لباس های بومی و محلی، زینت بخش موزه ها

به گزارش ایرنا، برایند اطلاعات موجود از متون قدیم نشان می دهد که پوشاک ایرانیان در زمان ۵۵۰ قبل از میلاد تا دوران جنگ های صلیبی، ادامه لباس بابلی ها و آشوری ها و بسیارمتنوع و گوناگون بود. آن ها لباسی به نام «کندیسآ» به تن می کردند که از پشم، کتان و ابریشم تهیه می شد.
کندیس موجود در این دوران لباسی بود با آستین های گشاد که به صورت پیلی هایی منظم در پشت بازو قرار می گرفت. دامن این لباس در جلو شکم یا در زیر پهلوها چین می خورد و به شکل پیلی هایی منظم در می آمد. در زیر این لباس، پیراهن و شلوار زیر و جوراب می پوشیدند.
کارشناسان می گویند سرزمین ایران اقوام و فرهنگ های مختلفی را تحت یک ملیت و در یک جغرافیای واحد جمع کرده است که ترکیب اقوام و فرهنگ های مختلف در فرهنگ و جغرافیای ایران، به نحو بارزی خود را در لباس و پوشاک نشان داده است.
در طول سالیان دراز ایرانیان مواد اولیه لباس خود را می کاشته اند، می بافته اند و با فن رنگرزی ویژه خود آن را رنگ و تزیین می کرده اند که حفظ نجابت، چشم نوازی، تناسب با سنین مختلف، طبقات و مشاغل اجتماعی از ویژگی های خاص پوشاک سنتی بوده است.
به اعتقاد صاحب نظران میراث فرهنگی، در ایران در میان اقشار و طبقه های گوناگون به تناسب موقعیت های مختلف انواع طرح ها و نقش های لباس برای زنان و مردان، کودکان و جوانان و حتی سالخوردگان وجود داشته است.
این طرح ها و لباس های سنتی آنچنان تنوعی را ایجاد کرده است که هیچ سرزمینی مانند ایران با این میزان گوناگونی پوشاک مواجه نبوده است.
در استان سمنان نیز پوشاک سنتی فراوانی متناسب با فرهنگ شرایط اقلیمی و جغرافیایی این استان وجود داشته و دارد که در این گزارش به معرفی پوشاک استان سمنان، قسمتی از فرهنگ ناب این مرز و بوم پرداخته شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان شاهرود در این باره می گوید: پوشاک مردان این استان نسبت به پوشاک زنان بیشترین تغییرات را داشته است.
حمیدرضا حسنی در گفت و گو با ایرنا با بیان این که انواع سرپوش مردان شامل،کلاه نمدی، کلاه پشمی، کلاه پوستی، عرقچین، شال پشمی سربندپارچه ای است، افزود: در گذشته داشتن کلاه یا نوعی سرپوش برای مردان امری واجب بوده است و جایگاه اجتماعی، شخصیت فردی و گروه سنی، نوع خاصی از کلاه را طلب می کند.
وی اظهار داشت : کلاه نمدی از مرسوم ترین کلاه ها، در استان سمنان بوده که در زمان حاضر اندک افرادی آن را به سر می گذارند این گلاه گرد است و از این لحاظ تاس کلاه نیز نامیده می شود و برای تهیه آن کلاه مالان، مقداری پشم را همانند نمد مالیده و آن را حالت می دهند، در شهرهای سمنان، شاهرود، دامغان، مهدیشهر و گرمسار تهیه این نوع کلاه مرسوم بوده و همه گروه های سنی از آن استفاده می کردند.
وی خاظرنشان کرد : از انواع تن پوش مردان در گذشته می توان به آلخاق، کت پشمی، کت کارتی، ستره، کت پوستی، قبای سرخچه، جبه، برک جلیقه پشمی و پارچه ای،تمان و شلوار پشمی و کمری اشاره کرد.
