آشنایی با رشته مدیریت جهانگردی

بسیاری از دانشجویان رشته مدیریت جهانگردی، در ماه ­های آغازین ورود به این رشته، پرسشی ذهن­شان را مشغول می­کند و آن اینکه سرانجام بعد از پایان یافتن تحصیل، آینده شغلی­ شان چگونه است؟ یا اصطلاحاً چه کاری می­توانند انجام بدهند؟

آگاهی از این رشته به­ قدری کم است که بسیاری این گمان را دارند که در نهایت دانش ­آموختگان این رشته یا در دفاتر و شرکت­های مسافرتی مشغول به کار می­ شوند یا اینکه در نقش راهنمای تور ظاهر می­شوند. پس از مطالعه کتب درسی در رشته مدیریت جهانگردی، متوجه می­ شویم که تقریبا هیچ­کدام از منابع به طرح چنین مسئله­ای نپرداخته­ اند. ضرورت طرح چنین مباحثی زمانی نمود پیدا می­کند که به دلیل جدید بودن این رشته تحصیلی و اصولا نبود هیچ طرحی برای توسعه نظری و عملی این صنعت، هیچ ساختاری هم برای مشاغل وسیعی که به موجب رشد این صنعت ایجاد می­شود وجود ندارد و این مسئله به ناآگاهی و سردرگمی­ها دامن می­زند. همین مسائل موجب شد در این مطلب به ساختارها و گرایش­ های شغلی که برای رشته مدیریت جهانگردی در کشورهای پیشرو در صنعت جهانگردی وجود دارد بپردازیم. تا ضمن آگاهی از مسیر پیش­رو، در صدد فراهم آوردن بسترهای لازم برای ایجاد نهادهای شغلی مناسب و درخور این صنعت در کشورمان برآییم.

مطالبی مانند وابسته بودن اقتصاد قرن ۲۱ به سه صنعت: ارتباطات از راه دور، فناوری اطلاعات و جهانگردی. رشد ۵۰۰% جهانگردی در ۲۵ سال اخیر، و اینکه ۵/۱۰% از کل مشاغل در سال ۱۹۹۷ وابسته به جهانگردی بوده­ اند و بسیاری از این دست اطلاعات و آمارها را بارها خوانده یا شنیده ­ایم و به همین دلیل از ذکر مجدد آنها پرهیز می­کنیم.
خارج شدن جهانگردی از حال سنتی(Sun, Sea, Sand) و گرایش آن به سوی توریسم فرهنگی، ماجراجویانه، ورزشی و فعالیت­های مربوط به فراغت و توریسم طبیعت و… موجب شد تا تقاضا برای بسیاری از خدمات شدت گیرد و همین امر باعث شد تا پس از چند سال سطح وسیعی از صنایع تحت پوشش صنعت جهانگردی قرار بگیرند و فرصت­های شغلی بسیاری ایجاد شوند. گسترش این صنعت موجب تخصصی­ تر شدن تحصیلات عالی یا به عبارت بهتر به وجود آمدن گرایش­ های متفاوت در این رشته هم شده است تا جایی که دانشجویان قبل از ورود به رشته با مشخص کردن علاقه خود به کاری که در آینده راغب به انجام آن هستند وارد رشته تحصیلی می­شوند، مثل: توریسم فرهنگی، بازاریابی توریسم، برنامه ­ریزی توریسم، مدیریت موزه، مدیریت میراث، توریسم پایدار، توریسم بین­ المللی و … . بسیاری از کسانی که در رشته­ های وابسته به جهانگردی تحصیل می­کنند، به دلیل علاقه­ شان به سفر و جهانگردی، این رشته را انتخاب کرده­ اند. گرچه این تفکر و نوع نگاه، خود انگیزه­ ای برای تحصیل و انتخاب رشته است اما این رشته افراد را برای کمک به سفر کردن دیگران آموزش می­ دهد، مردمی که باید بیرون بروند و دنیا را ببینند و این نکته ­ای است که دانستن آن بیش از هر مسئله دیگری اهمیت دارد، چرا که در گستره وسیع مشاغلی که در صنعت جهانگردی وجود دارد، تنها تعداد بسیار کمی از آنها به طور مستقیم به سفر می­ پردازد.

بسیاری از کارشناسان صنعت جهانگردی معتقدند کسانی که در این صنعت فعالیت می­کنند باید، صبور ِصبور ِصبور باشند و رمز موفقیت شغلی را در قدرت انعطاف و درک بالا از شرایط می­دانند و ویژگی­هایی مثل روابط عمومی خوب، قدرت جلب مشتری، توانایی سازماندهی و کار در تیم، توانایی ارائه کار خوب در شرایط سخت و توانایی فنی و دانشی بالا را از جمله ابزارهای موفقیت بشمار می ­آورند. به همین دلیل است که می­گویند شما باید عاشق این کار باشید نه اینکه فقط آن را دوست داشته باشید.
حوزه علاقه شما در این رشته هرچه که باشد، چه در بخش تفریحات، چه تهیه غذا و یا خدمات مربوط به سفر یا حتی تهیه سفرهای تجملاتی و لوکس، فرقی نمی­کند، در همه آنها مأموریت یکسان است و آن، ارائه خدمات یا به عبارت بهتر، خدمت به میهمان است. حال، آگاهی از این نکته ضروری به نظر می­رسد، در بسیاری از موقعیت­ های شغلی که شما در آن قرار می­گیرید، سخت کار کردن – که ممکن است بخشی از آن حتی کار فیزیکی باشد- از اصول اولیه است و اینکه شما قادر باشید ساعتها و حتی روزهای تعطیل با افرادی که ممکن است اخلاق چندان خوبی نداشته باشند سپری کنید و گاهی نیاز داشته باشید تا بدترین موقعیت را به بهترین موقعیت تبدیل کنید. یکی از مدیران هواپیمایی ایالات متحده آمریکا در توصیف موقعیتی که در مشاغل این صنعت وجود دارد این جمله را بیان می کند: «در مشاغل صنعت جهانگردی ما همچون پستچی هستیم، که در زیر آفتاب، باران، طوفان، سیل، برف و… می­رویم و همچنان مجبور به رفتن هستیم».
گروه­های شغلی در صنعت جهانگردی به ۷ بخش تقسیم می­شوند که هرکدام مشاغل مربوط به خود را دارا هستند:

