رسم انجام شادباش در زمانهای شادمانی همانند تولد کودک، سالروز تولد، ازدواج، مراسم تاجگذاری، یا اعیاد ملی یا دینی اجرامیشود. در دروه ساسانی اصطلاح «آفرین» شاید برای اظهار تبریک رایج بوده است. (آفرین موبدان موبد در نوروزنامه، ص ۱۸ وخواندن آفرین در شاهنامه؛ مسکوI، ص ۱۳۵ بیت ۷۰۳). اصطلاحات «دعا» و «تهنیه» در منابع به نظر میآید که ترجمه آفرین باشد.
تولد و زاد روز: قدیمیترین سند درباره جشن تولد در ایران به هرودت برمیگردد (۱.۱۱۳). بنابر گفته او ایرانیان زاد روزهای خود رابا جشنهای باشکوه قربانی کردن حیوان و دادن غذا برگزار میکردند. با شکوهترین ضیافت در کاخ سلطنتی در دوره هخامنشیان در زاد روزپادشاه هخامنشی بود. تنها روزی در سال که پادشاه سر خود را با صابون میشست و به پخش کردن هدایا میپرداخت (۹.۱۱۰). در دورهساسانیان هم احتمالاً جشنهای زاد روز برگزار میشد اما سندی در این مورد در دست نداریم. در شاهنامه اشارتی به مراسم تبریک گوییدر موقع تولد هست، مثلاً شادمانی بسیار به هنگام تولد رستم و فرستادن نامه شادباش سام به زال، پدر رستم، و یا شاد باش موبدخطاب به فریدون به هنگام تولد منوچهر. (شاهنامه مسکو I، صص ۱۰۸ ابیات ۱۵۲۶ – ۴۰. ص ۲۴۰ و ۴۸۵) این موارد را میتوانبازتابی از انجام این مراسم در دوره ساسانیان دانست.
نشانههایی از این رسم در دورههای نخستین اسلامی دیده میشود. مثلاً روز تولد عضدالدوله آل بویه (۳۸ – ۹۴۹ / ۳۳۸ – ۷۲)براساس سال شمسی جشن گرفته میشد. مجلس با شکوهی برپا میگردید نخست منجم دربار زمین ادب میبوسید و به او تبریکمیگفت، سپس رجال دولت و عمال و دبیران بزرگ تبریک میگفتند و شاعران هم به خواندن اشعاری که به این مناسبت سروده بودندمیپرداختند. (یاقوت. معجمالادباء، ج ششم، ص ۲۵۸؛ فقیهی ۱۳۴۷ ش، ص ۸۴ به بعد، همو، ۸۷۹۱ / ۱۳۵۷، ص ۳۴۷). عضدالدولهکه به احیای فرهنگ ایرانی علاقمند بود، باید الگوی خود را از ساسانیان گرفته باشد.
مدرک عینی از تبریک روز میلاد در طول دورههای متوالی تا بعد از نیمه قرن نوزدهم وجوددارد. در سالهای اخیر، تحت تاثیر تمدن غرب، برگزاری جشن تبریک برای سالگرد تولد بیشتربرای افراد کمتر از بیست سال معمول است. برگزاری مراسم زاد روز برای خاندان پهلوی نیزمعمول بود.
زردشتیان به طور سنتی روز میلاد زردشت را در ۶ فروردین (خرداد روز، بنابر تقویم سنتیزردشتی) برگزار میکنند و در آن روز به یکدیگر تبریک میگویند.
ازدواج: اسناد تاریخی کمی درباره تبریک در هنگام ازدواج در دست است. در شاهنامهاشارهای به ازدواج رستم و تهمینه است که اطرافیان به آنها تبریک میگویند. (مسکو II، ص۱۷۶، ابیات ۹۴ و بعد از آن). در منظومه ویس و رامین نیز در یک مورد اشارهای به شادی و درّ وگوهر افشاندن به مناسبت ازدواج رامین با گل است. (فخرالدین اسعد گرگانی، ص ۲۴۳)
در دوران معاصر نیز جشنهای ازدواج درباری باشکوه تمام برگزار میشد (گاهنامه پنجاهسال شاهنشاهی پهلوی، بیجا، بیتا، صص I، ۱۳۶ – ۰۷۱، II، ۱۲۸۶)
مراسم تبریک و جشن سالگرد ازدواج در ایران امروز در سده اخیر در میان خانوادههای مرفهایرانی متداول شده و تقلیدی از فرهنگ غرب است.
