آرامگاه فردوسی ، بنایی است در توس در شمال مشهد در خاکجای ابوالقاسم فردوسیکه توسط هوشنگ سیحون بر پایهٔ طرح پیشین کریم طاهرزاده بهزاد، با کمی تغییرات در ابعاد و اندازه و تزئینات، طراحی و بازسازی شد. سرکار و معمار مجری ساختمان حسین لرزاده و حسین حجارباشی زنجانی و تقی درودیان مباشر ساخت این بنا بودند.از زندگی این شاعر معروف اطلاعات دقیقی در دسترس نیست با توجه به برخی روایات اولین پسر وی در سال ۳۵۹ هجری قمری به دنیا آمد، از همسر او هم نیز اطلاعاتی موجود نیست، عده ای از پژوهشگران از جمله محمد تقی بهار، زنی که در داستان بیژن و منیزه یاد شده است را همسر فردوسی می نامند. در بسیاری از روایات ذکر شده است که فردوسی در سن ۶۷ سالگی پسر ۳۷ ساله ی خود را از دست داده است که این موضوع وی را مورد آزار و اذیت قرار داده است همچنین در بسیاری از اشعار خود اشاره به آن مسئله دارد.
شاهنامه ابو منصوری مدارکی دارد که نشانگر این است فردوسی شاهنامه را درسن سی سالگی شروع کرد و پس از سی سال توانست یکی از بزرگترین نوشته های ادبیات فارسی را خلق کند که حدود ۶۰۰۰ بیت می باشد که تلفیقی از حکایت ها، داستان ها، ستایش و تمجید ها در آن دیده می شود و آن را تبدیل به اثری بی دلیل کرده است، اما با توجه به استعدادهای این شاعر می توان گفت که او در سن نوجوانی به این کار مشغول بوده است در شاهنامه اشعاری وجود دارد که متعلق به دقایقی است که خود فردوسی هم به این موضوع اشاره داشته است و ما بقی شاهنامه که سروده شده شخص اوست و اصل شاهنامه به شمار می آید.
جایگاه کنونی
مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهر مشهد، در مسیری منشعب از راه عمومی مشهد به کلات نادری، نزدیک به شهر تاریخی طابران و بقعه تاریخی هارونیه قرار دارد. روستای پاژ زادگاه فردوسی که امروزه فاز نامیده میشود در ۲۸ کیلومتری شرق آرامگاه فردوسی قرار دارد.در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طرحهایی برای گسترش و بهسازی آرامگاه حکیم در دست اقدام دارد که در همین زمینه زمینها و ساختمانهای اطراف آرامگاه به تملک این سازمان در میآیند و هرگونه ساخت و ساز تازه در حریم آرامگاه کلا ممنوع میباشد. با این حال متاسفانه وزارت نیرو در سال ۱۳۸۶ با نصب دکلهای بزرگ انتقال نیروی برق دورنمای آرامگاه فردوسی را مخدوش کرده که موجب برانگیختن اعتراض عمومی گردید.
تاریخچه
چنانکه مشهور است، پیکر فردوسی را به گورستان راه ندادند و ناچار او را در باغ خودش درون شهر طابران توس، نزدیک به دروازهٔ شرقی رزان به خاک سپردند. خاکجای او زیارتگاه اهل دانش و معرفت بود و با آنکه بارها آن را با خاک یکسان کردند از نو ساخته میشد. خبری نه چندان موثق ساختن اولین بنا بر گور ابوالقاسم فردوسی را به سپهدار توس در زمان فردوسی، یعنی ارسلان جاذب سپهدار توس نسبت داده، که ذکر او در دیباچه شاهنامه آمدهاست صد سال پس از مرگ فردوسی در ۵۱۰ نظامی عروضی گور شاعر حماسه سرای ایران در باغی متعلق به خود شاعر زیارت کرد، و ششصد سال بعد هنگامی که عبیدخان ازبک به تیشهٔ تعصب آن را ویران کرده بود قاضی نورالله شوشتری به شرف زیارت آن نایل آمد. بعدها در ۱۳۰۲ ه. ق که میرزا عبدالوهاب خان شیرازی نصیرالدوله (آصفالدوله) والی خراسان بود، به دستور آن مرد ادبدوست گورجای فردوسی به قرائن و آثار و علائمی، در باغی درون طوس تعیین گردید و بنایی آجری بر آن ساخته شد.
بعد از جنگ جهانی اول که شور و احساسات ملی در ایران بالا گرفته بود، در مجامع و مطبوعات قدرشناسی از فردوسی و لزوم بنای شایستهای بر سر خاک او مطرح گردید. ملکالشعرا بهار که طوس را زیارت کرده و تنها سکویی بی سقف و دیوار بهجای بنای آصفالدوله یافته بود، در ۱۲۹۹ در هفتهنامهٔ نوبهار خود مقالهای در لزوم بنای آرامگاه نوشت. پس از تأسیس انجمن آثار ملی در سال ۱۳۰۱، به همت محمدعلی فروغی رئیس انجمن کوششهایی برای ساختمان آرامگاه آغاز شد. چون نیت این بود که آرامگاه شاعر بزرگ ملی به هزینهٔ مردم و نه از بودجهٔ دولت ساخته شود، در ۱۳۰۴ با نشر بیانیهای از مردم خواستند که اعاناتی برای این منظور به حساب انجمن پرداخت نمایند.
