مسجد جامع سمنان بنایی بسیار کهن و باارزش در سمنان است. در طول زمان تغییرات و تحولات زیادی در این مسجد بوجود آمده است. اما هم اکنون در آن آثار دوران سلجوقی و تیموری دیده می‌شود. عقیده بر این است که این مسجد در قرن نخست هجری و بر روی خرابه‌های آتشکده بنا شده است. مسجد سمنان در طول تاریخ از لحاظ مذهبی، فرهنگی و اجتماعی از ارزش و اعتبار زیادی برخوردار بوده است. مسجد جامع سمنان در سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۶۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تاریخچه بنا
صنیع الدوله در کتاب مرآت البلدان در این باره می‌نویسد: در زمان خلافت علی بن ابیطالب، ایشان فرمودند که از کوفه تا بخارا ۱۰۰۱ مسجد بنا کنند. در حکومت عبدالله بن عمر، ثروتمندان سمنان مسجد کنونی این شهر را ساختند. ولی این بنا دارای چندان شکوهی نبود. پس از آن بارها افراد زیادی بر بنای ابتدایی افزودند. مانند گنبد باختری و شبستان شمالی را با مار خواجه‌وند را خواجه ابوسعید سمنانی و خواجه نظام‌الدین در دوران سلطنت سنجر سلجوقی ساختند. شبستان جنوبی را شیخ رکن‌الدین علاءالدوله سمنانی در زمان وزارت ارغون‌خان بنا نمود. چون خرابی به وجود آمده بود، در زمان فتحعلی شاه، ذوالفقارخان به تجدید آن پرداخت.
معماری بنا
مسجد خاوری را خواجه کیقباد بن ملک شرف‌الدین سمنانی ساخته و ایوان متصل به گنبد را خواجه عزالدین محمد بالیچه سمنانی وزیر میرزا شاهرخ بنا کرده. ایوان متصل به گنبد که ایوان آجری رفیع و بلند مسجد است و ارتفاع بیش از ۲۱متر دارد. در زمان سلطنت شاهرخ تیموری و به وسیله وزیرش خواجه شمس‌الدین علی بالیجه سمنانی و با استفاده از مال خالص وی ساخته شده است. در قسمت فوقانی ایوان و بر بدنه آن کتیبه‌ای از کاشی وجود دارد. که از ضلع شمالی ایوان شروع شده و پس از گذشتن از ضلع غربی تا انتهای جنوبی ادامه می‌یابد.
دهنه ديوان ۱۰٫۴۰ متر و در پشت آن مقصوره اي مربع شكل به طول و عرض ۱۴ قدم و به ارتفاع بيش از ۱۴٫۵ متر وجود دارد. كه توسط گنبد سلجوقی پوشيده شده است . از طريق دو درب كوچك طرفين محراب ايوان به صحن مسجد و با چند درب بزرگ و كوچك به شبستان‌های اطراف راه می‌يابد. در پایین این کتیبه چند لوح سنگی بزرگ دیده می‌شود که مهمترین آنها دو لوحی است. که مشتمل است بر فرمان‌های پادشاهان صفویه که برای اطلاع قاطبه اهالی سمنان در ایوان نصب کرده‌اند.
صحن مسجد
صحن مسجد جامع سمنان به شکل مستطیل است که طول آن ۲۷ متر و عرض آن ۲۵ متر است. شبستان شرقی به وسیله در ورودی جنوب شرقی و شبستان جنوبی به وسیله در شمالی از شبستان شمالی جدا می‌شود.
شبستان زمستانی
قدیمی‌ترین شبستان این مسجد موسوم به شبستان زمستانی در ضلع جنوبی مسجد است. این شبستان کاملا به سبک خراسانی ساخته شده و در معماری آن سعی شده طاق‌ها کوتاه‌تر شوند. به همین دلیل شاید برای نخستین بار از طاقهای کم خیز استفاده شده که از این حیث کاملا مشابه طاقهای مسجد تاریخانه دامغان است.
شبستان ابا حرب بختیار
شبستان دیگر که در ضلع شرقی قرار دارد شبستان اباحرب است .ساخت آن منسوب به کیقباد بن ملک شرف‌الدین سمنانی وزیر امیر تیمور گورکانی است. قبلا به جای این شبستان، شبستان کوچکی بوده که توسط امیر ابوالحرب بختیار حاکم قومس در دوره غزنویان بنا شده بود. سپس در زمان تیموریان شبستان مزبور را خراب کرده و شبستان بزرگتری به جای آن بنا کردند. شبستان مزبور نیز از لحاظ معماری ستون‌ها شبیه مسجد تاریخ‌خانه دامغان است که به وسیله هشتی کوچکی با طاق گنبدی کم با تزیینات معقلی به فضای ۸ ضلعی بزرگی که به میدان جلوخان معروف است متصل می‌شود. از این طریق به بازار حضرت متصل می‌شود.
بر بالای سر در آن ترکیبی از آجر و کاشی‌کاری‌های رنگارنگ به چشم می‌خورد که کلمات مبارک الله، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین را به نمایش می‌گذارد.
شبستان جنوبی
شبستان جنوبی در ضلع جنوبی مسجد و بر بالای شبستان زمستانی قرار دارد. مشتل بر ۱۶ ستون مدور در وسط و ۸٫۵ ستون در طرف دیوار شرقی است که پایه‌های ۲۷ طاق شبستان را تشکیل می‌دهند. این شبستان در زمان ارغوان خان و به وسیله وزیرش شیخ علاالدوله سمنانی احداث شده و در عهد سلطنت فتحعلی شاه قاجار تعمیر شده است.
شبستان شمالی
شبستان شمالی مشتمل بر ۱۶ ستون مدور و قطور است که بر روی آن طاقهای جنوبی شبستان استوار است. این شبستان توسط خواجه نظام‌الدین سمنانی بنا شده و درب نبش شمالی که مسجد را به خیابان امام خمینی و بازار علاالدوله مربوط می‌کند. به صورت نفیسی منبت‌کاری شده است در کنار این شبستان قرار دارد.
مناره سلجوقی
مناره مسجد جامع سمنان یکی از منارهای تاریخی ایران متعلق به دوره سلجوقیان به شمار می‌رود که در گوشه شمال شرقی مسجد جامع قرار دارد. ارتفاع این منار از سطح زمین ۳۱/۲۰ متر می‌باشد و از روی بام به ارتفاع ۲ متر کتیبه‌ای با طرح و نقش بسیار زیبا از آجر و با خط کوفی تزئین شده‌است.
طبق کتیبه‌ای که در اطراف مناره وجود دارد و به خط کوفی تزیینی است دستور ساخت مناره وجود دارد. دستور ساخت مناره سمنان را امیر اجل بختیار حاکم ایالت قومس در دوره غزنویان در سال ۴۱۷ صادر کرده است . تزیینات مناره شامل تزیینات آجری است در ۷ بخش که با طرح‌های متنوع جلوه خاصی به بنا بخشیده است. سه بخش انتهای تزیینات شامل سر و کلاهک مناره و مقرنس‌های آجری با پشت بغل‌های کوچک از کاشی به رنگ فیروزه‌ای در زیر تاج مناره است.
تناسبی که بین این بخش‌ها از نظر تزیینات و طول آنها برقرار است. حاکی از آشنایی کامل هنرمندان این عصر به اصول زیبایی‌شناختی بوده است. این مناره که به مناره سلجوقی مسجد جامع نیز شهرت دارد در دوره سلجوقیان به مسجد اضافه شده است.
نحوه دسترسی
آدرس :استان سمنان، سمنان، خیابان امام
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.