ماسوله ، زیباترین و معروفترین روستای پلکانی ایران می باشد که در ۵۵ کیلومتری رشت در استان گیلان واقع شده است . این شهر در ناحیه ای کوهستانی و جنگلی در دامنه ای صخره ای با وسعت ۱۶ هکتار و ارتفاع ۱۰۵۰ متر از سطح دریای آزاد ساخته شده است . ماسوله در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن قرار دارد و از غرب به خلخال ، از شمال به ماسال و از جنوب به طارم محدود است .یکی از نقاط تاریخی، سرسبز و خوش آب و هوای شمال ایران با هوای مه آلود، تابستانهای خنک و زمستانهای پر برف است که بومیان آن را تالشها تشکیل میدهند.به قول سهراب سپهری ماسوله را نمی توان نوشت ، ماسوله را باید دید .
فهرست
تاریخچه و قدمت ماسوله
حدود هشتصد تا هزار سال پیش مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به دلائل نا معلومی به منطقه ماسوله کوچ کردند . برخی از مردمان محلی نیز از منطقه ای به نام کهنه ماسوله واقع در ۶ کیلومتری شمال غرب این شهر با این افراد همراه شدند . طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله سفالینه هائی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری بدست آمده است که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشند .
در ۱۰ کیلومتری بالاتر از ماسوله جدید ، ماسوله قدیم با آثار و بازمانده های انسانی از قبیل سنگ کوره و … در منطقه ای گسترده پراکنده شده است که جزء آثار باستانی بشمار می آیند.
این شهر در سال ۱۳۵۴ هجری خورشیدی طی شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسیدهاست. ماسوله در پی احداث جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان و نیز قحطی ۱۳۲۰ و … بیشتر جمعیت خود را از دست داد. پس از ثبت ماسوله به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی، اجازه ساخت و ساز و توسعه شهر توسط شهرداری ماسوله (تأسیس ۱۳۱۱)، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان حفاظت محیط زیست داده نشد و مجموعه شهر تاریخی تقریبا به همان صورت قدیمی و تاریخی مورد حفاظت قرار گرفته است. این شهر هماکنون در برابر مسائلی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمینلرزه، تصرف به منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب و… حفاظت میشود؛ و در صف انتظار جهت ثبت به عنوان میراث جهانی برای حفاظت بیشتر قرار دارد.
کهنه ماسوله
در ۱۰ کیلومتری بالاتر از ماسوله جدید، ماسوله قدیم با آثار و بازماندههای انسانی از قبیل سنگ کوره و… در منطقهای گسترده پراکنده شدهاست که جزء آثار باستانی بهشمار میآیند. طی کاوشهای انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله سفالینه هائی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری بدست آمدهاست که دقیقترین مستندات قابل توجه تاریخی میباشند.کهنه ماسوله در سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی قرار گرفت. در سال ۱۳۹۷ باستان شناس معروف گیلانی، بهروز همرنگ در زمانی که مشغول فعالیت های هیات لایه نگاری باستانی در ماسوله، بدلیل ناراحتی قلبی درگذشت. یادش گرامی باد.
ماسولهٔ قدیم یا «کهنه ماسوله» سکونتگاه اصلی و اولیه ماسوله ایها بودهاست که اکنون آنچه در این مکان به چشم میخورد سنگ دیوار بناهای آن است. در نخستین کاوشهای باستانشناسی شهرستان فومن که در شهریور ماه ۱۳۷۴ توسط هیئت پژوهشکده باستانشناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان در این محوطه صورت گرفت مشخص شد که از سده پنجم تا هشتم هجری «کهنه ماسوله» به عنوان یکی از مراکز مهم در زمینه فلزکاری بودهاست. همچنین سفالینههای لعابدار با رنگهای متنوع که مشخصات دوره سلجوقی را داشتهاند در این منطقه کشف شد این ناحیه به دلیل اهمیت و اعتبار تاریخی آن در شهریور ۱۳۸۵در فهرست آثار ملی ثبت شد. دربارهٔ منتقل شدن ماسوله ایها به مکان فعلی آرای مختلف و گوناگونی ارائه شدهاست یکی از مشهورترین آنها اینست که عون بن علی از نوادگان امام اول شیعیان به همراه سید جلال الدین اشرف از فرزندان موسی کاظم امام هفتم شیعیان که مزارش در شهر آستانه اشرفیه گیلان قرار دارد در جنگی در حوالی طارم زنجان زخمی شد و راه ماسوله در پیش گرفت و در مکان فعلی ماسوله جان سپرد و به خاک سپرده شد.
