لباس و پوشاک مردان اشکانی

بررسی سایکس که نظرش بر اساس تحقیقات به عمل آمده در خصوصلباس و پوشاک مردان اشکانی بیش از دیگران به حقیقت نزدیک است . در خصوص لباس پارتیان ( اشکانیان ) چنین نوشته است :
لباس پارتیها مانند پارسی ها قبایی بلند و گشاد بود که در آن زمان معمول مردم ماد بود شلواری فراخ می پوشیدند . به جای کلاه چیزی به شکل نوار بر گرد سر می بستند که از دو طرف منتهی به دو رشته دراز می شد و یا ( تیار) تاج گردی مخصوص پادشاهان هخامنشی بر سر می گذاشتند .
هنگام جنگ ، سلاح آنها کلاه خودی بود از فولاد صیقلی شده ، یراق اسب ها بسیار با ثروت و قیمتی و دهنه و گل میخ های زرین معمول بوده است . اسلحه عمده ی ملی ، کمانی بوده پر قوت و شمشیری هم حمایل می کردند .
بستن قمه در میان طبقات بدون تخلف معمول بود . حربه ی عمده ی سواران سنگین اسلحه نیزه بوده است .
در دوره اشکانی برای مردان دو پوشش متفاوت وجود داشت، لباس ویژه سواران دارای اسب‌های زره‌پوش بود که ساختار لباس نظامی آن عصر را نشان می‌دهد. و دیگری لباس‌های اشرافی. از ویژگی‌های طراحی لباس مردان، استفاده از شلوار به واسطه تناسب آن با اسب سواری بوده است.

در واقع شناخته شده ترین تن‌پوش پارت‌ها، شلوار است که از پارچه‌ای نسبتاً لطیف که به صورت چین‌های بیضوی تا قوزک پاها می‌افتاد، تشکیل می‌شد و در آنجا ممکن بود به نرمی بسته شود یا داخل چکمه‌ها قرار گیرد. برخی مجسمه‌های پارتی نظیر پیکر مشهور برنزی به دست آمده از «شامی» واقع در خوزستان. به نظر می‌رسد که آن‌ها همچون ساق پیچهای چرمی به منظور محافظت در حین سوارکارهای، پوشیده می‌شده‌اند.

اما به مرور پادشاهان آن‌ها از لباس‌هایی بلندتر و پرچین‌تر استفاده نمودند. لباس اولیه پارت قبایی بلند، گشاد و شلواری فراخ است که روی آن عبا یا جبه نظامی می‌پوشیدند اما به مرور این لباس متروک و فقط به جامه نرم و عبایی بر روی آن اکتفا می‌شد و دمپای شلوار را جمع می‌کردند.

دو نوع تن پوش آستین‌دار با شلوار پوشیده می‌شد. یک نیمتنه چسبانی بود که در جلو بسته می‌شد و دیگری تونیکی گشاد بود، بدون مدخلی قابل تشخیص، اما به هر حال با کمربند بسته می‌شد. این تن پوش‌ها در نقوش سلطنتی و غیر سلطنتی دیده می‌شوند. نوع قدیمی‌تر نیمتنه، مشابه نمونه‌های هخامنشی موجود در آشور، واقع در شمال بین‌النهرین، در اوایل قرن اول میلادی (۲۰۰۰ سال پیش) می‌باشد. این تن‌پوش کوتاه، تا باسن بود و به طور مورب روی سینه پیچیده شده و کاربرد آن با استفاده از کمربندی باریک در ناحیه کمر مضاعف می‌شد، چرا که مناسب ورزش‌های بدنی نظیر شکار با اسب – زمانی که چینها ممکن است مزاحمتی برای فعالیت فراهم آورند – بود. این نیمتنه در مجسمه‌های به دست آمده از خوزستان بر روی سکه‌های شاهان اشکانی و نیز نقوش غیر سلطنتی دیده می‌شود. یک نوع مشابه آن نیز بالاپوشی است تا زانو که از سمت چپ در جلو، برای نمایاندن تونیک زیرین، باز شده و در بسیاری از نقوش هخامنشی دیده می‌شود. هرچند که در نقوش قدیمی‌تر، این بالاپوش همواره به صورت آزاد بر روی شانه‌ها افتاده و آستین‌های خالی، از طرفین آن آویزان بوده اند. البته بالاپوشی با آستین‌های بسیار تنگ از جنس خز مربوط به قرن ۵-۴ قبل از میلاد (حدود ۱۶۰۰ تا ۱۵۰۰ سال پیش) نیز به دست آمده است. نقوش پارتی در مورد بالاپوش مذکور تا اندازه‌ای نسبت به نقوش موجود از نیمتنه‌ی تنگ و کوتاه، جدیدترند.