حسنی ادامه داد : در گذشته تن پوش های سنتی از پارچه های قمیس، کرباس، پچلوار، متقال، ململ و ابیشم تهیه می شد و یکی از ویژگی های خاص پیراهن های مردان در گذشته، بلندی قد و گشادی آن بود که تا بالای زانو را می پوشاند.
وی یادآور شد : آلخاق در حقیقت ابتدایی ترین نوع کت می باشد که از شانه تا بالای زانو را پوشش می داده و ویژگی خاص آن داشتن آستین های گشاد و کوتاهتر نسبت به کت بوده است و استفاده از این تن پوش از سوی اقشار متوسط، کشاورزان و دامداران می پوشیدند و اکنون این تن پوش هایی است که بوسیله مردم منطقه کنار گذاشته شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شاهرود تصریح کرد : رایج ترین و ساده ترین نوع شلوار را در گذشته در اصلاح محلی تمان می گفته اند و از پارچه هایی مانند دبیت، علیجه و مخم برای دوخت آن استفاده می کردند و ویژگی خاص آن نداشتن زیپ و دکمه است.
حسنی گفت : جوراب نخی، جوراب پشمی، شال پا، چارق، چارق اتلی، چشمک، دوندی، ارسی، گالش، گیوه، پاکش و مچ پیش از جمله پاپوش های مردان گذشته استان سمنان بوده است.
وی بیان داشت : جوراب نخی از رایج ترین جوراب های سنتی در منطقه است که برای تهیه آن پنبه را ریسیده و جوراب مورد نظر را با قلاب می بافند اما در زمان حاضر به علت دسترسی به جوراب های کارخانه ای تهیه و استفاده از جوراب های نخی مرسوم نیست.
رئیس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شاهرود اظهار کرد : چارق نوعی کفش از پوست گاو، شتر و یا گاومیش است که تهیه آن در مهدیشهر به نسبت سایر مناطق بیشتر بوده و دامداران بیشترین استفاده را از آن می کردند که اکنون تهیه و استفاده از آن در هیچ یک از نقاط مورد بررسی رایج نیست.
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان در گفت و گو با ایرنا در خصوص پوشاک زنان گفت : میل زنان به تنوع و زیبایی باعث شده است که پوشاک زنان از تنوع بیشتری برخوردار باشد و رنگ های متفاوت و نقش های و طرح های متنوعی داشته باشند اما اکنون به علت نزدیکی مناطق به نقاط شهری و تغییر یافتن بر اساس الگوهای جدید لباس ها شکل سنتی خود را از دست داده اند اما تنوع رنگ هنوز هم به چشم می خورد.
مریم سلمانیان در گفت و گو با ایرنا افزود : کلاه یکی از سرپوش های مورد استفاده زنان در گذشته بوده که علاوه بر جنبه زینتی، در تابستان های گرم سر را از تابش مستقیم آفتاب حفظ می کرده و در زمستان های سرد وسیله ای گرمایی و محافظ سر از سرمای زمستان بوده است.
وی اظهار کرد : از انواع کلاه می توان به عرقچین، کلته، تاس کلاه، کلاه یراق، نقره کلاه، کلاه سیمی، کلاه مندیل اشاره کرد.
وی گفت: کلاه مندیل، قدیمی ترین کلاهی که قدمت آن به ۲۰۰ سال می رسد و فقط در مهدیشهر رواج داشته، جنس این کلاه چوبی و شکل آن همانند شیپوری بلند بوده که بر روی سر قرار می گرفت و چادر سنگسری را بر روی آن می پوشیدند.
سلمانیان اضافه کرد : روسری دوران مختلفی را پشت سر گذاشته است و گاه پارچه چهارگوش کوچکی بوده و گاه به شکل پارچه هایی با طول و عرض بیشتر، استفاده از روسری به علت اعتقادات مذهبی رواج داشته و دارد.
