مسجد جامع نطنز، شامل مسجد، خانقاه و مقبره شید عبد الصمد نطنزی، اثری ماندگار و تاریخی و منحصر به فرد در تاریخ کهن ایران است. مسجد جامع نطنز که زبانزد گذشته و حال است، در مرکز نطنز خودنمایی می‌کند و از هر مسیری وارد نطنز شوید اولین چیزی که چشم‌ها را به خود خیره می‌کند، مناره مسجد جامع نطنز است. این مجموعه شامل شبستان هشت ضلعی گنبد دار جنوبی و شبستان‌های شمالی و شرقی و غربی و دهلیزهای پیوند دهنده آن‌ها، آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد، سر در خانقاه و مناره مرتفعی است.
کتیبه سر در مسجد جامع نطنز که متصل به خانقاه است بخط ثلث برجسته با کاشی فیروزه ای بر زمینه آجری و مورخ به سال ۷۰۴ هجری بشرح زیر است :
بسم الله الرحمن الرحیم امر بالعمارت المستحده فی المسجد المولی المعظم الصاحب الاعظم دستور ممالک العالم ممهد قواعد الخیر و کرم خواجه زین الدنیا والدین خلیفه ابن الحسین الماستری بمساعی الصدر المعظم شمس الدین محمد بن علی نطنزی فی سنته اربع و سبعمائه
فهرست
کتیبه ایوان شمالی مسجد جامع نطنز
در ایوان شمالی مسجد جامع نطنز به خط ثلث سفید بر زمینه آبی آیات ۹ و ۱۰ سوره جمعه و آیه ۱۱۴ سوره هود نقاشی شده و دنباله کتیبه به عبارات زیر ختم می شود :
” قال النبی صلی الله علیه و آله یا علی الائمه بعدی اثنی عشر اولهم انت و آخرهم القائم الذی یفتح الله علی یدیه مشارق الارض و مغاربها قال من کان القرآن حدیثه و المسجد بیت نبی الله له بیتاً فی الجنته کتبه محمد رضا الامامی ”
کتیبه گج بری هلال دلخل ایوان شمالی شامل آیه ۱۸ و ۱۹ سوره توبه است و قسمت آخر کتیبه به تاریخ سبع و سبعمائه یا همان ۷۰۷ هجری قمری ختم می شود. در آرایشهای گچبری آخر این کتیبه نام حیدر نیز ذکر شده است که یقیناً نام استاد گچ بر این کتیبه است ضمناً در آرایشهای گچبری محراب مسجد اولجایتو در مسجد جمعه اصفهان مورخ به سال ۷۱۰ هجری نیز که سه سال پس از اتمام گچبری های مسجد جامع نطنز به انجام رسیده نام این استاد ذکر شده است.
اشعار فارسی در ایوان شمالی
در قسمت فوقانی یکی از مداخل ایوان شمالی که این ایوان را به ساختمانهای مجاور آن اتصال می دهد اشعار زیر به خط نستعلیق سفید بر زمینه قهوه ای گچ بری شده است :
صفه روح فزائی که هر آنکس دیدش دل زکیفیت آن صافی و نورانی شد
کرده گچ کاری این ابن غظنفر مهدی آن که توفیق حقش ….. ارزانی شد
همتش کرد سفید از ره اخلاص چنان که نجاتش دو جهان رحمت سبحانی شد
تازه ابر کف دستش گهر فیض چکید قدر و قیمت ز در و گوهر عمانی شد
فکرت و ذهن امامی پی سال و تاریخ چون گدایان به در موسی عمرانی شد
پنج پنجه بفکند از ید بیضا و بگفت رو سفیدی وی از مهدی کاشانی شد
کاشیکاری کف ایوان شمالی کتیبه ای بشرح زیر دارد :
“کارخانه حسن اسلامی نطنزی ۱۳۲۶ ”
“ساعی و بانی کاشیکاری این مسجد حضرت آقای حاج سید نعمت الله مرتضوی امام جماعت نطنز”
“رقم کریم پور نطنزی ۱۳۲۶ – ۱۳۶۶ ” سالهای هجری قمری و شمسی
کتیبه یک در قدیمی
در قدیمی مسجد جامع نطنز که به کوچه مجاور شمالی باز می شود دارای کتیبه هایی بشرح زیر است ”
” اللهم صل علی النبی و الوصی و البتول و السبطین و زین العابدین و الباقر و الصادق و الکاظم و الرضا و التقی و النقی و العسکری و المهدی صلوات الله و سلامه علی نبینا و علیهم اجمعین ”
بر در قدیمی مزبور بخط نستعلیق تاریخ اتمام و نصب آن بشرح زیر منقور است :
” اتمام این در تاریخ سنه اثنی و سبعین و تسعمائه شد و نصب این در در تاریخ شهر ذی الحجه الحرام سنه اثنی عشر و الف شد”
در پایین در به خط ثلث برجسته عبارت زیر نوشته شده است :
” وقف کرد استاد علی ابن استاد حسین نجار نطنزی به سعی و عمل خود این در را مع چهار حبه از جمله سی و شش حبه عصار خانه واقعه در جنب چهار سوق جنب بلده مزبوره بر مسجد جامع بلده که اجاره آن صرف روشنایی مسجد شود.”
الواح تاریخی بر نمای ایوان جنوبی مسجد جامع نطنز
برلوح سنگی منصوب به جرز چپ ایوان جنوبی مسجد جامع نطنز به طول ۵۰ و عرض ۲۵ سانتی متر به خط نستعلیق برجسته کتیبه ذیل حجاری شده است :
” بنای تعمیر و سفید نمودن مسجد جامع به سعی عالی حضرات فضیلت و افادات پناه مولانا محمد باقرا دماوندی و سلاله السادات و النجبایی حاجی میر ابراهیم الحسینی النطنزی به اتمام رسید به تاریخ شهر ذی القعده الحرام سنه ۱۱۷۸ کتبه محمد علی ابن محمد سعید الحسینی النطنزی”
کتیبه لوح سنگی منصوب بر جرز راست ایوان جنوبی به خط نستعلیق برجسته و مورخ به سال ۱۱۰۳ هجری به شرح زیر است:
” هوالواقف”
“بسم الله الحمن الرحمن الرحیم بتوفیق حضرت جبار استاد حیدر نجار ولد مظفر نطنزی بشرح وقفنامچه علیحده تمامت سه طاق از ممر قناتین دستجرده نطنز و باغ و ملک تابعه آنرا وقف مسجد جامع نطنز نمود که متولی آن هر ساله خاصل آنرا بعد از وضع موضوعات در وقفنامچه مزبوره صرف تعمیر بر بوریا و روشنایی مسجد مذکور نماید و خلاف کننده به لعنت خدا گرفتار گردد و کان ذلک فی ثامن شهر رجب سنه ثلاث و مائه و الف کتبه العبد الراجی اسنکدر ابراهیم آبادی النطنزی ”
مضمون لوح سنگی دیگری بر جرز چپ ایوان جنوبی وقف دو روز آب قناتین دستجرده نطنز مورخ شوال ۱۲۵۹ هجری است.
یکی دیگر از زیباترین اثر این مجموعه تاریخی زیبا، مناره بلند و استوار این مسجد است که بعد از گذشت بیش از ۷ قرن از ساخت آن، همچنان محکم و استوار ایستاده و خودنمایی می‌کند.
مناره بلند و زیبای مسجد به واسطه سبک جالب و تزئینات کاشیکاری به ویژه کتیبه پهن و فیروزه‌ای ساقه آن بسی ارزشمند و قابل توجه است.
این مناره به ارتفاع ۳۷.۲۰ متر تا سطح بام، محیط ۱۲ متر و ۸۰ سانتی متر و دارای ۱۱۸ پله مارپیچی است که مابین سردرب مسجد و سردرخانقاه بنا شده است.
درفضایی گود در میان حیاط، با عبور از چند پله به جوی آبی می‌رسیم که این جوی از قناتی واقع در زیر مسجد منشعب شده که در گذشته‌های دور، علاوه بر استفاده نمازگزاران، آب شرب ساکنان پیرامون مسجد را هم تأمین می‌کرده است.
طبق اسناد به دست آمده آب این قنات ۲۰۰۰ سال است که جریان دارد و همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد.
بقعه شیخ عبدالصمد نطنزی، شاهکار معماری در دوره ایلخانی
بنای این بقعه با مسجد جامع چنان مربوط و متصل است که به نظر می‌رسد مقارن یکدیگر یعنی در سال ۷۰۷ هجری ساخته شده‌اند.
در همین زمینه امیر ایل بیگی، کارشناس میراث فرهنگی نطنز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: محور اصلی بقعه و محراب آن، با محور مسجد نزدیک به ۱۰درجه انحراف دارد و موقعیت راهرو، مقبره و دهلیز مسجد دلیل دیگری است بر آن که هر ۲ بنا در یک زمان ساخته شده‌اند.
وی افزود: گنبد این بقعه هرمی شکل و هشت ضلعی است و بر اساس لوحه‌ای در بقعه شیخ عبدالصمد، ساخت این بقعه به اسماعیل بنای اصفهانی نسبت داده شده است.
کارشناس اداره میراث فرهنگی نطنز گفت: برضریح چوبی روی آرامگاه شیخ عبدالصمد نیز کتیبه‌ای به خط ثلث به چشم می‌خورد که عبارت، عمل استاد حسین بن استاد اسماعیل سرشگی النطنزی فی تاریخ نه اربع و سنین و الف سنه ۱۰۶۴ کتیبه عبداللطیف حکاکی شده است.
گفتنی است قسمتی از بالای محراب آرامگاه شیخ عبدالصمد اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود که در اواخر قرن گذشته به سرقت رفته بود.
سردر خانقاه و آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد
زیبا ترین بخش مجموعه مسجد را سردری با پوشش کاشی دارای نقوش و طرح‌های گوناگون به نام سردر خانقاه تشکیل می‌دهد و چنین به نظر می‌رسد که پس از ساختن مسجد به سال ۷۰۴ و آرامگاه شیخ عبدالصمد به سال ۷۰۷ کار بنایی را ادامه داده و به ساختن خانقاهی پرداخته‌اند.
متاسفانه جز درگاه یا سردری که به ساختمان مسجد اتصال دارد اثر دیگری از آن به جای نمانده است و این سردر از آجر ساخته شده و در بعضی قسمت‌ها کاشی با لعاب فیروزه ولاجورد به کار برده‌اند.
نمونه زیبایی از بناهای کبودرنگ دوره مغولی است که کتیبه بزرگی به عرض ۴۵ سانتی متر به خط ریحان دارد که به طور برجسته بر متن کاشی‌های فیروزه ای به دور درگاه می‌گردد.
این مجموعه با شکوه با شماره ۱۸۸مورخ ۱۸/۴/۱۳۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.