ولی از سامانه تهویه مطبوع غیرماشینی، طبیعی و بسیار كارآمد بهره جسته است. بدین معنی كه در درون ساختمان، وزش هوای خنک و دلانگیز، رفاه و آسایش ساكنان را تأمین كرده و كاربرد بهتری نسبت به سامانههای تهویه مطبوع امروزی داشته است.
سیستم خنک کننده
اما در همان زمان در خانههای مجلل و كاخهای فرمانروایان مغرب زمین، مانند كاخ معروف «ورسای»، چنین رفاهی غیرقابل تصور و دسترس بوده است. درحالی كه این بهرهمندی طبیعی در خانه طباطباییها همچنان پابرجا و فعال است. این سامانه تهویه مطبوع همان بادگیرها است. عملكرد بادگیرها به صورتی است كه هوای تمیز پشت بام را به چاه خنک كن صیقل داده شده با «ساروج» كه حدود ۸ تا ۱۰ متر عمق دارد. برساند تا پس از خنک كردن هوا، آن را به زیرزمین مسكونی هدایت كند.
هوا در چاه تاریک و بدون تشعشع تونل خنک كن، سنگینتر شده. به آرامی فرو میریزد و از دهانه كانال كه شباهتی به شومینه دارد. به فضای زیرزمین وارد و در آن جاری شده و موجب طراوت، تازگی و خنكی آن میشود.
از دیگر نكته های جالب این شاهكار معماری این است كه چون در شبهای تابستان یا در زمستان كه دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنک كن است. جریان هوا قطع شده و این سامانه از كار باز میایستد.
در فصل تابستان نیز تا زمانی كه دمای هوای معلق در تونل خنک كن به درجه پائینتر از هوای زیرزمین نرسد. جریان ریزش هوای خنک به داخل زیرزمین صورت نمیگیرد. از قدرت این سیستم همین بس كه در طول این ۱۷۵ سال، چه آن زمان كه محل سكونت بوده چه آنگاه كه متروكه و مخروبه شده. چه اكنون كه مورد بازدید علاقهمندان است، فعال بوده و همچنان مانند روز اول به كار خود ادامه میدهد.
اگر به دقت به این خانه نظر كنیم، خواهیم دید استاد معمار، به خانه نیز مانند یك انسان نگریسته است. زیباییها را به درون برده و آن را از چشم بیگانه درحجاب قرار داده و به همه نیازهای مادی و معنوی آن توجه خاص مبذول داشته است. معماری زیبا و علممداری كه اگر در این زمان نیز به شاخصههای كاربردی آن در ساخت بناها توجه شود. بسیاری از نابسامانیها در عرصه ساخت و ساز مرتفع شده و از بسیاری هزینهها پیشگیری خواهد شد.
مرمت و بازسازی
خانه تاریخی طباطباییها كه بهوسیله هیأت امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی كاشان خریداری و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همكاری شهرداری و میراث فرهنگی كاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطباییها هماكنون زیر پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری كاشان اداره میشود. همه روزه بهویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.
نحوه دسترسی به خانه طباطبایی های کاشان
آدرس : استان اصفهان، شهر کاشان، خیابان علوی
نظر کاربران :
عکس یکی مانده به آخر مربوط به خانه ی بروجردی هاست.
با سلام و تشکر از شما تصاویر اصلاح شد .
خانه طباطبایی ها یکی از خانه های تاریخی و زیبای شهر کاشان است که در نیمه دوم سده ۱۳ هجری در محله سلطان امیراحمد احداث شده است. این خانه زیبا به عروس خانه های ایران معروف است.
این خانهی زیبا به عروس خانه های ایران معروف است. در دو طرف حوض بزرگ حياط اصلي، ۶ باغچه هشت ضلعی پر از گلهای زیبا، طراوت حیاط را صدچندان میکند. همچنين ارسي هاي رنگا رنگ و زيباي آن، حتما هنگام بازديد از اين خانه در عكاسخانه داخل مجموعه عكس با لباس سنتي بگيريد.
يعني زيبايي كه داره قابل توصيف با كلمات نيست با تزئينات زيبا و ظريف و گچ بري هاي جذاب