سنخواست

بخش سنخواست که اصطلاحا” بنام بخش جلگه سنخواست رسمیت یافته ابتدا یکی از دهستانهای تابعه بخش جاجرم بوده است ، این بخش در سال ۱۳۷۷ همزمان با ارتقاء بخش جاجرم به شهرستان به بخش ارتقاء یافت . از نظر جغرافیایی بخش سنخاست به قلمروهای جغرافیایی ذیل متصل می باشد : شمال به بخش شوقان شهرستان جاجرم , غرب و جنوب غرب به بخش مرکزی شهرستان جاجرم , شرق بخش مرکزی شهرستان اسفراین و جنوب به بخش جغتای شهرستان سبزوار .
شهر سنخاست مرکز بخش سنخواست در ارتفاع ۹۷۵ متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای طول جغرافیایی ۵۶ درجه و ۵۱ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۵ دقیقه می باشد . حدود پنج هزار نفر جمعیت دارد که معیشت اغلب آنان کشاورزی می باشد .
در لغت نامه دهخدا سنخواست نام یکی از دهستانهای چهارگانه بخش اسفراین ، شهرستان بجنورد ذکر شده است که از بیست آبادی بزرگ و کوچک تشکیل و مجموع نفوس آن ۵۲۲۰ تن است.
آقای دکتر محمد تقی ایمانپور که خود سنخواستی است و هم اکنون استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد می باشد بر این عقیده است که : (( با توجه به متون تاریخی قبل از قرن پنجم واژه (( است )) در کلمه سنخواست با (( اسب )) رابطه دارد و (( است )) همان (( اسب )) است . آنچه این گفته را تأیید می کند وجود عقیده فولکلور مردم منطقه است که بر این عقیده اند در قله کوه بهار در سمت شمال غرب سنخواست اسبی همراه با سوار بر دیوار کوه به سنگ تبدیل شده است . هنوز نوک قله را (( کله اسب )) می گویند و گاه ارتفاع خرمن خود را با آن مقایسه می کنند )) .

آقای دکتر هادی اکبرزاده نیز که خود شهروند سنخواست و از محققین زبده در امر آموزش و پژوهش است بر این عقیده می باشد که : (( واژه سنخواست از (( سن )) و (( خاست )) به وجود آمده است ، (( سن )) یک واژه عربی و به معنی عِشقه است و عشقه گیاهی است که بر درختان دیگر می پیچد و از آنها بالا می رود و در محل اتکا به درخت پایه ، ریشه فرعی می سازد و مواد غذایی درخت اصلی را می مکد . با توجه به این مطلب می توان گفت که سن خاست به معنی جای برخاستن ، برپایی یا رشد عشقه و عشق و دوستی است )) . ایشان همچنین معتقد است : (( بعضی سن را به معنی سان گرفته اند و سنخواست را به معنی محل عرض یا سان لشکر در مواقعی خاص دانسته اند )). وی همچنین اظهار می دارد شاید بتوان بین (( سن )) ترکی و معنی سنخواست نیز رابطه ای یافت و سنخواست را به معنی (( مطلوب و دلخواه تو )) دانست .

تقسیمات سیاسی :

بخش سنخواست طبق آخرین تقسیمات کشوری شامل دو دهستان بنامهای دربند و چهارده سنخواست بوده و شامل سیزده روستای مسکونی و یک نقطه شهری می باشد . این بخش همچنین دارای هشت روستای غیر مسکونی و نودو دو مزرعه تابع می باشد .

ویژگیهای انسانی , اقتصادی :