سپس به تدریج ماسوله ایها در اطراف مزارش خانه ساختند و بدین ترتیب ماسوله فعلی شکل گرفت. روایتی زلزله بزرگسال ۸۹۰ هجری قمری را علت کوچ ماسوله ایها به مکان فعلی بیان میکند و روایتی دیگر نیز همه گیر شدن بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری در کشور را دلیل جا به جایی ذکر میکند؛ ولی نسلهای بعدی، در همین مکان جدید هم ماندگار نشدند و شهری که مرکز داد و ستد و شاهراه ارتباطی بین گیلان و آذربایجان (زنجان و خلخال و سایر شهرها) بود و بازار، کاروانسراهای و صنایع فلزی و غیر فلزی آن رونق فراوان داشت با کاهش چشمگیر مواجه شد. زمانی قرار گرفتن ماسوله در نقطه ثقل گیلان، زنجان و آذربایجان اهمیت ویژهای به آن بخشیده بود ولی با ایجاد راههای اصلی بین گیلان و آذربایجان و گیلان و زنجان از دیگر مسیرها، ماسوله رونق اقتصادی و به دنبال آن، جمعیت خود را از دست داد اشغال کشور در سال ۱۳۲۰ خورشیدی در جریان جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از آن نیز بر مهاجرت اهالی ماسوله تأثیرگذار بود. شهرداری ماسوله در سال ۱۳۱۱ هجری خورشیدی تأسیس شد ولی در سال ۱۳۱۸ تعطیل گردید؛ و در سال ۱۳۴۱ مجدداً شروع به کار کرد. مردم ماسوله نقش والایی در تاریخ جنبش جنگل در برابر تهاجم روسیه و بریتانیا داشتهاند. ماسوله ایها به قوای جنگل کمک میکردند و عدهای مانند شهید باباغلامعلی در کنار آنها میجنگیدند.
معماری جالب ماسوله
ماسوله دارای معماری منحصربهفردی است. محوطه جلوی خانهها و پشت بامها هر دو به عنوان پیادهرو استفاده میشوند. بافت معماری ماسوله در دوران زندیه شکل گرفتهاست و خیابانهای کوچک و پلههای بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمیدهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف میشود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. تعداد طبقات ساختمانها معمولاً تا دو طبقه میرسد.
محله های ماسوله
ماسوله دارای ۴ محله اصلی به نامهای «خانه بر» (خونَ وَر)، «مسجدبر» (مَزَ وَر)، «کِیسَر» شامل کَفا کِیسَر و بِنَ کِیسر و «اسد محله» (اَسَ مَل) و بازاری در چهار طبقه است که هر چهار محله بهطور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط بیواسطه دارند. در حال حاضر در ماسوله بیش از ۳۵۰ واحد مسکونی وجود دارد که در گذشته (حدود ۱۰۰ سال پیش)، این تعداد ۶۰۰ واحد بودهاست. وجود بیش از ۱۲۰ واحد تجاری در محدودهٔ بازار آن، بیش از ۴ کاروان سرا، ۲ حمام خزینهدار، بیش از ۳۳ چشمهٔ عمومی (خونی)، ۱۰ مسجد و ۵ امام زاده حاکی از رونق و شکوفایی این شهر در دورههای متاخر میباشد. جمعیت ماسوله طی ۶۰ سال گذشته کاهش یافتهاست.
