پایتخت های ایران از آغاز تا اکنون

پایتخت های ایران از آغاز تا اکنون را در این مطلب به صورت جامع آورده ایم . همانطور که می دانید پایتخت ها شهرهای اصلی هر کشور یا محدوده حکومتی می باشد که مرکز سیاستی کشور است و مراکز حکومتی دراین شهرها واقع شده اند.مراکزی مانند وزارتخانه‌ها، مجلس، سازمان دولتی و دربار (اگر کشور پادشاهی باشد). از همین رو، معمولا پایتخت‌ها از سایر شهرهای کشور پرجمعیت‌تر می باشند.در این میان، کشورهایی هستند که بیش از یک پایتخت دارند و کشورهایی هم هستند که اصلا پایتختی ندارند.

کشورهایی مانند سریلانکا، آفریقای جنوبی، شیلی، بنین، بولیوی، مالزی، گرجستان، هلند و مونته‌نگرو، جزو کشورهایی هستند که بیش از یک پایتخت دارند. به جز آفریقای جنوبی که ۳ پایتخت دارد، باقی کشورها، همه ۲ پایتختی هستند. در نقطه مقابل، کشورهایی هم هستند که پایتخت ندارند؛ مانند نارو و سوئیس. البته برن، مرکز حکومتی سوئیس است و برخی آن را پایتخت حساب می‌کنند، امّا قانون سوئیس چنین نامی به برن نداده است.

تغییر پایتخت

در طول تاریخ، پایتخت بسیاری از کشورها تغییر کرده است. این اتفاق، حتی در سال‌های اخیر هم رخ داده. مثلا، زمانی که روسیه پایتختش را از سن‌پطرزبورگ به مسکو تغییر داد، یا وقتی برزیل پایتختش را به برزیلیا منتقل کرد تا ازدحام را از ریو دو ژانیرو دور کند. اما اگر نگاهی تاریخی‌تر به این اتفاق داشته باشیم، ایران جزو کشورهایی است که بیشترین تغییر پایتخت را داشته‌اند. مسئله اینجاست که حکومت‌های محلی و دوره‌ای زیادی در ایران به قدرت رسیده‌اند و به دلایل مختلف، پایتخت را به شهر دیگری منتقل کرده‌اند. با سیری در ایران همراه باشید تا با پایتخت های ایران از دوره عیلامیان تا به حال ، آشنا شوید.پیشنهاد میکنم کلیپ تغییرات پایتخت و حکومت های ایران را تماشا کنید.

تمدن عیلامی

وقتی اسم از ایران باستان و تاریخ ایران پیش از اسلام به میان می‌آید، نمی‌توانیم تمدن عیلام را فراموش کنیم. تمدنی قدرتمند در جنوب‌غربی ایران. مهم‌ترین پایتخت این تمدن که بیش از ۲۰۰۰ سال ادامه داشت، شهر شوش بود، هرچند که این شهر، دومین پایتخت عیلامیان بود. شهری که بقایایش هنوز هم باقی است و در منطقه‌ای به همین نام خودنمایی می‌کند، به ویژه زیگورات چغازنبیل. از یافته‌های این محوطه باستانی ارزشمند و شهری که احاطه‌اش کرده، اطلاعات زیادی درباره باورها و زندگی عیلامیان به دست آمده است.

پایتخت های ایران در زمان امپراتوری عیلام: اَوان – شوش – انشان

مادها

بعد از عیلامیان، نوبت به اتحادیه ملی مادان می‌رسد. پایتخت این امپراطوری شهر هگمتانه بود. هگمتانه را اکباتان هم می‌خوانند و همان همدان امروزی است. مورخین یونانی، هگمتانه را قلعه‌ای تودرتو و هفت لایه توصیف کرده‌اند که درونی‌ترین قلعه، متعلق به پادشاه بوده است. بعد از سقوط مادها، هگمتانه یکی از ساتراپ‌های هخامنشی می‌شود.

شاهنشاهی ماد: هگمتانه

هخامنشیان

هخامنشیان پایتخت‌ها، یا مراکز حکومتی متعددی داشتند. از انشان (انزان) که اولین خاستگاه آنهاست گرفته تا تخت‌جمشید که همچنان درباره پایتخت بودن آن بحث می‌شود (چون بعضی از پژوهشگران معتقدند تخت‌جمشید صرفا مکانی تشریفاتی بوده است و پایتخت محسوب نمی‌شود). مثلا هگمتانه را پایتخت تابستانه هخامنشیان می‌دانند و از بابل، شوش و پاسارگاد هم به عنوان پایتخت‌های دیگر هخامنشیان، در طول دوره‌های مختلف نام می‌برند. اما بی‌شک، مشهورترینِ آنها تخت جمشید است. مجموعه‌ای از کاخ‌ها با کاربری‌های گوناگون و شهری که اطرافشان بوده است. شهر سه بخش ارگ، شهرستان و بیرون داشته که مرکز حکومتی آن ارگ بوده و روی صفه سنگی از کوه رحمت قرار گرفته است.