تاجگذاری: مراسم تاجگذاری در شاهنامه (مسکو I، صص ۸۱ – ۱۳۶) و در منابع نخستیناسلامی بیان شده است (مثلاً طبری I، صص ۸۹۶ .۸۷۱ .۸۴۶ .۸۳۴ – ۳۵؛ ثعالبی، غرر، صص۵۳۶ .۵۳۲ – ۳۳ .۵۰۷ – ۰۹ .۴۹۸ – ۹۹ .۴۸۰ – ۸۱). اطلاعاتی که در این منابع منابع آمده استخصوصاً از خدای نامگ نقل شده است و بنابراین شاید بازتابی از روش دربار ساسانی باشد. درپاسخ به شادباش دولتمردان، شاه خطابهای در تفصیل کشورداری، در عدالت گستری، ضرورتفرمانبرداری از پادشاه و موضوعاتی مشابه ایراد میکرد.
هیچ مدرکی درباره تاجگذاری پادشاهان در ایران قبل از قرن هفدهم در دست نیست.جهانگردان اروپایی توضیحاتی جزئی درباره تاجگذاری شاه سلیمان صفوی (۴۹-۷۶۶۱) / ۱۰۷۷ – ۱۱۰۵در نوشتههای خود آوردهاند. در این مراسم بزرگان دربار به حضور او بار یافتند و به اوتهنیت گفتهاند (kaempfer,pp 35-37؛ Chardin,IX,pp.094، به بعد). همچنین توضیحاتی ازمراسم تاجگذاری پادشاهان قاجار و پهلوی در کتابها آمده است. (برای مثال، در مورد تاجگذاریمحمدعلی شاه قاجار نکAubin pp.131,به بعد.؛ و گاهنامه صص ۱۵۳ – ۵۵).
سال نو (نوروز): اطلاعات چندانی درباره آئینها و مراسم مربوط نوروز که تا دوران ساسانیوجود ندارد. به نظر میرسد که نجیب زادگان دربار هخامنشی، درباریان، نمایندگان مردم وسرزمینهای تابعه و غیره به حضور شاه بار مییافتند تا هدایا را اهدا کنند و احتمالاً تبریکاتخود را بیان نمایند. برخی از این گونه مراسم در تخت جمشید به صورت نقش برجسته بهتصویر کشیده شده است. (walser، p 20؛ Olmstead، p572) از دروه ساسانیان تنها به منابعفارسی و عربی میتوان استناد کرد. براساس گزارش بیرونی (آثارالباقیه. صص ۲۱۸ – ۱۹)،جشنها شش روز ادامه داشت و در هر روز نماینده طبقه خاصی از مردم به حضور پادشاه بارمییافت. آنها به پادشاه تهنیت میگفتند و هدایای خود را تقدیم میکردند و از او انعام دریافتمیکردند. (قس. قزوینی صص ۸۰ – ۸۱). نخستین کسی که برای تبریک گفتن به حضور ملوکانهمیرسید فردی خوش سیما بود که او را «خجسته» مینامیدند. دیگر افراد که حامل هدایا برایپادشاه بودند در پی او میآمدند. سپس حاجبان به حضور میرسیدند. (دمشقی، ص ۲۸۸؛منسوب به جاحظ صص ۳۶۰ به بعد.)
در متنی منسوب به ابن مقفع (grignaschi,pp .921 ,40 – 301) گزارش شده است که در نوروزکسانی که در باریابی عمومی پذیرفته میشدند در دربار براساس موقعیت اجتماعی خود بهصف میایستادند. پادشاه تاج خود را بر سر میگذاشت، خداوند را سپاس میگفت، و خطبهایمیخواند. سپس دبیربد، موبدان موبد، وزیران، و ارتشتاران سالار (رئیس لشکر) سخنانتبریکآمیز خود را ایراد میکردند. در پایان پادشاه خطبه دیگری را بیان میکرد. نمونهای ازتبریک موبدان موبد خطاب به شاه در نوروزنامه ذکر شده است (ص ۱۸). روایت دیگر از چنینشادباشهایی در بخشی از تفسیر کهن نقل گردیده است. (صص ۱۲ به بعد؛ صادقی، صص ۱۰۷به بعد).