فرهنگ مردم ماسوله
نکته دیگر بارزی که در فرهنگ مردم ماسوله وجود دارد، پذیرا بودن است. آنچه از آیین گذشته ماسوله به جا ماندهاست، مراسم سنتی ماه محرم است؛ که از جاذبههای فرهنگی – توریستی ماسوله بهشمار میرود و هر ساله جمعیت عظیمی را به خود جلب میکند و نکته جالب اینکه بر خلاف بسیاری از نقاط، خطیب و مداح و بازیگران تعزیه هیچ مبلغی دریافت نمیکنند. چون امکان ساخت و ساز در ماسوله بسیار محدود است (تنها خرابیها قابل بازسازی است) جمعیت ساکن و ثابت ماسوله حدود کمتر از ۱۰۰۰ نفر است ولی چند ده برابر ساکنین ثابت آن در شهرهای بزرگ ایران و خارج از ایران ساکن هستند. رستوران ماسوله در شهر شیکاگو در ایالات متحده آمریکا معرف ماسوله و غذاهای ایرانی و گیلانی با مدیریت عظیم نصیری ماسوله است.زبان مردم ماسوله تالشی است .
ریشه واژه ماسوله
نام ماسوله یا با تلفظ اصلی “Mooslah” به زبان تالشی از سدهٔ هشتم و نهم هجری به بعد به همین صورت کنونی خود کاربرد دارد. برخی آن را برگرفته از نام کوهی در جوار ماسوله به نام «ماهسالار» میدانند به باور ایشان این ناحیه ابتدا «ماسالا» خوانده میشد و بر اثر کثرت استعمال بعدها به «ماسوله» مبدل شد. به روایتی دیگر کلمه «ماسوله» از دو بخش «ماس» و «اوله» تشکیل شدهاست. بخش نخست در فرهنگهای ایرانی به معنای کوه و مانع و بخش دوم نیز به معنای بلند است که در ترکیب با «های» تصغیر به مفهوم «مانند» آمدهاست؛ بنابراین ماسوله را میتوان «کوه بلند» و «کوه مانند» معنا کرد. با تکیه بر زبانهای سانسکریت و پارسی پهلوی آن را «ماه کوچک» یا «سرزمین ماه کوچک» نیز معنا کردهاند. برخی این نام را برگرفته از نام «موصل» شهری در اقلیم کردستان میدانند و معتقدند ماسوله ایهای اولیه کرد بودند و آیین ایزدی داشتند.
حال اگر از پیشینه تشیع و مراسم خاص ماه محرم ماسوله بگذریم در این وادی به یک تفاوت ساده میان «ص» و «س» و نیز تشابه نامی ماسوله با ماسال شهری که در نزدیکی ماسوله قرار دارد توجه نشدهاست از این رو این تعبیر سطحی به نظر میرسد این تعبیر باعث داستانسراییهای دیگری نیز توسط افراد مغرض یا بی سواد شدهاست که ایزدیان را به یزید خلیفه اموی مرتبط کردهاند و … تعبیری دیگر ماسوله را کلمهای عربی و مرکب از واژهای «ما»، «سو»، «ل» و «ه» و به معنای «جایگاهی که فقر و زشتی در آن راه ندارد» معنا میکند. بسیاری از پژوهشگران چنین توجیه و روایاتی را صحیح نمیدانند.
آنچه صحیح تر به نظر میرسد این است که: با توجه به شباهت نام ماسوله با نام ماسال، (شهری در نزدیکی ماسوله) و روستایی به نام ماسوله خانی در شهرستان ماسال و نیز با توجه به اینکه ابتدا این نام مربوط به کهنه ماسوله یا ماسوله قدیم که به زبان تالشی (Knah mooslah) تلفظ میشود بودهاست، هسته اصلی مردم ماسوله که از کهنه ماسوله به ۸ کیلومتر پایینتر جابهجا شدهاند. مانند مردم ماسال تالش (تیره آریایی ساکن در البرز غربی) بودهاند. معماری ماسوله که متعلق به دوران زند است مانند بسیاری از نقاط سرزمین پهناور ایران در استان اردبیل مانند کزج و استان کردستان مانند اورامان و خراسان رضوی مانند روستای کنگ و استان مرکزی مانند وفس پلکانی ساخته شدهاست.