پایتخت های ایران در زمان هخامنشی: پاسارگاد – پارسه – شوش – هگمتانه – بابِل

حمله اسکندر و حکومت‌های پس از آن

پس از حمله اسکندر ، حکومت ایران به سلوکوس رسید و سلسله سلوکیان آغاز شد. سلوکوسِ اول، شهری در کرانه رود دجله ساخت و نام آن را سلوکیه نهاد. این شهر همراه تیسفون بخشی از هفت شهری شد که مدائن را ساختند. بعد از سلوکیان، نوبت اشکانیان بود که حکومت را برعهده بگیرند. اشکانیان هم مانند هخامنشیان، چندین پایتخت در دوره‌های مختلف داشتند. صددروازه، نسا و تیسفون از پایتخت‌های اصلی اشکانیان بودند. صددروازه اولین پایتخت اشکانیان بود، هر چند که برخی محققین نسا را اولین پایتخت اشکانیان می‌دانند.
با سقوط اشکانیان، ساسانیان به حکومت می‌رسند. پایتخت ساسانیان ابتدا استخر و بعد از آن تیسفون بود. استخر در مرودشت استان فارس امروزی است و تیسفون هم در عراق امروزی و ۳۵ کیلومتری بغداد است. متأسفانه به جز طاق کسری، چیز زیاد دیگری از این شهر باستانی باقی نمانده است.

سلوکیان: سلوکیه – انطاکیه
شاهنشاهی اشکانی: صددروازه – تیسپون
الیمایی‌ها: ایذه – دستوا
شاهنشاهی ساسانی: شهر گور – بیشاپور – تیسفون – شوشتر

اسلام و حکومت‌های متعدد اما ناپایدار

بعد از حمله اعراب و تسخیر ایران، کشور ابتدا تحت سلطه خلفای اموی و بعد عباسی قرار گرفت. مرکز حکومت خلفای عرب در ایران، عمدتا منطقه خراسان بود. در زمان مأمون، حکومت خراسان به سردار لشکر طاهر رسید که منجر به شکل‌گیری حکومت طاهریان شد. حکومتی که نزدیک به ۵۰ سال دوام آورد و مهم‌ترین شهرهای تحت سلطه‌اش مرو، بلخ و نیشابور بودند. طاهریان شاید اولین حکومت ایرانی بودند، امّا همچنان زیر نظر خلفای عباسی قرار داشتند. یعقوب لیث صفاری، علیه خلفای عباسی شورید و اولین دولت مستقل ایران را حدود سال ۲۵۹ هجری قمری تشکیل داد. پایتخت صفاریان، شهر زرنگ بود که امروز شهری مرزی میان ایران و افغانستان است.

سامانیان در زمان قیام یعقوب، حکومت بخشی از منطقه را برعهده داشتند. حتّی به دلیل تحریکات خلیفه، جنگی میان سامانیان و عمرو برادر یعقوب اتفاق افتاد. سامانیان اندک اندک قدرت گرفته و سرزمین‌های اطراف را اشغال می‌کنند. آنها تا حدود اصفهان و کرمان و زنجان هم پیش می‌روند و در نهایت، بخارا را به عنوان پایتخت انتخاب می‌کنند. سامانیان هم مانند طاهریان، مطیع خلفای عباسی بودند. وضع به همین منوال ادامه داشت تا دیلیمان سرکار آمدند. خاندانی از نواحی کوهستانی گیلان که تا ۴۴۸ هجری قمری حکومت ایران را به دست داشتند. فرزندان ماهیگیری به نام بویه که حکومت ری، شیراز و بغداد را به دست گرفته و نسل‌های بعد آن را گسترش دادند.

سلسله طاهریان: مرو – نیشابور
سلسله صفاریان: زرنج – شیراز
علویان طبرستان: چالوس – آمل – ساری – استرآباد
سلسله سامانیان: بخارا
پایتخت های ایران در زمان آل زیار: اصفهان – گرگان – ری
آل بویه: شیراز – همدان
آل حسنویه: بیستون
امپراتوری غزنوی: غزنین – لاهور
بنی عیاران: حُلوان (اران)
امپراتوری سلجوقی: نیشابور – مرو – اصفهان – ری – همدان
اتابکان آذربایجان: تبریز
اتابکان فارس: شیراز
اتابکان لر: ایذه – خرم‌آباد
خوارزمشاهیان: گرگانج

تاراج ایلخانان شرق و حکومت‌های جدید

ساسانیان همیشه مراقب بودند که جلوی حملات اقوام شرقی را بگیرند. با انقراض ساسانیان، نبودن حاکمیت یکپارچه و ضعیف شدن مرزهای شرقی، راه برای اقوام مهاجم شرقی باز شد. یکی از اولین گروه‌های مهاجم، سربازان ترک‌نژادی بودند که حکومت غزنویان را تشکیل دادند. آنها با شکست سامانیان، قلمرو آنها را تحت سلطه گرفتند و خود را مطیع خلفای عباسی اعلام کردند. پایتخت آنها غزنین افغانستان و لاهور پاکستان بود و تا حدود سال ۴۳۲ هجری قمری به مناطق شرقی ایران حکومت می‌کردند.