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان یادآور شد: چادر شب یکی از پوشش های مورد استفاده زنان در گذشته است که زنان روستایی آن را با دست خود می بافتند جنس آن از کرباس، چیت، کودری، ابریشم، پشم و اطلس بوده است.
وی خاطرنشان کرد: زنان مهدیشهر از پوشش خاصی به نام سرگیرا که از پشم گوسفند تهیه می شد استفاده می کنند، این چادر طوری بافته می شود که در عین حفظ کامل پوشیدگی، زنان می توانند بیرون را با وجود رو گرفتن ببینند امروزه تنها زنان کهن سال از آن استفاده می کنند.
سلمانیان ادامه داد : تن پوش زنان می توان به پیراهن کوتاه، پیراهن بلند، جلیقه، کت ساده، آرخالق، ستره، تیرمن کت، شلوار نظامی، دلاق، تنبان و شلیته اشاره کرد.
وی افزود : شلیته دامن بسیار کوتاه است و تنها تا روی زانو زانو را می پوشاند و طول ان در حدود ۵۰ سانتی متر است و جنس آن بیشتر از پارچه های زری و اطلس است و گاهی نیز از پارچه های دبیت برای دوختن این دامن استفاده می شود، این دامن چین فراوانی دارد و دختران و زنان جوان در عروسی ها از شلیته استفاده می کردند.
وی اظهار کرد: دلاق نوعی شلوار زنانه است که پارچه ی آن از کرباس است و ویژگی خاص آن جوراب متصل به پارچه های شلوار است که شکل جوراب شلواری های امروزی را پیدا می کند پاچه های آن گشاد بوده و در محل اتصال به جوراب تنگ می شود و استفاده از آن به هنگام سفر و توسط زنان و دختران جوان صورت می گیرد.
سلمانیان تصریح کرد: برای تهیه پوشاک اغلب زنان خانواده نقش مهمی را بر عهده داشته اند به طور مثال زنان در پاییز بعد از چیدن پشم گوسفند به تهیه پوشاک زمستانی می پرداختند و تا رسیدن فصل بهار کار تهیه پوشاک تابستانی مردان، چوپانان و کودکان را انجام می دادند.
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان گفت: به طور کلی تغییر پوشاک و زیورها در چند دهه اخیر، مشاغل و حرفه های مربوط به آن ها نیز دگرگونی پذیرفته اند و بسیاری از مشاغل سنتی مرتبط به این امر به لحاظ تغییرات به وجود آمده جای خود را به مشاغل جدید داده و پیوسته بر این تنوع افزوده می شود.
سلمانیان اظهار کرد: در گذشته مراحل مختلف تهیه پارچه و دوخت به وسیله افراد خانواده صورت می گرفت اما در دهه های اخیر پوشاک موردنیاز خانواده به صورت آماده خریداری می شود.
وی یکی از دلایل استفاده نشدن پوشاک سنتی در جامعه امروز را گران بودن این پوشاک عنوان کرد و افزود: بسیاری از مواد و محصولاتی که از آن برای تولید البسه استفاده می شده،دیگر قابل دسترس نیست.
وی تصریح کرد : تزییناتی مانند سوزن دوزی و یا زیورآلات قابل استفاده در پوشاک سنتی بسیار گران قیمت هستند و قشر جوان و قشر متوسط جامعه نمی تواند این پوشاک را تهیه کند و به دلایل بحث های اقتصادی باید از آن صرف نظر کند.
وی اضافه کرد : به علت گرانی این پوشاک، در زمان حاضر خانواده ها فقط به عنوان وسیله ای برای تزیین خانه هایشان از اقلام فرهنگی استفاده می کنند.
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان یکی دیگر از علل منسوخ شدن پوشاک سنتی را، نبود فرهنگ استفاده از آن در استان سمنان ذکر کرد.
سلمانیان تصریح کرد : به طور مثال مردم استان سمنان کسی که با لباس محلی به محل کار خود برود را نمی توانند قبول کنند و این موضوع نیاز به فرهنگ سازی دارد.