جاهای دیدنی ماسوله
بازار ماسوله
بازار ماسوله را قلب تپنده این روستا می دانند یعنی حتی اگر چند روز در این روستا بمانید هیچ روزی را بدون گشت و گذار در این بازار سپری نخواهید کرد. معمولا اولین کاری که بعد از توقف در مقصد انجام می دهند، شکم گردی است؛ بازار ماسوله نیز با کافه ها و رستوران های متنوع و دکوراسیون چوبی و مزین به شمعدانی های رنگارنگ مکان باصفایی برای میل یک وعده غذایی به حساب می آید. بعد از صرف غذا هم می توانید در طبقات بازار روستا بگردید، این بازار شامل ۴ سطح مستقل است و هر گونه کالای هنری و دستساز و حتی خوراکی های محلی در این بازار به فروش می رسند؛ از مربا، نان محلی و ترشی بگیرید تا گلیم، چموش، عروسک های دستباف، کیف های جاجیمی و بافتنی ها و جوراب های رنگارنگ.
موزه حیات وحش
یکی از همین خانه های پلکانی یعنی منزل شخصی آقای شاهپور اخوان که در انتهای بازار ماسوله قرار گرفته به موزه حیات وحش اختصاص یافته است و در داخل آن مجموعه ای از حیوانات تاکسیدرمی که زیستگاهشان تالاب ها، کوه ها و جنگل های گیلان بوده به نمایش گذاشته شده اند. اینجا می توانید ۸۰ گونه حیوان مثل راسو، گورکن، گراز، قاقوم، کفتار، شاهین، عقاب، چنگر، بوتیمار، غازهای وحشی، هواسیل ارغوانی، قو، طاووس، سنقر تالابی، کبک، گربه وحشی سمور آبی یا قرقاول و پلیکان را ببینید که جاده های گیلان بلای جان آن ها شده اند و توسط آقای اخوان جمع آوری و تاکسیدرمی شده اند اما اگر تعریف خرس قهوه ای ۸۰۰ کیلویی موزه را شنیده باشید حتما هوس خرید بلیط ورودی موزه و بازدید از آن را خواهید داشت.
امامزاده عون بن علی (ع)
در وسط شهر ماسوله و در دامن طبیعت آن بقعه هشت ضلعی سبز رنگی را می بینید که یکی از بناهای تاریخی ماسوله به حساب می آید و قدمت آن به قرن ۲ یا ۳ هجری قمری برمی گردد. موزه و بقعه متبرک عون بن علی (ع)، آرامگاه فرزند محمد حنفیه یعنی نوه امیرالمومنین است. اگر نگاهی به در چوبی و قدیمی چله خانه آن بیاندازید به قدمت آن پی می برید، روی این در کنده کاری های بسیار ظریفی کار شده که در نوع خود بی نظیر است. در دیوار داخلی امامزاده سنگ قبری به تاریخ ۹۶۹ نصب شده که قدیمی ترین تاریخ مکتوب این بنا را نشان می دهد. بعد از جمع شدن موزه مردم شناسی ماسوله، بخشی از وسایل آن به موزه عون بن علی منتقل شد. در این موزه کتب و سنگ مزارهای قدیمی و آثار مربوط به دوره تیموری و صفوی نگهداری می شوند و بازدید از آن برای همه رایگان است.
موزه میراث فرهنگی
یکی دیگر از موزه های روستای ماسوله یعنی موزه میراث فرهنگی در خانه ای تاریخی افتتاح شده که نامش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه تاریخی درزی، خانه ای متعلق به دوره پهلوی است و آثاری از دوران قاجار، ابزار حرفه های سنتی، اموال مردم شناسی، اسناد مربوط به نهضت جنگل در آن به نمایش گذاشته شده است. اگر به چنین جاهایی علاقه دارید می توانید بعد از تهیه بلیط ورودی از آثار موزه بازدید کنید. موزه خانه درزی در محله کشه سر ماسوله واقع شده و بنای آن ساختار اصیلی دارد، یعنی از خشت، گل و چوب ساخته شده است.