بعد از غزنویان نوبت به سلجوقیان رسید که اولین دولت مقتدر، طولانی و وسیع ایران بعد از اسلام بودند. آنها از وزرای ایرانی استفاده می‌کردند و در ۱۶۱ سالی که به ایران حکومت می‌کردند، چندین شهر را به عنوان محل حکومت انتخاب کردند که نیشابور، ری و مرو از جمله آنها است.

ایران در دست مهاجمان مغول

حمله مغول‌ها به ایران را به دو دوره تقسیم می‌کنند: دوره اول، چیزی جز ویرانی به جا نگذاشت، اما در حمله دوم، مغول‌ها آمده بودند که بمانند. هلاکو خان بعد از حمله به ایران، حکومت ایلخانی را تشکیل داد. او و نوادگانش، شهرهای تبریز، مراغه و سلطانیه را به عنوان پایتخت های ایران انتخاب کردند. در این زمان و به لطف وزرایی همچون شیخ رشیدالدین فضل‌الله همدانی، سازندگی‌های بسیاری رخ داد. با انقراض ایلخانان، ایران وارد دوره فترت می‌شود، تا زمانی‌که تیمور لنگ به ایران حمله می‌کند و سلسله تیموریان به وجود می‌آید. تیموریان بیش از صد سال در ایران حکومت کردند و دو شهر هرات و سمرقند پایتختشان بود.
ایلخانان: مراغه – سلطانیه – تبریز
کرتیان: هرات
قراختاییان: کرمان
شبانکارگان:ایگ
مظفریان: کرمان – شیراز – یزد
سربداران: سبزوار
چوپانیان: تبریز
جلایریان: تبریز – بغداد
امپراتوری تیموری: سمرقند – هرات
اسماعیلیه: قزوین – الموت
قراقویونلوها: تبریز
آق‌قویونلوها: تبریز

پایتخت‌های ایران در عصر معاصر

با شکل‌گیری دولت صفویه، ایران یک بار دیگر طعم یک حکومت یکپارچه را می‌چشد. صفویان چندین و چند پایتخت داشتند، ابتدا تبریز، بعد قزوین و در نهایت اصفهان. امنیت سیاسی و اجتماعی باعث شکوفایی هنر می‌شود و از این دوران آثاری به جا می‌ماند که مایه حیرت همه ما است.قدرت بزرگ بعدی، افشاریان هستند که برای کشورگشایی و امن کردن مرزرها، پایتخت را به مشهد و کلات نادری می‌برند. بعد از آن هم زندیان را داریم که به شیراز، حال و هوای دیگری می‌دهند و در نهایت قاجاریانی که تهران را پایتخت می‌کنند.

شاهنشاهی صفوی: اردبیل – تبریز – قزوین – اصفهان
امپراتوری افشاری: مشهد
سلسله زندیه: شیراز – ملایر – کرمان – بم
سلسله قاجاریان: ساری – تهران
شاهنشاهی پهلوی:تهران
جمهوری اسلامی : تهران

تاریخچه شهر تهران به عنوان یکی از معروفترین پایتخت های ایران

ابتدا، در محدوده ی شهر ری که یکی از مناطق شهر تهران می باشد، روستایی به نام تهران وجود داشت. و در واقع باقی اجزاء این شهر ساخته نشده بود اما در طول حکومت های مختلف، پادشاهان کمی اقدام به در این روستا، اولین ساکنین پایتخت زندگی می کردند. اما پس از مدتی، در زمان قاجار، هنگامی که آقا محمد خان قاجار شهر تهران را به عنوان پایتخت حکومت خود انتخاب کرد. از آن زمان به بعد، سازه ها و عمارت های بسیار زیادی در تهران ساخته شد و کم کم، شهر تهران گسترش یافت. تهران در فروردین ماه سال ۱۱۶۵ که در حدود ۲۳۵ سال پیش بود، به عنوان پایتخت حکمرانی قاجاریان انتخاب شد و بیست و چهارمین پایتخت کشور ایران بود.