در حال حاضر جمعیت بخش حدود دوازده هزار نفر است که مسافت شهر سنخواست مرکز بخش سنخواست تا مرکز استان از مسیر اسفراین ۱۰۸ کیلومتر و از مسیر شوقان ۷۸ کیلومتر است ، این شهر با مرکز شهرستان نیز حدود پنجاه کیلومتر فاصله دارد . این شهر در حقیقت در مسیر چهار راه ارتباطی واقع شده است ، از مسیر جنوب حدود ۳۵ کیلومتر با ایستگاه راه آهن سنخواست فاصله دارد که امیدواریم با احداث و مرمت این راه مهم ارتباطی آرزوی دیرینه مردم بخش سنخواست و بخش مجاور ( شوقان ) مبنی بر اتصال به راه آهن تحقق یابد .
از مسیر شرق به وسیله یک جاده آسفالته به حدود پنجاه کیلومتر به شهرهای بجنورد ، اسفراین و سبزوار متصل می گردد . از مسیر شمال نیز با مسافتی حدود ۷۰ کیلومتر به جاده بین الملی مشهد – تهران متصل می گردد ، از مسیر غرب نیز از طریق راه ارتباطی جاجرم به میامی و جاده جنوبی مشهد – تهران متصل می گردد .
در مورد زبان و گویش مردم سنخواست آقای دکتر ایمانپور معتقد است : (( زبان و گویش سنخواست و مناطق گیفان و راز در واقع بازمانده حضور پارتیان و زبان پارتی در این منطقه می باشد . در حالیکه گویشهای لری و کردی و … مربوط به دیگر آریائی ها یعنی مادها و پارسها می باشد . و گویش مردم سنخواست و بعضی روستاهای تابعه بخش در اصطلاح به زبان (( تاتی )) مشهور است .
در بخش سنخواست مردم شهر سنخواست و روستاهای جربت ، خراشا ، اندقان ، کرف و ملاویس به زبان تاتی ، مردم روستاهای ارک ، قراجه رباط ، کلاته شور ، قلی و کلاته موری به زبان کردی و مردم روستای کلاته ترکها به زبان ترکی و مردم روستای دربند به زبانهای تاتی ، ترکی و کردی تکلم می نمایند , مردم روستای قمیطه نیز تقریبا لهجه جاجرمی دارند ، در بعضی روستاهای بخش شوقان از جمله طبر ، دوبرجه ، جوشقان ، پشت بام ، بام و عمارت نیز مردم به زبان تاتی تکلم می نمایند .
اکثر مردم بخش سنخواست کشاورز و دامدارند . عمده محصولات کشاورزی منطقه ، گندم ، جو ، پنبه ، چغندر قند ، زیره ، زعفران ، یونجه و محصولاتی چون خربزه ، هندوانه ، تا حدودی پسته و محصولات باغی از قبیل ، گردو ، انگور ، زردآلو ، انار و … می باشد .

– ویژگیهای طبیعی :

الف – آب و هوا : با توجه به وضعیت جغرافیایی بخش که در حقیقت در دامنه جنوب کوه سالوک واقع شده و از جنوب به تپه ماهورهای منطقه جوین متصل می باشد آب و هوای نیمه بیابانی در سطح بخش حاکم است ، زمستانهای نسبتا” خشک وسرد و تابستانهای گرم همراه با گرد و غبار دارد .

ب – پوشش گیاهی : پوشش گیاهی بخش در دامنه جنوب کوههای سالوک اغلب ، ارس ، بنه ، درمنه ، قیچ و … می باشد . در سطح دشت سنخواست نیز اغلب گیاهانی چون درمنه ، گون و خار شتر بیشتر به چشم می خورد .

ج – منابع آب و خاک :تنها جریان آبی قابل ملاحظه در سطح بخش رودخانه ای است که شمال تا جنوب بخش را مشروب نموده معروف به رودخانه دربند سنخواست می باشد . البته در قسمت علیای رود جریان آب از مظهر قناتی مشهور به قنات نیلوفر بلخی جریان دارد . آب زراعی سنخواست ، خراشا ، اندقان ، مزارع رودکان و تذر از طریق همین رودخانه تأمین می گردد .

از نظر ساختار زمین شناسی ، خاک منطقه در دامنه ها تلفیقی از سازند البرز و خوش ییلاق می باشد . از کانی های با ارزش در منطقه می توان کانی بوکسیت (۲۰۳ AL ) یا سنگ آلومینا را نام برد که از منطقه جاجرم شروع شده و ادامه آن در بخش سنخواست در کوههای جربت ، شمال شرق و شمال سنخواست به چشم می خورد
متأسفانه وضعیت خاک منطقه بویژه در مناطق شمالی بخش برای کشاورزی مناسب نیست ، قسمت شمال بخش را اغلب سنگ و شن پوشانده است ، خاک ماسه ای و غیر قابل کشاورزی است , در قسمت مرکزی بخش خوشبختانه خاک تا حدودی مناسب برای کشت است ، در مناطق جنوبی بخش نیز متأسفانه خاک قلیایی و شور است و حالت کویری دارد هیچ محصول کشاورزی در این خاکها قابل کشت نیست .

– پیشینه تاریخی :
با توجه به شواهد و قراین پیشینه تاریخی سنخواست به دوره پارتیان ( اشکانیان ) می رسد ، سکه های قدیمی کشف شده در منطقه گویای این واقعیت است . در طول تاریخ جهانگردان و سفر نامه نویسان متعددی از بخش سنخواست عبور کرده و دیدگاههای خود را در مورد منطقه به رشته تحریر درآورده اند .
از جمله این سفرنامه نویسان ابوسعید ابوالخیر ، ناصرالدین شاه قاجار ، اعتماد السلطنه ، و کلنل مک گِرگور انگلیسی می باشند