وی ادامه داد : اکنون به لباس های سنتی ارزش و بها داده نمی شود و مقصر این مسائل نهادهای فرهنگی، مسئولان پوشاک و رسانه ها و جراید هستند.
وی اظهار کرد: معماری و پوشاک ۲ مسئله نشان دهنده هویت و نحوه زندگی گذشتگان است، به طور مثال در گذشته به علت گرمی هوای زیاد در استان سمنان بیشتر از پنبه و رنگ های روشن به ویژه استفاده می شده است که اکنون دیگر به این موضوع توجه نمی شود.
سلمانیان گفت: قشر جوان تابع مد روز است و اگر استفاده از لباس های سنتی بوسیله رسانه ها و مسئولان امر تبلیغ و فرهنگ سازی شود جوانان نیز از آن استفاده خواهند کرد.
وی گفت: طراحان مد روز نیز می توانند با استفاده از نقش های لباس های سنتی در لباس های جدید و بروزرسانی این طرح ها در لباس های جدید استفاده از این لباس ها را رایج کنند.
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان اظهار کرد: به علت وارد شدن لباس در چرفه مد، بسیاری از لباس های قدیمی از دست رفته اند و تعداد محدودی باقی مانده اند که اگر مسئولان حمایت نکنند این آثار کوچک باقی مانده نیز از بین می رود.
لباس اقوام سمنانی نمادی از پیشینه کهن این سرزمین است که متاسفانه امروزه این نوع پوشش به فراموشی سپرده شده و کمتر کسی را می توان در کل استان سمنان یا حتی روستاها با این پوشش و لباس محلی مشاهده کرد.
وی گفت : لباس سمنانی از چنان ارزش و محبوبیتی در بین اقوام سمنان برخوردار بود که ترانه های زیادی در باب هراس از فراموشی و نابودی کامل آن سروده شده است.
کارشناس ارشد رشته مردم شناسی هم با تاکید بر حفظ پوشاک محلی و سنتی گفت : پوشاک جز میراث فرهنگی هر کشور است و ضبط و ثبت این نمادها و هویت فرهنگی ضروری است.
مهرداد جانپور در گفت و گو با ایرنا از بی توجهی نهادهای مسئول نسبت به حفظ این داشته ها و شناسنامه های فرهنگی انتقاد و اضافه کرد : این لباس های محلی و سنتی امروز باید بیش از پیش به نسل های امروز شناسانده شود تا از رخدادهای فرهنگی گذشته سرزمین خود مطلع شوند.
جانپور تاکید کرد : نهادهای فرهنگی مربوط در هر استان باید هنرمندان لباس های محلی را که انگشت شمارند، شناسایی و با ارایه تسهیلات کم بهره ، آنان را در ترویج و فرهنگ سازی این داشته های فرهنگی حمایت کنند.
وی تصریح کرد : متاسفانه امروز در همه شهرهای کشور حتی یک مغازه و فروشگاه لباس های محلی به چشم نمی خورد و طبیعی است که با گسترش تبلیغات مدگرایی این ذخیره فرهنگی سرزمین به فراموشی برود ، دست اندرکاران امر از گذشته تاکنون به طور کلی در برخورد با میراث فرهنگی خوب عمل نکرده اند.
وی از این که میراث فرهنگی یک سرزمین زینت بخش موزه هاست ابزار تاسف کرد و گفت : لباس های محلی و قدیمی نباید به فراموشی سپرده شود بلکه باید روش دوخت و دوز و نقش و نگارهای آن با لباس های امروزی تلفیق و از آن استفاده شود.
وی با اشاره به این که چه بخواهیم و چه نخواهیم ترویج فرهنگ مدگرایی را خواهیم داشت ، گفت : مسئولان امر باید در این بخش با تشکیل اتاق فکر طوری برنامه ریزی کنند تا لباس های محلی و بومی حفظ شود و برای رویارویی با پدیده مدگرایی تدابیر اصولی بیندیشند.