محوطه باستانی ماسوله
قبل از اینکه اهالی ماسوله در مکان فعلی ساکن شوند در ۶ کیلومتری شمال غرب روستای فعلی سکونت داشتند؛ جایی که امروزه آن را با نام کهنه ماسوله می شناسند و حدود ۶ هکتار وسعت دارد. محوطه باستانی ماسوله از این نظر اهمیت دارد که اولین آثار صنعت فلزکاری یعنی ذوب آهن در آن کشف شده و همین اعتبار تاریخی باعث شده تا وارد فهرست آثار ملی کشور شود. البته امروزه به جز تکه سنگ هایی پراکنده چیزی از ماسوله قدیم باقی نمانده است اما شاید بخواهید قدم در فضای باستانی آن بگذارید.
کاروانسراهای ماسوله
وجود کاروانسراهای متعدد در این روستا نشان از تمدن و فرهنگی دیرینه دارد و قرار گرفتن در شاهراه ارتباطی باعث ساخته شدن این کاروانسراها شده است. کاروانسرای حاجی فیضی که در دهه اخیر تحت مرمت و بازسازی قرار گرفته یکی از تجارتخانه های اصلی این روستای تاریخی به حساب می آمد که در ۳ طبقه ساخته شده و حالا نمودی از تحولات معماری دوره پهلوی اول را به نمایش گذاشته است. کاروانسرای میرزای ماسوله نیز یکی از آثار ملی ایران به شمار می رود.
جاذبه های طبیعی روستای ماسوله
آبشارهای ماسوله
وقتی به ماسوله سفر کنید در این سو و آن سوی مسیر رودخانه و پوشش سرسبزش جمعیت زیادی را می بینید که یا برای پیاده روی و جنگل گردی آمده اند یا می خواهند ساعاتی را در کنار رودخانه، آبشارها و چشمه هایش بگذرانند. مرتفع ترین آبشار ماسوله آبشار کوشم است که در دره جنگلی ماسوله و در ارتفاعات کوهستانی آن را می بینید، ارتفاعش هم به ۳۰ متر می رسد. دسترسی به این آبشار سخت نیست و با پیاده روی سبکی به آن می رسید ولی سرراست ترین آبشار روستا، آبشار رودخان است که در میانه راه رود پرآب ماسوله رودخان واقع شده و در گرمای تابستان می توان در داخل آن تنی به آب زد. آبشار خربو، لارچشمه و توریشوم از دیگر آبشارهای ماسوله هستند که جلوه زیبایی به طبیعت آن داده اند.
پارک جنگلی ماسوله
گردشگران برای اینکه جلایی به روحشان بدهند راهی پارک جنگلی ماسوله می شوند تا مهمان آرامش طبیعت شوند. این پارک جنگلی بزرگ هم از لحاظ آب و هوا و هم زیبایی یکی از بهترین پارک های شمال به حساب می آید. اینجا به قدری بزرگ است که به راحتی می توانید نقطه دنجی برای خود پیدا کنید و از هوای خنک و دلپذیر آن بهره مند شوید. در این پارک امکانات رفاهی، معابری برای پیاده روی، آلاچیق و رستوران هایی وجود دارند تا تجربه حضور در این پارک را به یادماندنی تر سازند.
ییلاق کوربار ماسوله
اگر از آمادگی جسمانی بالایی برخوردارید و تجهیزات مناسبی به همراه دارید، بد نیست راهی بهشت دیگری از ماسوله شوید. بعد از کوهپیمایی ۳ تا ۴ ساعته به ییلاق زیبایی می رسید که در احاطه کوه های بلندقامت و سرسبز این خطه قرار گرفته است. اینجا منظره ای تماشایی با دید ۳۶۰ درجه روبه رویتان قرار می گیرد، چیزی شبیه به یک تابلوی نقاشی که هوش از سرتان می پراند و بهترین مکان برای رهایی از بند استرس های زندگی است. علاقه مندان به کوهنوردی نباید در سفر به ماسوله این مکان را از قلم بیاندازند.
