یخچال تاریخی جعفرآباد در فاصله ۱۵۰۰ متری جنوب غرب روستای جعفرآباد جنگل شهرستان اسلامشهر مجموعه ای از سازه های معماری , خدماتی در کنار یکدیگر و به فاصله بسیار نزدیک قرار گرفته اند . شاید کمتر نقطه ای از نظر باستان شناسی یافت شود که چنین ویژگی داشته باشد .
آسیاب منبع آب و یخچال تشکیل دهنده این سازه های معماری اند و قدمت آنها به دوره قاجار باز می گردد.
کمی آ‌نسوتر از بزرگراه خلیج فارس تهران، بعد از سه راه عباس آباد تهران، یخچال جعفرآباد که سازه ای با قدمت بیش از دویست ساله است دیده می شود که البته دیگر کارکردی برای خنک کردن و نگه داشتن یخ برای تابستان ندارد. در روزگار قاجار این یخچال در فصل سرما، مخزن یخ تابستان اهالی تهران و حومه بوده است. البته در آن سالها، زمستان از اول آذرماه شروع می شد و تا پایان بهمن همچنان برف می بارید و سرما حاکم بود. این یخچال که با معماری قدیمیِ ایرانی با طاقهای تویزه ای و توچال سرپا نگه داشته شده، گره از فصلهای کم‌آبی و تابستانهای کشدار و گرمِ مردم می گشود و بسیاری زمینهای روستاهای اطراف را آبیاری و دامهایشان را سیراب می کرد. این یخچال در کنار آسیاب منبع آب از سازه های معماری روستای جعفرآباد هستند که گذر زمان آنها را فرسوده کرده بود که در سال ۹۲ با همت میراث فرهنگی، پس از سال ها بازسازی شد.
این یخچال حتی تا همین دهه چهل همچنان میزبان مردم روستاهای اطراف برای تهیه یخ بود و کشاورزان و دامپروران برای خنک کردن آب و خوراکیهای خود از این یخچال استفاده می کردند. گویا بخشی از آب رودخانه و آب قناتهای محلی روستای جعفرآباد به سمت این یخچال هدایت می شد تا بعدتر مورد استفاده روستاییان قرار گیرد. آنچه از این یخچال باقی مانده سایه انداز چین های به طول ۱۸ متر و عرض ۷ متر است با ۳ دهنه طاقهای تویزه ای که یکی از رایج ترین سقفها در معماری ایرانی است. قدمت استفاده از طاق در معماری ایرانی به بیش از ۱۳۵۰ سال پیش از میلاد در پرستشگاه چغازنیبل برمیگردد.
قدمت یخچال تاریخی جعفرآباد
اما قدمت یخچالها در معماری ایرانی، به دوران صفوی می رسد. یکی از سیاحان آن روزگار نوشته که نحوه حفظ یخ در ایران به قدری پیشرفته است که حتی فقیرترین افراد هم می توانند یخ داشته باشند. این در حالی است که در چین از هزار سال پیش از میلاد مسیح هم یخ را انبار می کردند. نکته اینجاست که بیشتر یخچالهای ایران در مناطق کویری مثل یزد و کرمان و خراسان ساخته می شد و بندرت در سایر نقاط دیده می شود.
یخچالها یک چاه بزرگ و مخروطی شکل دارند و کف یخدان، آبراهی وجود دارد که آب حاصل از ذوب یخ را به چاه منتقل می کند. دیواره اطراف یخچال را «برنسار» می نامیدند که بلندای آن سبب می شد آفتاب به یخچال و حوضچه های جلو آن نتابد و سرما در آنها حفظ شود. پله های بیرون یخچال برای نگهداری و تعمیر گنبد بودند. چون هر سال باید یک لایه کاهگل بر سطح خارجی گنبد می کشیدند تا در مقابل بارندگی و تابش آفتاب حفظ شوند. یخچال ها اصولا به صورت تخم مرغی شکل و دارای پانزده تا بیست متر عمق و ارتفاع ساخته می شدند. بلندی گنبد به این علت است که در فصل گرم، گرمای حاصل از تابش خورشید در سطح بالاتری قرار گیرد و سطوح پایین تر خنک بماند.
مسیر دسترسی به یخچال تاریخی جعفرآباد
یخچال طبیعی جعفرآباد از جاذبه های توریستی و تفریحی منطقه نوزده تهران است. از مسیر بزرگراه خلیج فارس، کیلومتر۳ بزرگراه خلیج فارس، روستای پلایین، بعد از سه راهی عباس آباد قرار دارد.
مطالب مرتبط :