جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

شب یلدای گنابادی ها

تاریخ بروزرسانی :
۹ آذر ۱۴۰۱

شب یلدای گنابادی ها که در اصطلاح محلی “چله‌نشینی” خوانده می‌شود. از دیرباز در نقاط مختلف کشور با برخی آداب و رسوم خاص همراه بوده است که بعضا ریشه در فرهنگ مردمان هر منطقه‌‎ای از این مرز و بوم دارد. از جمله می‌توان به سنت کف‌زنی شب چله در شهرستان گناباد در جنوب استان خراسان رضوی اشاره کرد.
آداب و رسوم کهن، به خصوص شب چله آنچنان در باور مردم گناباد ریشه دارد. که با وجود محدودیتها به سبب شیوع کرونا، به فراموشی سپرده نمی شود با این وجود مردم گناباد نمی خواهند شادمانی زودگذر یلدا را به بهای به خطر انداختن سلامت خود و خانواده به خزان تبدیل کنند.

شب یلدای گنابادی ها شب یلدای گنابادی ها

کف‌زنی یلدا

آیین شب یلدا یا چله، ریشه در باورهای کهن مردم ایران دارد که در آستانه نخستین شب زمستان و طولانی ترین شب سال، ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها کم کم بلندتر شده و تابش نور ایزدی افزایش می یابد، به استقبال آن می‌رفته اند.

در ادبیات خراسان به جای شب یلدا از واژه های شب چله و یا چله نشینی نام برده شده است و مردم گناباد در جنوب استان خراسان رضوی نیز سال های سال با آداب و رسومی خاص و از جمله کف‌زنی در شب چله، به استقبال فصل سرما و زمستان رفته و از پروردگار متعال فصلی پربارش و نعمت طلب می‌ کرده‌اند.

آیین “کف‌بیخ” یا کف‌زنی یکی از سنت‌های زیبای مردم خونگرم جنوب استان خراسان رضوی است که بیشتر در شب یلدا رواج دارد. کف‌بیخ نوعی دسر یا شیرینی سنتی است که به بستنی زمستانی نیز معروف است.

روستای تاریخی “زیبَد” از توابع شهرستان گناباد از جمله مناطقی است که هنوز هم این رسم زیبا، در بسیاری از دورهمی‌ها و به اصطلاح «چراغونی‌های» زمستانی آن به‌خصوص در شب چله اجرا می‌شود.

کف، از ریشه گیاه چوبک یا در اصطلاح محلی “بیخ” به دست می‌آید و برای درست کردن آن در وهله نخست ریشه‌های گیاه چوبک را در آب خیسانده و به قطعه‌های کوچک تقسیم می‌کنند و بعد از زدودن لایه‌های سفت، بخش نرم و کرِمی رنگ آن را سه بار متوالی در آب می‌جوشانند تا تندی آن برطرف شود و سپس مایع حاصل از آخرین مرحله جوشاندن ریشه چوبک را در ظرف بزرگ سفالی به نام “تغار” می‌ریزند.

شب یلدای گنابادی ها 1 شب یلدای گنابادی ها

مردان و جوانان فامیل با وسیله ای که معمولا از ساقه های نازک درست درخت انار درست شده و آن را “دسته گز” می گویند، مایع مربوطه را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید. این کار باید در محیطی سرد انجام شود تا مایع کف کند.

کف آماده شده پس از درآمیختن با شیره انگور و یا شکر، با مغز گردو و پسته تزیین شده و برای خوردن و پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شود.

گنابادی‌ها از عصر آخرین روز پاییز اقدام به تهیه کف می‌کنند و بیش از یک ساعت آن را به هم می‌زنند تا کف غلیظی به دست آید و برای شیرین کردن کف در قدیم از شیره انگور استفاده می‌شد که اکنون عمدتا از شکر به این منظور بهره گرفته می‌شود. هنگام کف زنی تمام اعضای خانواده به شادی و سرور و شوخی با یکدیگر می‌پردازند و شبی ماندگار را برای خود رقم می‌زنند.

مردم گناباد در گذشته برای شب یلدا از تولیدات خود شامل هندوانه دیمه، انار، انگور، کشمش، تخم کدو و برگه زردآلو استفاده می‌کردند و هر خانواده با محصول تولیدی خود از مهمانان این شب پذیرایی می‌کرد. یکی دیگر از سنتهای مردم گناباد در شب یلدا دیدار خانواده تازه دامادها از خانواده تازه عروس بود و خانواده عروس هم با هدایایی و از جمله محصولات تولیدی خود از خانواده داماد پذیرایی می‌ کردند.

