قلعه سلاسل شوشتر در استان خوزستان و در شمال‌غربی شهرستان شوشتر در کنار رودخانه شطیط قرار دارد. قدمت این قلعه بر طبق برخی روایات مربوط به دوره ساسانی می‌شود. ولی بر طبق گفته راولینسون این قلعه همان قلعه باستانی مربوط به دوران ساسانی نیست. قلعه سلاسل بارها و بارها بازسازی شده و ویرانی‌هایی که در حال حاضر به چشم می‌خورد مربوط به قلعة دوران قاجار است. قلعه سلاسل در سال ۱۳۵۴ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۱۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تاریخچه قعله سلاسل شوشتر
از منابع تاریخی چنین بر می‌آید که قلعه سلاسل از زمان هخامنشیان در این منطقه وجود داشته و تا حدود ۵۰ سال پیش آباد بوده است. جز نقش دفاعی، این قلعه مرکز کنترل نهر داریون و محل استقرار والی خوزستان نیز محسوب می‌شد.
تا زمان حکومت نادرشاه قلعه سلاسل محل حکام محلی بود. هر یک از مستوفیان در قلعه عمارت مخصوص خود را داشتند تا اینکه بعد از نادر شاه، قلعه متروک شد و حاکم ولایت در قلعه مستقر نمی‌شد. در زمان ناصرالدین شاه قلعه دوباره مرمت و مسکونی شد تا اینکه در سال ۱۳۴۱ هجری قمری، رئیس اداره دارایی وقت برای ساخت اداره دارایی، کلیه ساختمان آن را خراب کرد و مصالح قلعه را برای ساخت بنای اداره دارایی مورد استفاده قرار داد.
بنا به گفته مورخان سلطان زین‌الدین، توسط منصور آل‌مظفر، درون این قلعه زندانی بوده است. امیر تیمور گورکانی در یورش به خوزستان این قلعه را تصرف کرده و اسرای لرستان و مشعشعیان خوزستان با اتکا به این قلعه، بارها علیه حکومت صفوی دست به قیام زدند.
مرمت و بازسازی
قلعه سلاسل چندین بار بازسازی شده است. در حال حاضر ویرانی‌هایی که در قلعه به چشم می‌خورد مربوط به دوره قاجاریه است. برخی نام سلاسل را به شخصی به نام ابی‌سلاسل مربوط می‌دانند که در قرن چهارم زندگی می‌کرد و مامور تعمیر قلعه بود. قلعه سلاسل یک بار نیز به دست فتحعلی‌خان پسر واخشتوخان، در قرن ۱۱ هجری و بار دیگر در سال ۱۲۳۷ به دست محمدعلی میرزا دولتشاهی تعمیر شده است.
معماری قلعه سلاسل شوشتر
قلعه سلاسل را می‌توان جزو قلاع چند وجهی به حساب آورد. قلعه دو در بزرگ دارد. دروازه جنوب شرقی قلعه (کوچه پمپ بنزین)، دروازه خصوصی بود و سران نظامی از آن رفت‌و‌آمد می‌کردند. بنا به گفته سیاحان دوره قاجار، دری از جنس چوب در این محل قرار داشت. دروازه جنوبی کنار مسجد شاه صفی قرار داشت که ظاهرا افراد عادی از این دروازه رفت‌و‌آمد داشتند. در سمت شمال و شمال شرقی قلعه یک خندق و در جنوب آن نهر داریون واقع شده بود. برج‌های قلعه به‌صورت مدور بودند و در دوره‌های اخیر، تاسیساتی از قبیل نانوایی، اصطبل، حمام، سربازخانه، اسلحه‌خانه (قورخانه)، آشپزخانه و حیاط‌های مختلف در آن وجود داشتند.
همچنین قلعه سلاسل دارای پنج شوادان بزرگ بوده است که هر یک با شوادان‌های درون بافت شهر در ارتباط بودند. این شوادان‌ها در گرمای ۵۰ درجه خوزستان محیطی خنک، در حدود ۱۵ درجه را برای افراد ایجاد می‌کردند.