چشمه های درمانی ماسوله
در داخل جنگل های ماسوله چندین چشمه معدنی وجود دارد که خاصیت درمانی آن ها در بین اهالی روستا و حتی گردشگران معروف شده است. مثل چشمه علی زاخونی که گویا در درمان ناراحتی های دستگاه گوارش تاثیر بسزایی دارد و از اصلی ترین چشمه های آب معدنی استان گیلان به حساب می آید. کمی بالاتر از رود ماسوله رودخان نیز چشمه زمزمه را می بینید که آب این چشمه در درمان بیماری های ریوی و گوارشی مفید است و اهالی روستا قبل از نوشیدن آن کمی شکر به آن اضافه می کنند تا طعم تلخش را از بین ببرد.
قله شاه معلم
وقتی دور تا دور ماسوله را کوه ها احاطه کرده باشند جای تعجبی ندارد که کوهنوردان به قصد دیدن طبیعت بکر کوهستان و چشم انداز قله های آن منطقه راهی ماسوله شوند. از بین قله های ماسوله، قله ۳ هزار متری شاه معلم مقصد محبوبی برای کوهنوردان به شمار می رود. این قله با نام «ماسوله داغ» نیز شناخته شده و دومین قله بلند استان گیلان به حساب می آید. اگر دوست دارید قابی از بهشت را نظاره گر شوید به این قله صعود کنید.
فصل مناسب برای بازدید از روستای ماسوله
روستای چهار فصل ماسوله در تمام فصول جلوه زیبایی از خودش را به نمایش می گذارد و این تماما به تمایل و علاقه شما بستگی دارد تا بازه زمانی مناسبی را برای سفر به ماسوله انتخاب کنید. اگر بخواهید با تور به روستای ماسوله بروید در تمام ایام سال تورهای متنوعی را پیدا می کنید که محل حرکتشان از شهرهای مختلفی است.
نظر کاربران :
ماسوله در استان گیلان واقع شده, شهری رویایی با زیبایی خاص و دلنشین الان به یک شهر گردشگری و توریستی تبدیل شده که بخاطر زیبایی که داره همه دوس دارن از این شهر دیدن کنن
همسایه گی به معنای کامل: سقف خانه ام حیاط تو باشد
هنرمندی در این دیار ذاتی است. تابلوی بانکی که همت وهنر منبتکاری از چوب ساخته شده و غذای مخصوص که میرزاقاسمی نامش دادند و سرسبزی و آبشارهای غران زیبایی وصف ناشدنی دارند. بازار رو از دست ندید که خیلی باصفاست
همه ماسوله رو بخاطر خانه های خشتی در دامنه کوه میشناسند که ویو خیلی زیبایی داره.حتما در سفر به ماسوله یکی از این کلبه ها رو اجاره کنید و از منظره و اب وهوای خوب و سرسبز لذت ببرید
سهراب سپهری در نوشته های خود آورده است:
به ماسوله آمدیم که از ماسوله بنویسیم. ماسوله را نمی توان نوشت. ماسوله را باید دید و به تماشای آن همه خانه که به پهنه سبز کوه نشسته است ایستاد. در ماسوله باید زندگی کرد، نقاشی باید کرد، فیلم باید ساخت، شعر باید گفت . . .
بسيار زيبا و ديدني است مخصوصا در فصل بهار و اوايل تابستان و شمعداني هاي زيبا و رويايي
البته هتلهاي محلي كمي احتياج به مرمت داره و از نظر امكانات در حد عالي نيست اما مناظر و ديدشون خيلي زيباست
البته كوچه ها اكثرا شيب دار هست و افراد مشكل دار كمي سخت مي تونن تمام مسير رو بيان
رفتن به ماسوله و کرایه کردن خانه های خشتی و زیباشون برای دو شب یکی به یادماندنی ترین خاطرات سفر بود. حتما سفر به ماسوله از دست ندید