اکنون نیز مردم گناباد با حضور در منزل بزرگ خاندان، پهن کردن سفره، خواندن شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ و گرفتن فال حافظ، دور هم جمع می‌شوند و کانون خانواده را گرم نموده و به آن صفا می‌بخشند.

به اعتقاد گذشتگان، در شب یلدا خورشید دوباره متولد می شود و در زمستان در واقع دوران کودکی خود را سپری می کند و در حقیقت بهار فصل جوانی خورشید،تابستان سن کمال آن و پاییز هم زمانی است که به پیری می گراید و این روند هر سال ادامه دارد.

قومیت های مختلف در شب یلدا از آداب و رسوم گذشته خود صحبت و با حضور در میان بزرگان به نوعی تجدید دیدار می کردند.

شب یلدا شب یلدای گنابادی ها

در گذشته مردم سعی می کردند آن چه را از زمین خود برداشت می کردند در این شب استفاده کنند و تمام طول پاییز برای جمع آوری تنقلات و خوراکی های ویژه این شب و پخت شیرینی و نان های خانگی اقدام و هم چنین چند روز مانده به شب یلدا آنها را نمک می زدند و یا در روغن تفت می دادند.

خراسان شمالی و خراسان رضوی به دلیل دارا بودن اقوام مختلف، آیین های گوناگونی را در هر یک از ایام سال دارد، در برگزاری شب یلدا اشتراک های فراوانی بین اقوام مختلف استان به چشم می خورد.

مردم در قدیم معتقد بودند میان فرشته خوبی و بدی در این شب جنگی در می گیرد که با شکست اهریمن (فرشته بدی) در طلوع آفتاب به پایان می رسد.

شب نشینی در خانه پدربزرگ ها به دلیل احترام و حرمتی که ایرانیان برای پدران و مادران قائل هستند، انجام می شود.

در این شب، پدربزرگ ها و مادربزرگ ها با شاهنامه خوانی، تفال به دیوان حافظ و قصه گویی و روایت کردن داستان های طولانی از اسطوره های باستان، میهمانان خود را سرگرم می کردند.

خواندن ترانه های دنباله دار بومی، با مضامین عاشقانه یا امید و صمیمیت، نقالی خوانی در کنار بهره مندی از هنرمندی نوازندگان و بخشی ها که بیشتر در روستاها فعالیت داشتند، از جمله آیین هایی است که بیشتر در میان کردها مرسوم بود.

بیشتر میوه ها در حکم واکسنی برای پیشگیری از بیماری و به ویژه سرما خوردگی بوده است.

از آن جایی که طولانی بودن شب یلدا دغدغه ایجاد می کرد، مردم سعی می کردند با تفال زدن به دیوان حافظ که اشعاری سراسر شور و پاکی است، امید به زندگی را برای میهمانان به ارمغان بیاورند و این شب دراز را کوتاه کنند.

ˈشب یلداˈ یا همان شب ˈولادت نورˈ شبی برای شادی، محبت و مهرورزی به عزیزان و شب شکرانه نعمت های بیکران خداوند است.

مهمترین رسم مردم گناباد در شب یلدا از دیرباز، صله ارحام بوده است که همچنان رواج دارد و تمامی اعضای خانواده که حتی شاید در طول سال همدیگر را از نزدیک نمی دیدند، در این شب به خانه بزرگ خانواده رفته و شب را با وی سپری می نمودند و خوشبختانه این رسم نیکو در خانواده های کنونی گناباد نیز وجود دارد.

از مجموع ۲۵۰ اثر تاریخی شناسایی شده در گناباد ۱۴۸ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. که در این میان قنات قصبه به عنوان تنها اثر ثبت شده خراسان رضوی در فهرست آثار جهانی یونسکو از جایگاه خاصی برخوردار است. و از مجموع آثار تاریخی و گردشگری گناباد ۶۰ اثر سابقه چند هزار ساله دارد.۱۲ آیین سنتی گناباد هم در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.مرکز شهرستان ۹۳ هزار نفری گناباد در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.

شب یلدای گنابادی ها 2 شب یلدای گنابادی ها

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 1 میانگین: 5]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *