مراسم عروسی در شوشتر

مراسم عروسی در شوشتر نکات خاصیی دارد که شاید در جای دیگر نتوانیم این شیوه اجرایی را مشاهده کنیم هر چند این آیین به مرور زمان تغییراتی نموده و بخشهایی از آن حذف یا اضافه گردیده ولی گاهی اوقات خانواده هایی یافت می شود که تمایل دارند این آیین را به شیوه گذشته گان خود انجام دهند . در این مطلب با آداب و رسوم عروسی در این شهر آشنا می شویم .

دلالیهی

دلالیهی ( دلالگی ) یعنی پیدا کردن و انتخاب عروس و انجام تحقیقات درباره اخلاق، تربیت، میزان سواد و تحصیلات و وضع زندگی مادی و معنوی دختر.در هر خانواده و محله ای زنانی وجود داشته اند که با توجه به آشنایی آنها با سایر خانواده ها از وجود دختران در آن خانواده اطلاع داشته و معمولاً خانواده ها از آنها می خواستند با توجه به خصوصیاتی که مد نظرشان بود برای آنها دختری مناسب پیدا کند . دلاله دخترانی را معرفی کرده و بعد از پسند کردن به اتفاق مادر یا خواهر پسر برای دیدن دختر به خانه آنها می رفتند در صورت پذیرفتن و موافقت خانواده باردوم تعدادبیشتری از وابستگان داماد به خانه عروس می روند و تنها برای داماد توصیف می کردندکه عروس از چه خانواده و چگونه قیافه و صفاتی دارد. در ضمن در وحله اول پدر داماد می بایست می پسندید و در این رابطه بیشتر به اصل و نسب خانوادگی اهمیت داده می شد.

بله برون

پس از دیدن و پسندیدن دختر، خانواده داماد مقداری شیرینی به همراه مبلغی پول به خانه دختر می‌فرستند و اگر این پیوند موردقبول آن‌ها باشد، به‌اندازه آن پول به مبلغ مذکور افزوده، پس می‌فرستند؛ وگرنه عین آن را مسترد می‌دارند. در حقیقت بله برون همان قبول کردن خانه عروس است که موافقت خود را اعلام کنند. بعد از پسند کردن دختر، خانواده پسر بصورت رسمی به خواستگاری می روند که تعداد بیشتری از وابستگان طرفین حضور دارنددو تن از بزرگان طرفین به عنوان وکلای دو خانواده انتخاب می شدند تا شرایط شیربها و مهریه را با کسب نظرات دو خانواده ، تعیین نمایند.بعد از توافق طرفین حضار با شیرینهای محلی پذیرایی شده و شادی می کردند.

نشنه ونون

نامزد کنان و دادن انگشتر به عروس؛ به‌این‌ترتیب که روزی را به نام نشنه ونون معین کرده، اقوام نزدیک پسر که همه زن باشند، یا زنان دوستان و آشنایان، انگشتر نامزدی را برداشته با مقداری شیرینی به خانه عروس می‌رفتند و عروس را در میان نهاده و با کل زدن و شادی کردن و سرود خواندن انگشتر نامزدی را در انگشتش می‌کردند.در روز بَله برون با توافق طرفین روزی را برای نشانه گذاری تعین می کنند که بیشتر روز جمعه است . خانواده دختر به اتفاق تعدادی از خانواده پسر برای خرید به بازار می روند و لباس و مقداری طلاجات که بیشتر انگشری است برای عروس انتخاب می کنند . در گذشته با توجه به نامحرم بودن داماد خانواده او این کار را بدون حضور داماد انجام می دادند . زهرا معماریان از پژوهشگران فرهنگ عامه شوشتر اعتقاد دارد که رسم بر این بود حتما” از پارچه ندوخته و آب نخورده برای لباس عروس تهیه می شده است و لباس دوخته نمی خریدند. ولی در چند دهه اخیر لباس دوخته خریدن باب شده است . در روز نشانه گذاری که قبلا” تعین شده تعدادی از زنان فامیل وسایل خریداری شده به همراه مقداری شیرینی و کاسه ای حنا در طبق گذاشته و به خانه عروس می بردند .انگشتر خریداری شده با شادی و هلهله توسط مادر داماد یا یکی از خواهرانش رابه دست عروس می کردند .بعد از این مراسم از حضار با قهوه و شیرینی پذیرایی می کردند. در قدیم رسم نبود تا بعد از عقد داماد در کنار عروس بنشیند ولی در چند سال اخیر باب شده است.

جهاز کشون

بردن جهیزیه عروس و وسایل و لوازم زندگی به خانه داماد؛ که با توجه به وسع و توانایی مالی طرفین و گنجایش خانه، شامل: تمام ظروف چینی، ظروف مسی مورداحتیاج خانه، تمام جعبه‌های عروس که هرکدام از آن‌ها را در مجموعه‌های مسی که قبلاً آماده کرده‌اند، به ترتیب خاصی می‌چینند؛ می‌شود. سایر لوازم خانه و دو صندوق بزرگ مخصوص عروسی که پایه‌دار و چوبی هستند و اطراف آن‌ها را با حلبی‌های الوان و آیینه‌های مدور به طرز خاصی تزیین کرده‌اند و محتوی لباس‌های عروس و داماد می‌باشند نیز در این مجموعه قرار می‌گیرند.