علل انتخاب تهران به عنوان پایتخت

در راستای ارائه توضیحاتی در خصوص اینکه تهران چندمین پایتخت ایران است، باید اشاره کنیم که انتخاب تهران به عنوان پایتخت، بی دلیل هم نبود. در واقع باید اشاره کنیم که حتی زمان حکومت زندیه، و پادشاهی کریم خان زند، این شهر شهرت بسیار زیادی داشت و پادشاهان این حکومت، علاقه بسیار زیادی به شهر تهران و آب و هوای آن داشتند.

اما به دنبال این مساله، و با وجود مشکلات بسیار زیادی که آقا محمد خان قاجار با کریم خان و لطفعلی خان زند داشت، این فرصت برای حکومت زندیه پیش نیامد که بتوانند شهر تهران را نیز به عنوان پایتخت حکومتی خود انتخاب کنند. در واقع پادشاهان زندیه، برای حکومت در این شهر، اقداماتی را انجام داده بودند و حصاری را در شهر تهران، و در محدوده ی تهران مرکز امروز، ساخته بودند. اما پس از حمله ی آقا محمد خان قاجار، در نهایت ایشان به شهری که به لطف حکومت زندیه ساخته شده بود و دارای دروازه ها و برج های بسیار زیادی بود، آمدند و شروع به حکومت در این شهر کردند.

در نهایت شهر تهران، به دلیل موقعیت مکانی خوبی که داشت، دارای آب و هوای بسیار عالی ای بود. علاوه بر این وجود کوه های البرز و همچنین جنگل های وسیعی در نزدیکی این شهر، تصمیم گرفتند که تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کنند. و این شروع توسعه و پیشرفت شهر تهران بود که تا به امروز نیز ادامه داشته است. اما این ها تنها دلایل انتخاب تهران به عنوان پایتخت نبود.

مهم ترین دلایل انتخاب تهران به عنوان مرکز حکومتی و پایتخت

درست است که دشت های تهران دارای آب و هوای بسیار خوبی بود و علاوه بر آن وجود کوه های البرز به این شهر ارزش می بخشید. اما با این وجود این مساله تنها دلیل انتخاب تهران به عنوان پایتخت نبود. جاده ابریشم ، شرقی ترین شهر ها و روستاهای آسیا را به غربی ترین شهر های اروپا متصل می کرد. و جالب است بدانید که این جاده، از شهر تهران نیز عبور می کرد. البته تهران در آن زمان شهر نبود و تنها دشت وسیع و خوش آب و هوا بود.

اما وجود جاده ابریشم سبب می شد تا افراد و فرمانروایان، تسلط بیشتری بر روی افرادی که قصد عبور از جاده ابریشم و خاک ایران را داشتند، داشته باشند. علاوه بر این، نه تنها مسیر شرق تا غرب از تهران عبور می کرد، بلکه مسیر دسترسی از شمال تا جنوب نیز از همین نقطه رد می شد. در نتیجه افرادی که قصد داشتند تا به دریاهای شمال و جنوب ایران دسترسی پیدا کنند و یا از راه های دریایی ایران خود را به شمالی ترین و جنوبی ترین نقاط این قاره برسانند، از شهر تهران عبور می کردند. این دلایل سبب می شد تا پادشاهان و سران حکومتی، توجه بیشتری به این نقطه کنند و در نهایت تهران را به عنوان پایتخت خود انتخاب کنند.

حکومت قاجار به یک دلیل دیگر نیز این شهر را به عنوان پایتخت انتخاب کرد. آن هم این بود که به دلیل اینکه اولین پایتخت حکومتی این خاندان در گرگان و شهر استر آباد بود، در نتیجه محمد خان قاجار به دنبال مکانی بود که هم نزدیک به پایتخت اصلی خود نزدیک باشد، و هم ویژگی های یک پایتخت خوب را داشته باشد. در نتیجه در میان تمامی گزینه هایی که وجود داشت تهران مناسب ترین و بهترین بود.

تهران در زمانی که به عنوان پایتخت انتخاب شد چقدر جمعیت داشت؟

حکومت قاجار زمان بسیار زیادی را در شهر تهران مشغول به فرمانروایی بود. در پی تحقیقاتی که در خصوص سوال تهران چندمین پایتخت ایران است انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم که تهران با کمک چند صد نفر پایتخت نشد. طبق اسناد و آماری که وجود داشت، شهر تهران در زمان آقا محمد خان قاجار، در حدود ۱۵ هزار نفر جمعیت داشت. و این جمعیت به مرور زمان بیشتر و بیشتر شد تا امروز که جمعیت این شهر بیش از ۸ میلیون نفر می باشد. و این مساله نشان می دهد که در طول بیش از ۲۰۰ سال تا به امروز، عوامل بسیار زیادی در پایتخت سبب شد تا افراد بسیار زیادی به این شهر بیایند و با سکونت در این شهر، از امکانات عالی و ویژه ی آن لذت ببرند.