در سال ۱۳۰۵ گروهی از طرف انجمن برای تعیین محل دقیق آرامگاه و تهیهٔ طرح آن از تهران به طوس رفتند. آندره گدار رئیس اداره باستان شناسی، مقبره را به شکل اهرام مصر طراحی کرده بود و ساخت این طرح در مراحل اولیه پیش رفته بود ولی با مخالفت ذکاءالملک فروغی این طرح تخریب شد تا به جای آن مقبرهای به سبک ایرانی هخامنشی ساخته شود. طراحی این مقبره بر عهده حسین لرزاده گذاشته شد. اشعار کتیبهها به خط استاد عمادالکتاب نوشته شده و سپس بر سنگهای نما انتقال داده شده. ساختمان آرامگاه در سال ۱۳۱۱ آغاز و در مدت ۱۸ ماه به پایان رسید و برای جشن هزاره فردوسی در سال ۱۳۱۳ آماده شد. برای تأمین کسری هزینه ۱۶۰۰۰۰ برگ بلیت بختآزمایی ده ریالی چاپ و از طریق شعبههای بانک ملی ایران توزیع شده بود.
مساحت ساختمان ۹۴۵ متر بود و بهترین حجاران تصاویری از شاهنامه را بر دیوارهایش حک کردند. اما از آنجا که در طراحی بنا محاسبات فنی دقیق لازم به عمل نیامده بود، بویژه به سبب عدم محاسبهٔ مقاومت خاک و مصالح پی، ساختمان آرامگاه از همان سالهای نخست شروع به جذب رطوبت و نشست کرد. تعمیرات و مراقبتهای سیساله هم کارگر نیفتاد، و ناچار لزوم تجدید بنای آرامگاه مطرح شد. به دستور انجمن آثار ملی در سال ۱۳۴۳ بازسازی بنا با نظارت مهندس هوشنگ سیحون در سال ۱۳۴۷ به انجام رسید.
بنای پیشین دارای نمای بیرونی شبیه بنای فعلی بود، اما داخل آن کوچکتر و کمعمقتر و دارای دو ورودی کمعرض شرقی و غربی بود. بنای کنونی، که سعی شده در ظاهر کاملا شبیه بنای پیشین باشد دارای نهصد متر سطح زیربنا، و ساخته شده از بتون و سنگ و کاشی است. بخش فوقانی بنا، که در اجرای اولیه توپر بود این بار میانتهی ساخته شد. سقف داخلی آن هم با کاشیکاری معرق و متأثر از عناصر تزیینی دورهٔ هخامنشی و عصر فردوسی روکاری شد. دیوارهای آن هم تماماً با سنگهایی از منطقهٔ توس نماسازی شد. هیأت کلی بنا آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد را تداعی میکند.
اینک باغ آرامگاه که حدود شش هکتار مساحت، و یک موزه و کتابخانه دارد، سالانه بیش از یک میلیون زائر و شیفتهٔ فردوسی را میپذیرد. با این همه فضلای اهل ادب ایران این مجموعه را درخور شأن رفیع فردوسی نمیدانند و در صدد توسعه و آبادی آنند.
آرامگاه فردوسی که مجموعه ای از آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگارد را تداعی می کند از ۳ بخش تشکیل شده است.
در داخل آرامگاه فردوسی سنگی با ابعاد یک در یک و نیم و ارتفاع نیم متر از جنس مرمرین، روی سکویی قرار دارد. روی سنگ قبر با تزیئن دست خط زیبای نستعلیق، متن به نام خداوند جان و خرد نقش بسته است. این بنای با سعادت آرامگاه استاد فارسی زبان و سراینده های داستان های ملی، فردوسی طوسی است که سخنان و مزار او در دل مردم سرزمین ایران همیشه برقرار است.
در قسمت دوم این بنا سالنی به شکل مربع می باشد که ساخته شده از سنگ مرمر و با کاشی تزیئن شده است، در اطراف سالن ۴ ستون بزرگ به چشم می خورد که تکیه گاه گچ بری های زیبا ی آن نیز می باشد. هر دیوار با ستونی مشابه اما کوتاه تر به شکل سر دری زیبا تزیین شده است.
در قسمت سوم آرامگاه فردوسی محوطه ای پلکانی از جنس سنگ مرمر می باشد که اتاق روی آن قرار گرفته و تعدادی از شعرهای فردوسی روی آن کنده کاری شده است. به دلیل عدم رعایت اصول فنی در آرامگاه از همان سال های اول رطوبت کرد و به مرور زمان نشست کرد که تعمیرات و بازسازی های ۳۰ ساله کار آمد نبود و ناچار به تجدید دوباره آرامگاه شدند که به دستورانجمن آثار ملی با نظارت هوشنگ سیحون در سال ۱۳۴۷ به انجام رسید.