این لوازم توسط دوستان و اقوام داماد به‌وسیله دو رأس استر از خانه عروس برداشته می‌شوند و با تشریفات و کل زدن به خانه داماد برده می‌شوند. سپس کسانی که ذوق و سلیقه بیشتری دارند مشغول چیدن جهاز در خانه می‌شوند.

مَربُرُن

مهر برون همان عقدکنان است که صیغه عقد شرعی خوانده می‌شود. مهر برون به دو صورت انجام می‌گرفت: یا به‌صورت مستقل بدین‌صورت که خانواده عروس و داماد روزی را انتخاب کرده و در آن روز به‌صورت ساده و یا با صرف ناهار یا شام عقد را جاری می‌کردند و شیوه دیگر این بود که در شب عروسی، قبل از آوردن عروس عقد می‌کنند و آن را «پاتختی» می‌گویند. در مجلس زنانه قند ساییدن و هلهله و شادی کردن و نواختن دایره به راه بود و در مجلس مردانه نوشتن دفتر ازدواج و گرفتن امضا از شهود و عروس و داماد انجام می‌گرفت. یا اینکه پس از نشانه گذاری با توجه به توافقات انجام شده در مورد شیربها و مهریه در یک روز خوش یمن خانواده داماد به اتفاق دو روحانی یا ملا به خانواده عروس رفته و مراسم عقد را اجراء می کنند، قند سابیدن بر سر عروس ، و دوختن لباس عروس با سوزن نخی که نخ آن گره نخورده و امید وار بودن به دوام مهر و محبت بین عروس و وابستگان داماد. خواند صیغه عقد و گرفتن امضاء شهود و عروس و داماد . در این مراسم حضار بوسیله شربت و شیرینی پذیرایی می شوند. گرفتن پاتختی و دادن هدیه به عروس و داماد از دیگر کارهایی است که انجام می شود . در این مجلس روز عروس مشخص می گردد در گذشته فاصله بین عقد و عروسی کوتاه بوده است ولی در حال حاضر بعضا” تا چند سال بصورت عقد می مانند .

حنارزون یا حناونون (حنابندان): که با حنا دست و پای داماد را خضاب می‌کنند.

کتون وتون یا نگار: صبح روز عروسی پشت دست‌های عروس را با ماده سیاه‌رنگ و لزجی به نام «خداب» نقاشی کرده، آن‌ها را «کتون» گویند. سپس عروس را به حمام می‌برند.

در حموم: عصر روز عروسی داماد را به حمام می‌برند.

بی برون: «بی» یا «ب» یعنی عروس و بی برون یعنی بردن عروس به خانه داماد که با تشریفاتی در شب زفاف انجام می‌دهند. بدین‌صورت که مرکب عروس را تزیین می‌کردند و آن را جلوتر از بقیه می‌راندند. در قدیم مرسوم بود که موقع ورود عروس به خانه داماد اولاً همراهان عروس به فاصله چندمتری، عروس را در کوچه نگه‌داشته، دسته‌جمعی می‌خواندند: «بی نمیا پیشکش مخو» یعنی عروس نمی‌آید و پیشکشی می‌خواهد. در این موقع پدر یا پدربزرگ داماد به پیشواز آمده، خواهش می‌کند که عروس وارد خانه شود. ثانیاً داماد باید در جایی بایستد که عروس را از زیر پایش عبور دهند. پس‌ازآن عروس و داماد را به حجله می‌برند و بزرگ فامیل با خواندن بسم‌الله دست راست عروس را در دست راست داماد می‌گذارد و برای آنان آرزوی خوشبختی می‌کند.

