قلعه سنگی سیرجان

قلعه سنگی سیرجان که در وسط دشت مسطحی قرار دارد از مسافتی دور بسان صخره‌ای سترک و سفیدرنگ بنظر میرسد.محوطه قلعه سنگ از سه واحد مختلف که عبارتست از صخره سنگی میانی و دو حصار پیرامون آن، تشکیل یافته است.فاصله حصار اول و دوم در بیشترین مقدار آن حدود ۲۰۰متر است.عمده واحدهای مسکونی و ساختمانهای همگانی قلعه در فاصله دو حصار ساخته شده است.تمامی بناهای این قسمت از خشت خام- است.روشن شدن وضع بناهای این منطقه تنها بیاری انجام کاوشهای باستان‌ شناسی میسر است و این کاری است که باید نسبت بآن اقدام لازم صورت پذیرد.

حصار بیرونی قلعه نیز از خشت‌خام برپا شده و حدود ۵متر ضخامت‌ آنست و در طول آن برجهای مدوری به قطرهای ۶ تا ۸ متر ایجاد کرده‌اند. در فاصله دو کیلومتری قلعه آثار دو خندق کم‌عرض بصورت دو کانال وجود دارد که باحتمال حد حومه را در زمان آبادانی قلعه مشخص میکند.در فاصله بین خندقها و بنای اصلی قلعه کم‌وبیش برجستگی‌های مربوط به‌ ویرانه‌های کهن بچشم میخورد.

وضع قسمت سنگی میان قلعه بصورتی است که ایجاب میکند تا یک رشته‌ بررسی‌های کامل و کاوش‌های علمی برای روشن ساختن چگونگی آن انجام‌ گیرد.بطور اجمال درباره این محل میتوان گفت که با استفاده از وضع طبیعی‌ صخره و انجام برخی تعمیرات بصورت کوه‌بریهای محدود و جاسازی کردن‌ برای ساختن دیوارهائی چند،موجبات بنای تعدادی صفه را فراهم ساخته‌اند و بکمک مصالح بنائی،بخصوص آجر و ملاط گچ،ساختمانهای گوناگون‌ بر روی آنها بوجود آوردند.این ساختمانها در اصل عبارت بوده است از محل سکونت حکمران،برجهای دیده‌بانی،باحتمال محل ذخیره آب، حمام،انبارهای آذوقه وبالاخره دیوارهائی جهت مسدود کردن راه وصول‌ به بالاترین قسمت صخره.در وضع موجود کمتر با اثری کامل و دست نخورده‌ در این قسمت برخورد میشود.

مردم محل یکی از صفه‌های قلعه را بنام تخت‌داروغه مینامند در دیوارسازیهای مورد بحث آجرهای نازک خاصی دورهء آل بویه و آجر- های معمول دورهء سلجوقیان بکار رفته است.همچنین در ویرانه‌های این قسمت‌ تنبوشه‌های سفالی قرمزرنگ مشاهده میگردد.
قلعه سنگ سیرجان در ۷ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان واقع شده است.یکی از جالب ترین دانستنی های قلعه سنگ ثبت ملی آن در سال ۱۳۱۰ یعنی در حدود هشتاد و چهار سال پیش است اما اکنون که بر اوضاع وخیم این اثر نمونه ملی نگاه می کنی چیزی جز کم کاری مسئولان مربوطه را نمی بینی که دست رنج نیاکان و یک اثر ملی را در چنین وضعیت نا مناسبی رها کرده اند.
این شهر در فاصله ده کیلومتری سیرجان قرار دارد که در آن زمان بعنوان دژ مستحکم حکومت خلفای کرمان بوده است اما اکنون تنها اثر باقی مانده از این شهر منبری سنگی است که بر روی آن با خطوط تاریخی حکاکی شده است و تنها چند تپه خاکی و سنگی و یک دروازه از آن به چشم می خورد که هویت اصلی شهر قدیم که نام آن سیرگان بوده است را به خوبی نمی شناساند.
در ارتفاعات این کوه سنگی نشانه هایی از قلعه های نظامی دیده می شود پله هایی که با کنده کاری در دل کوه ساخته شده اند و تپه های خاکی که در اثر گذر زمان فرو ریخته اند.
سابقه پیدایش این شهر به روایتی به زمان خسرو فرزند بلاش اشکانی و به روایتی به زمان هارون الرشید می رسد. سیرجان یا سیرگان یا شهریجان ابتدا در محل قلعه سنگ در ۹ کیلومتری جنوب شرق محل فعلی سیرجان بنا گردیده و چنان چه مورخان ثبت کرده اند دارای حصار محکم و هشت دروازه بوده است . که این خود اهمیت و وسعت شهر را در روزگار گذشته نشان می دهد. این شهر تا قرن چهارم هجری یعنی زمان حکومت خلفا مرکز ولایت کرمان بوده است. در روایات تاریخی آمده است مردم آن غنی ، ثروتمند و اکثرا تاجر بوده اند. و از جمله محصولات آن نیز غله ، پنبه و خرما بوده است در واقع شهر قدیم سیرجان بوده که در حال حاضر جز دیوارهای فروریخته و منبر سنگی چیزی باقی نمانده و اگر آثاری موجود باشد ، جز در دل خرابه ها و داخل ساختمانهایی که به صورت تپه های خاک در آمده اند ، چیزی دیده نمی شود .
قلعه سنگ بر روی کوه سفید آهکی ، که در وسط جلگه سیرجان با ارتفاعی در حدود ۲۰۰ متر از سطح جلگه قرار دارد ، بنا شده که محیط آن حدود ۴۰۰۰ متر است . بالای این کوه را مسطح نموده اند تا بتوانند ساختمان بسازند. این قلعه در اصل قلعه نظامی شهر بوده و ساختمانهای شهر در اطراف قلعه و بخصوص در قسمت شرقی و شمالی آن تا حومه کهن شهر بنا گردیده است. در قسمت جنوبیی این قلعه ، خانه هایی عالی و منازلی مرتفع با دیوارهایی بلند وجود داشته که محل سکونت اعیان و اشراف بوده است . در سمت شمالی آن خیابانی وسیع ، از شرق به غرب امتداد داشته که در اطراف آن بازار ، منازل مسکونی و تجارتخانه قرار داشته است . در قلعه ، محبسی وجود داشته که در آن مومیایی پیدا شده است . این محبس در سمت جنوبی قلعه است و شکافی در آن وجود دارد که معدن مومیایی است. قلعه ای مهم در ایران به شمار می رفته ، بیش از ششصد سال است که ویران شده است.