در سال ۱۳۴۸ با طراحی تکمیلی توسط هوشنگ سیحون که بر اساس آرامگاه کوروش انجام داده بود توسعه یافت و موزه آن در کنار باغ اطراف ساخته شد، به همین دلیل در سال ۱۳۴۳ وزارت فرهنگ و هنر زیر نظر هوشنگ سیحون معمار و نقش برجسته ی ایرانی به بازسازی و مرمت آرامگاه اقدام کرد. بنای قبلی شبیه به بنای فعلی می باشد اما این اختلاف که داخل آن کوچکتر و عمق کمتری دارد که دارای دو ورودی شرقی و غربی بود.
بخش فوقانی بنا به صورت توخالی ساخته شده است و سقف آن هم با کاشی کاری های ماثر از عناصر تزیینی دوره هخامنشی و عصر فردوسی رو کاری شد، همه ی دیوارهای بنا با سنگ های طوس نما سازی شد. در مجموع بنای آرامگاه کوروش در پاسارگارد را تداعی می کند. همچنین کف اصلی تالار گود برداری شد و فضای زیرین تا ۹۰۰ متر مربع گسترش پیدا کرد.
بر روی دیوار های شرقی و غربی نقش هایی برجسته نمایان است که بیانگر داستان هایی از شاهنامه مانند: زال در پناه سیمرغ، زال با شیر، نبرد رستم با اژدها، زن رستم با دیو سفید و غیره می باشد. در نقش های ضلع شرقی هم ضحاک مار دوش و قیام کاوه آهنگر در برابر ضحاک و انوشیروان ساسانی که حجاری این نقش ها را فریدون صدیقی و خوشنویسی را حسن زرین خط انجام داده اند. در قسمت جنوبی سالن کتیبه ای قرار دارد که قصیده ی بلندی از جلال الدین همایی بر آن نقش بسته است.
لازم به ذکر است که ورودی آرامگاه در حال حاضر از سمت جنوب می باشد که رو به روی آن استخری قرار دارد که تصویر آرامگاه فردوسی را منعکس می کند.
در قسمت شمال غربی آرامگاه فردوسی ساختمانی به مساحت حدود ۶۰۰۰ متر مربع وجود دارد که قبلا مکانی برای استراحت بازدیدکنندگان مورد استفاده قرار می گرفت. پس از آن که آثار باستانی در شهر طوس کشف شد اهدا و اشیاء این مجموعه در سال ۱۳۶۱ به موزه تبدیل شد.
مجسمه ای از حکیم ابو القاسم فردوسی به دستان هنرمند ابوالحسن خان صدیقی ساخته شد که در این مجموعه قرار دارد.
مزار مهدی اخوان ثالث در بخش غربی و ضلع جنوبی موزه قرار دارد که اخیرا تندیسی از وی در این مکان نصب شده است.
استاد محمدرضا شجریان برجستهترین هنرمند عرصه آواز و موسیقی سنتی ایران که از وی با عنوان “خسرو آواز ایران” یاد میشود پس از تحمل دوره طولانی بیماری پنجشنبه شب در سن ۸۰ سالگی در بیمارستان جم تهران درگذشت.مرحوم شجریان سالها از بیماری ریه رنج میبرد و طی روزهای اخیر به دلیل مشکلات ریوی و تنفس ناپایدار، افت فشار خون و افت سطح هوشیاری در بخش مراقبتهای ویژه بستری شده بود.استاد بیبدیل موسیقی سنتی ایران زادهٔ اول مهر سال ۱۳۱۹ در مشهد، موسیقیدانی متبحر و کمنظیر، آهنگسازی چیرهدست، خوانندهای بیهمتا و همچنین خوشنویسی باذوق و هنرمند در حوزه خطاطی بود.در مهرماه سال ۱۳۹۹ پیکر استاد آواز ایران جناب محمدرضا شجریان هم در جوار این آرامگاه دفن شدند .
نحوه دسترسی به آرامگاه فردوسی
برای بازدید آرامگاه فردوسی باید از شهر مشهد به سمت قوچان بروید و در محل سه راهی فردوسی به سمت راست بپیچید، چند کیلومتر جلوتر به بلوار بهارستان می رسید. در انتهای بلوار آرامگاه حکیم فردوسی واقع شده است. همچنین می توانید از طریق اتوبوس های خط ۲۰۲ در پایانه فردوسی مشهد به این آرامگاه بروید.
نظر کاربران :
واقعا لذت بردم هرایرانی حتی یه بارم شده لازمه ازاین مکان دیدن کنه
این بنا حتی یک هزارم آنچه بایدبرای این بزرگ مرد ایرانی کردنیست