روز عروسی و شب زفاف

در این روز پس از بردن عروس به حمام در صبح و داماد در عصر وابستگان داماد در خانه داماد جمع می شوند و خود را برای شب عروسی آماده می کنند ، در پایان شب برای بردن عروس خانواده داماد به اتفاق تعدادی از بستگان به خانه عروس می روند کسب اجاز از بزرگان و مراسم اجراء کمر بستن که پارچه ای است که توسط برادر عروس به کمر عروس بسته می شودوتوشه ای از طرف خانواده که در پایان توسط داماد یا یکی از بزرگان فامیل در حجله باز خواهد شد. در قدیم عروس را با اسب تا در خانه داماد می آوردند و اطرافیان به شادی و هلهله می پرداختند ولی در چند دهه با زیاد شدن وسایل نقلیه عروس با ماشینی که تزئین شده و تعدادی از وابستگان با ماشین های خود آنها را همراهی می کنند . در قدیم عروس درون حجله ای سیار که به آن (کِلهِ[۷])می گفتند به خانه داماد آورده می شد و داماد در جایی برروی پشت بام می ایستاد و با سنگ ریزه های و یا شیرینی به طرف عرس پرتاب می گردو داماد در جایی می ایستاد که عروس از زیر پای او عبور کند . بعد از بردن عروس به حجله در کنار او زنانی که کدبانو خوانده می شدند قرار داشتند و سپس داماد را به حجله می آوردند . دست به دست دادن توسط یکی از بزرگان فامیل که خوش نام بود و باز کردن کمر عروس ، شستن پای عروس و دامادبا گلاب و ریختن آن گلاب ها در چهار گوشه اتاق از دیگر کارهایی بود که انجام می گرفت .علاوه برکارهایی که ذکر شد در شب عروسی عده ای از جوانان و هنرمندان با توجه به ذوق و مهارتی که داشتند یکسری اعمال نمایش انجام می دادند ازقبیل رقص سَله ( سبد ) ،رقص لحاف ،دستمال بازی باپاه و … احمد نجوایی از هنرمندان پیشکسوت شوشتر در باره رقص سَله می گوید: هنرمند رقصنده با بدنی لخت سَله ای بر سر می گذاشت ، روی سله را با چادری می پوشاندند و روی قسمت لخت بدن او با ذغال صورتکی را نقاشی می کردند ، بیننده موجودی را می دید که سری بزرگ و پاهایی که به یک شکم وصل هستند . با نواختن سرنا هنرمند با تکان دادن عضلات شکم تصویری خلق می کرد که بعد از چند دقیقه موسیقی قطع و هنرمنددر همان حال می ماند و با شروع مجدد دوباره با عضلات شکم شکل های جدیدی درست می کرد . این نوع موسیقی را در زبان محلی لم لم شکری می گفتند. رقص دیگر رقص لحاف بود که شخص رقصنده لحافی را از گوشه آن گرفته و آرام آرام می چرخاند تا در نهایت این لحاف مانند صفحه ای تخت به گردش در می آمد . در بعضی از مواقع هنرمند میزی طلب کرده و در حالی که روی دستهابر روی میز می ایستاد با نواخن موسیقی دستمالهایی که در لای انگشتان پا داشت را با حرکات موزونی تکان می داد . در بین بختیاریهای شوشتر قطعه موسیقی است که به نام مجسمه معروف می باشد در این نوع رقص که با نوای سرنا همراه می باشد هروقت موسیقی قطع شد افراد رقصند بایستی متوقف شوند و شکلی بسازند با شروع مجدد رقصنده ها دوباره به رقص ادامه می دهند . در روستاهای اطراف اراک نیز آیینی وجود دارد که به آن چوپی می گویند در این آیین در حالی که موسیقی نواخته می شود سردسته هرکاری که انجام دهد بقیه افراد نیز باید آن کار را انجام دهند مانند در آوردن کفش یا بغل کردن کودکی .

دادن کادو و هدیه به عروس و داماد

بعد از دقایقی که حضار به جشن و پایکوبی پرداختند به اقوام و وابستگان اجاز ورود به داخل حجله داده می شود تا با تبریک گفتن به عروس و داماد هدایای خود را به آنها بدهند و یکنفر با صدای بلند آنها را اعلام می کند . این مراسم را( ری گُشون[۸]) یعنی روگشا می گویندالبته در عین اینکه دلیل محبت اقوام و نزدیگان عروس و داماد است، کمک مالی شایانی به مخارج عروسی نیز هست . ( نیرومند،۴۰:۱۳۸۴)پس از خلوت کردن حجله تنها زنی که از طرف خانواده عروس آمده و اورا (( کِیبنو[۹] ))کدبانو می گویند در پشت در حجله می ماند تادر صورت نیاز کارهای عروس را انجام دهد .

گرفتن روز صبحی و سه شبه از دیگر کارهایی است که در مراسم عروس در شوشتر برگزار می گرددهرچند این مراسمات در چند دهه اخیر به واسطه وضعیت مالی افراد تعغیراتی کرده ولی هنوز خانواده هایی هستند که تمایل دارند تمام مراحل ذکر شده را جزء به جزء انجام دهند . در چند سال اخیر با احداث سالن های عروسی ، و خدماتی که در حال انجام شدن است همراهی وابستگان خیلی محدود گردیده است و حضور فامیل در یک شب و آن هم در تالار عروسی و تبریک گفتن به عروس و داماد و دادن هدیه است و عروس و داماد خود به تنهایی رهسپار خانه جدید شده و خیلی از آیین های بعد از شب عروسی دیگر برگزار نمی شود .

ری گشون (روگشا): دادن کادو و هدیه به عروس در شب زفاف است که توسط اقوام و دوستان انجام می‌گیرد.

پا گشون: بردن عروس به خانه پدر و مادرش پس از عروسی است.

ولیمه: مهمانی دادن به دوستان و اقوام، یک شب تا سه شب که از طرف خانواده داماد صورت می‌گیرد.