۱- گردانندگان جهانگردی:
مشاغلی مثل: معاونین دفاتر، پذیرش کنندگان، معاونان خرده فروشی، دستیاران کشتی­ های تفریحی، راهنمای اماکن، سرپرست موزه، فروشندگان گالری­ ها، انبارداری فروش، بازاریاب، مجری فروش، مدیریت کارخانه­ های نوشیدنی، مدیر جهانگردی و… .
۲- جاذبه­ ها و پارک­ های تفریحی:
مشاغلی مثل: متصدی گردش سواره، سرپرست حیوانات، جابه جا کنندگان حیوانات، سرپرست جاذبه ­ها، فروشنده بلیط، ارائه خدمات به میهمانان، دفاتر رزرو (ناظرین، گردانندگان، فروشندگان، بازاریابان)، روابط عمومی، مدیریت (گردانندگان، فروشندگان، بازاریابان، روابط عمومی) و… .
۳- راهنمایان:
مربی راهنما، جنگل­بان، هماهنگ­ کننده فعالیت­ها، راهنمای تور، راهنمای ناحیه محلی، راهنمای ویژه (فرهنگی، راوی، طبیعت­گردی، دریایی)- هماهنگ­ کننده راهنماها، رهبر تور، مدیر تور، متصدی راهنمایان تور، دارنده راهنمایان تور و… .
۴- عمده فروشان:
دفاتر فروش رزرو، هماهنگ­ کننده تور گروهی، ناظر (تولید، فروش، بازاریابی، روابط عمومی)، متصدی رزرو، مدیر (تولید، فروش، بازاریابی، روابط عمومی) و…
۵- خرده فروشان سفر:
رزرواسیون، معاون فروش سفر، مشاور سفر داخلی، مشاور سفر بین­ المللی، مشاور ارشد سفر (داخلی، بین ­المللی)، ناظر سفر (خرده­ فروشی، داخلی، خارجی، حقوقی)، مدیر (دفاتر کوچک سفر، شعبه، بازاریابی، روابط عمومی)، مدیر ارشد و … .
۶- خدمات اطلاعاتی به بازدیدکنندگان:
دفتر رزرو، دفتر اطلاعات بازدیدکنندگان، مشاور سفر، مدیر ارشد اطلاعات بازدیدکنندگان، ناظر (اطلاعات بازدیدکنندگان، تحقیقات، فروش، بازاریابی، روابط عمومی، برنامه­ ریزی استراتژیک)، مدیر (مرکز اطلاعات، فروش، بازاریابی، روابط برنامه ­ریزی استراتژیک)، مدیریت جهانگردی منطقه ای و ناحیه ای و… .
۷- کنفرانس­ ها و رویدادها:
گردانندگان سفر (اجرا، رزرو، سفر گروهی)، معاون کنفرانس، هماهنگ­ کننده ملاقات­ ها، رویدادها و کنفرانس ها، مدیر جلسات، مدیر ورزش و تفریحات، مدیر کنفرانس، مدیر رویدادها و… .
حال، با توجه به اینکه از گروه­ های شغلی عمده آگاه شدید، می­توانید مراکز استخدام مدیران جهانگردی را هم پیدا کنید. مراکزی مانند: خطوط هوایی، پارک ­های تفریحی، موسسات و انجمن­ ها، شرکت­ های عرضه مواد غذایی، مراکز آموزشی و دانشگاه­ ها، مراکز ورزشی و باشگاه­ها، خطوط کشتیرانی، موسسات برگزارکننده جشن­های عروسی، مراکز کنفرانس، مراکز عقد قراردادها، هتل­ها و متل­ها، اجاره­ دهندگان محل اقامت و استراحت، رستوران­ ها، شرکت­ها و دفاتر جهانگردی، مراکز اطلاعات جهانگردی، دفاتر برنامه­ ریزی جهانگردی، دفاتر بازاریابی و… .
در آخر باید به این نکته مجددا اشاره کرد که برای در اختیار گرفتن بعضی از مشاغل نیاز است تا برخی از مهارت­ها به طور خاص با توجه به نیاز آن شغل تقویت شود.
همانطور که ملاحظه کردید بسیاری از این مشاغل و گروه­های شغلی در کشورمان وجود ندارد، اما ظرفیت برای ایجاد بسیاری از آنها موجود است که هم می­تواند در ایجاد شغل و کاهش چشمگیر بیکاری بسیار مؤثر باشد و هم اینکه از نیروهای متخصصی که رفته­ رفته به تعداد آنها افزوده می­شود به بهترین شکل ممکن استفاده شود.

منابع:

۱-Careers in Hospitality and Tourism Management, David Kirk.
۲-Tourism Industry Sector Career Paths.
۳-Career Guide to JMU Majors, 10th Edition, 2009 .
۴- Tourism Management Careers. Renee Jedlicka, Professor, Tourism Management.

محمدرضا گوهری: کارشناس مدیریت جهانگردی دانشگاه مازیار