درباره شیوههای سلام و تبریک نوروزی در دوره اسلامی اطلاعات اندکی در دست داریم. امارسم هدیه دادن به خلفا در نوروز در عهد اموی رایج شد. نخستین کسی که رسم اهدای هدیه درنوروز را رواج داد حجاج بن یوسف، فرماندار اموی (۴۱۷ – ۱۶۶ / ۴۱ – ۹۵) در عراق بود. (آلوسیص ۳۵۰)؛ این رسم را عمر بن عبدالعزیز برانداخت، اما در دوره یزید بن عبدالملک (۳۲ – ۰۲۷ /۱۰۱ – ۰۵) احیا گردید. (یعقوبی، تاریخ II، صص ۳۶۶ – ۳۷۶). با بالا گرفتن اهمیت ایرانیان درامور دیوانی عباسیان، نوروز و مهرگان (شانزدهمین روز مهر) طبق رسوم رایج در دربار جشنگرفته میشد. (مسعودی، مروج، VII، صص ۲۷۷ – ۷۸).
در دوره صفویه، توصیفاتی از جشنهای نوروز، و تبریک گفتن در این ایام ، در گزارشهایسیاحان خارجی یافت میشود. (برای مثال، شاردن، II، صص ۶۶۲ به بعد). براساس اینگزارشها، درباریان، نجیب زادگان و دیوانیان از طرف پادشاه پذیرفته میشدند و تبریک عرضمیکردند. مشابه چنین مراسمی در زمان قاجاریه مرسوم بوده است (اعتمادالسلطنه، روزنامهخاطرات، صص ۴۶ – ۳۶؛ Brugsch،II، pp 643 به بعد.؛ polak I، بخش ۲۱). این مراسم با برخیتغییرات در دوره پهلوی ادامه داشت. (گاهنامه، صص ۲۷۰ .۱۰۸).
از قدیم نوروز مهمترین مراسمی بوده است که ضمن آن ایرانیان به یکدیگر تبریکمیگفتهاند، و مراسم تبریک گفتن هم به صورت رسمی و هم به صورت خصوصی برگزارمیشده است.
در طول ملاقاتهای نوروزی ایرانیان عباراتی همانند «عید شما مبارک»، «تبریک عرضمیکنم» و «صد سال به این سالها» به هم میگویند.
بر اساس نوشته فریدالملک (ص ۴۰)، میرزا ملکمخان (۸۰۹۱ – ۳۳۸۱/ ۱۲۴۹ – ۱۳۲۶ ) کهدر مقام وزیر مختار ایران در لندن خدمت میکرد، رسم فرستادن کارت تبریک در نوروز را درایران پایهگذاری کرد. این کار احتمالاً از فرستادن کارت کریسمس در غرب تقلید شده است.معمولاً کارتهای تبریک با تصاویری از گلها و گیاهان، نقشهای مینیاتوری یا تصویرهایی ازآثار باستانی ایران مانند تخت جمشید و مساجد معروف (خصوصاً بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ش /۸۷۹۱) تزیین یافته است. نقشهای مینیاتوری بیشتر اوقات از تصاویر شاهنامه اخذ شدهاند و ازآنجا که جمشید آغازگر نوروز به شمار میرود تصویرهای بر تخت نشستن. او یکی ازمعمولترین نقشهای روی کارتهای تبریک در دوران پهلوی بود. بدل یا تقلید از نقشهایمینیاتوری پیشی اثر نقاشان معاصر نیز بر روی کارتهای تبریک دیده میشود، همراه با جملاتیمتداول مانند «نوروزتان پیروز باد»، «برای عرض تبریک». و مانند آن.
اعیاد مذهبی: مهمترین اعیاد اسلامی عید فطر و عید قربان و عید مبعث و عید غدیر خمهستند و روز میلاد امام دوازدهم نیز از مناستهای مهم برای عرض تبریک و انجام مراسم ویژهاست.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.