نوع اصلی دیگر از تن‌پوش‌های آستین‌دار، تونیک بلندی بوده است که یا در زیر بالاپوشی باز پوشیده می‌شد یا آنکه غالباً آن را به تنهایی بر تن می‌کردند. تونیک‌های ایرانی با نوارهایی احتمالاً حاشیه‌دوزی یا بافته شده در مچ‌ها و حاشیه گردن، تزیین می‌شدند. گاهی نیز یک یا سه نوار تزیین شده، از جلوی تن‌پوش آویزان می‌شد که یادآور تونیک‌های مزین در اواخر دوره هلنی بین‌النهرین می‌باشد. این تونیک اکثراً با کمربندی به صورت شُل در ناحیه‌ی پایین باسن بسته می‌شد. این کمربندها می‌توانست نوارهای ساده‌ی پهنی احتمالاً از جنس چرم و یا تصویری از پلاک‌ها و مدال‌های تزیینی گوناگون باشد.

نکته دیگر اینکه در لباس اشکانیان، تکه پارچه تابیده، بلند و باریکی بر روی شانه‌ی چپ بود که تنها در خوزستان شناخته شده است. از آنجایی که این تن‌پوش معمولاً در تصاویر مذهبی، می‌تواند به عنوان نشانی از منصب مذهبی قلمداد شود.

به هر حال با توجه به آثار و مدارک موجود از جمله مجسمه ها و آثار سنگی نیز مسکوکات به جای مانده از دوره اشکانی می توان چنین اظهار نظر کرد که :
لباس مردان اشکانی نظیر لباسی است که امروزه قسمت اعظم مردان شرق ایران بر تن می کنند و پیراهن آن دارای چین هایی است که از ۸ تا ۱۶ ترک تشکیل می شود و آستینی بلند دارد . با توجه به گزارش تاریخ نویسان معلوم می شود که پارتیها دارای رزم افزارهای زیر بوده اند :
تیر و کمان ، نیزه ی ضخیم و بلند ، شمشیر دو دمه ، خنجر ، رانپای چرمی ، کلاه خود ، زره تا به زانو ،زانو بند ، زوبین و سپر و برای انسان خود بر گستوان .
لازم به توضیح است که رانپا شلواری چرمی بوده که دو لنگه ی آن از هم جدا بوده است .
برخی از تصاویر روی نقوش سنگی مربوط به دوره اشکانی موید آن است که کمربند اشکانی از چرمی ساده و شبیه به کمربندهای مادی و پارسی ساخته می شده است . ضمن آنکه برخی تصاویر از جمله نقش اشکانی بیستون ، کمربندهایی را نشان می دهد که از تزییناتی گرد و محدب ( که می تواند قلاب های فلزی باشد ) مرکب است . همچنین سورنا سردار معروف اشکانی کمربندی پهن بر کمر می بسته که دارای نقوش چهارگوش بوده و چهارگوش نیز چهارگوش هایی دیگری در میان خود داشته است که بوسیله ی خطوط مایل یا هاشوری به هم ارتباط داشته است .
سر بند اشکانی از یک یا چند بند بافته ی ابریشمی تشکیل شده که در پشت سر دو سر سربندها به هم قفل می شده و یا به وسیله ی نواری گل گره زده می شد و دنباله های آن در پشت سر آویخته شده است .
کفش مردان پارتی به چهار شکل دیده شده است :
۱- نوعی از آن ساده بود و رویه ی آن از دو تکه چرم تشکیل شده که بووسیله ی یک بند در جلوی دهانه کفش گل گره زده می شد.
۲- کفشی بوده که پنجه هایش به سوی بیرونی پا متوجه بوده و بر رویه ی کفش نیز درزی وجود داشته است .
۳- کفشی بوده ساقه بلند با پنجه ی برگشته بر روی خود دو تختی و دارای بندهای فراوان تلا بالا که بر گردنه ی پا بسته می شده است .
۴- نیم چکه ای بوده که در لبه ی ساقه ی آن نواری چرمی داشته که دهانه ی کفش را جمع و به پا می چسباند و ضمنا این نیم چکمه زبانه ای بلند داشته است .
قابل ذکر است که از دوره ی اشکانی دو پرچم فلزی به شکل نیزه ای بلند که هر دو دارای تصاویری از عقاب و هلال ماه و حلقه و… است نیز به جای مانده است .