بخش‌های قلعه سلاسل
عمده بخش‌های قلعه سلاسل نابود شده‌اند و از برخی بخش‌ها، تنها آثاری به‌جا مانده‌اند. در ادامه به معرفی تمام بخش‌های قلعه می‌پردازیم:
پل‌های قلعه
این پل‌ها روی خندق دورتادور قلعه قرار داشتند. طبق مطالعات صورت گرفته مصالح به‌کار رفته در این پل‌ها شامل سنگ، آجر، ملاط ساروج و گچ می‌شد. در حال حاضر اثری از این پل‌ها برجای نمانده است.
خندق
در گذشته اطراف قلعه، خندقی وجود داشت که احتمالا جوانب جنوبی قلعه را به‌طور کامل دور می‌زد و از یک سمت به رودخانه کارون (شاخه شطیط) و از سوی دیگر به نهر داریان متصل می‌شد. در گمانه‌زنی که در سال ۲۰۰۵ میلادی، درجنوب قلعه و در نزدیکی بارو، در زمین چمن انجام شد، شواهدی بر وجود خندق ظاهر شدند. عملکرد خندق بدین‌گونه بود که در مواقع جنگ آن را به‌وسیله آب رودخانه پر می‌کردند تا مانعی در برابر حملات دشمن باشد.
برج و بارو
باروی قلعه که بسیار مستحکم و قطور بود، از نظر شکل، نظم خاصی را دنبال نمی‌کرد. مصالح به‌کار رفته در آن به دو شکل بودند؛ به‌طوری که ابتدا شالوده آن، با ماسه‌سنگ و ملاط ساروج بالا آمده و بعد از آن، چینه‌سازی شده است. در طرف جنوب قلعه، بقایایی از بارو و حصار قلعه دیده می‌شود. بقایایی از برج قلعه که به‌صورت مدور است در انتهای شمال غربی آن باقی مانده که قطر آن ۳۰/۵ متر و سطح آن با بسترسازی دوره متاخر، یکسان شده است.
کوشک یا عمارت حاکم نشین
عمارت قلعه که برخی بانی آن را احمد شاه قاجار می‌دانند، در بالاترین بخش قلعه به‌عنوان حاکم‌نشین مورد استفاده قرار می‌گرفت. بنای قلعه را روی صفه‌ای ساخته‌اند که سطح آن نسبت به سطح حیاط قلعه، چندین پله بالاتر بود. در حال حاضر از این عمارت تنها یک طبقه باقی مانده است.
هر چند آثار ساختمانی قلعه و به‌ویژه کوشک آن در مقطع زمانی فتحعلی‌شاه قاجار، توسط محمدعلی میرزای دولتشاهی تجدید بنا شده بود؛ هنوز بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی این موضوع محرز نشده است و احتمال اینکه آثار آن در لایه‌های زیرین قلعه و از جمله در زیر شالوده خود کوشک به‌دست آید، وجود دارد. از ساخت‌و‌سازها یا تعمیراتی که توسط احتشام‌السلطنه و حسینقلی خان نظام، حاکمان خوزستان در زمان ناصرالدین شاه، در قلعه سلاسل صورت گرفته‌اند، مدارک تاریخی و شواهد باستان‌شناسی جزئیات بیشتری را در اختیار ما قرار می‌دهند.
نهر داریون
زیر قلعه سلاسل، آبراهه‌ای قدیمی به طول ۲۰۰ متر حفر شده است که آن را با نام نهر داریون می‌شناسند. قدمت این تونل را متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش می‌دانند و کاربری آن، جاری کردن رود کارون از زیر شهر شوشتر بوده است. این تونل همچنان باقی است و آن را برای بازدید گردشگران، نورپردازی کرده‌اند.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.