قنات اختراع ایرانیان است و دهها قرن هم قدمت دارد . در حالی که چینیها فن حفر قنات را تازه حدود ۲۰۰ سال پس از ایرانیان آموختهاند.اجداد ما آبهای شیرین دامنه کوهستان را با کمک فن قناتسازی که روش ابداعی خودشان بوده به حاشیه کویرها بردهاند.
با همان روش بسیار ابتدایی و مصالح ابتداییتر (کولهای [تالاب] سفالین). قناتها علاوه بر انتقال آب شیرین به دشتها و حاشیه کویرها میتوانند با توجه به لایههای زمینشناسی کشور، در زهکشی و انتقال آب شور و دور کردن این آبها از مجاورت سفرههای آب شیرین زیرزمینی مورد استفاده قرار گیرند.
گوبلو، دانشمند فرانسوی حدود بیست سال در ایران اقامت داشته و در زمینه آب در ایران کار کرده است، موضوع مطالعه خود را قنات انتخاب میکند و با سفرهای متعدد به مناطق مختلف جهان و با استفاده از ۵۳۴ منبع علمی، تحقیقی کتاب یا تز دکترای خود را تحت عنوان »قنات فنی برای ستیابی به آب در ایران» مینویسد: »قنات اختراع ایرانیان است و دهها قرن هم قدمت دارد .در حالی که چینیها فن حفر قنات را تازه حدود ۲۰۰ سال پس از ایرانیان آموختهاند. همه چیز دال بر آن است که نخستین قناتها در محدوده فرهنگی ایران ظاهر شدهاند. حال باید دید که قنات چگونه ابداع شده است».
گوبلو معتقد است که قنات، ابتدا یک فن آبیاری نبوده، بلکه به طور کامل از تکنیک معدن نشأت گرفته و منظور از احداث آن جمعآوری آبهای زیرزمینی مزاحم (زه آبها) به هنگام حفر معادن بوده است…. تردیدی نیست که در گستره فرهنگی ایران، از معادن «مس» و احتمالاً «روی» موجود در کوههای زاگرس، در جریان هزاره دوم قبل از میلاد مسیح بهرهبرداری شده است.
یکی از موانع اصلی در پیشرفت کار معدنچیان، وجود آب بوده و هست. تا قبل از اختراع پمپهای مجهز معدنچیان برای خارج کردن آبها از معدن، تنها یک راه داشتند و آن اینکه اگر شیب زمینی اجازه میداد، دالانهایی برای خارج کردن آبهای مزاحم به فضای ازاد بیرون از معدن حفر میکردند که آب بدون استفاده از هیچ نیروی فنی، از دل معدن به خارج جاری میشد.
گوبلو معتقد است که ایرانیان نخستین که به کار کشاورزی اشتغال داشتهاند، چون آب رودها، چشمهها و غیره را مردمان بومی آسیا اشغال کرده و با آن کشاورزی میکردند، سعی کردهاند، با ساکنان بومی درگیری نداشته باشند و لذا از هر منبع آبی دیگر کشور استفاده کنند و ترجیح دادهاند در جاهایی اقامت و کشاورزی کنند که هنوز کسی در آنجا وچود نداشته است. در این اثنا، در بعضی نقاط جویهایی را دیدند که آب در آن جاری است و این آبها تقریباً ثابت و دائمی نیز میباشد.
آب این جویها از دهلیز یا مجراهای ایجادشده برای معادن خارج میشود. به احتمال زیاد، گروههای کوچکی از کشاورزان تازه وارد یا ایرانیان نخستین، در این کوهپایهها برای استفاده از این آبها سکنی گزیدند و این کوهپایهها بهترین نقاط برای احداث قنات بوده است. ایرانیان اولیه (تازه واردین به فلات ایران) از فن تخلیه آب معدنچیان “آکادی“ی که ابتدا مورد استفاده تنها معدنی داشته است، وسیلهای بنیادی برای رفع نیاز خود به آب در فعالیتهای کشاورزی به وجود آوردند. به احتمال قوی ابتدا کشاورزان از معدنچیان میخواستند که جویها یا منابع آبی دیگری از این نوع در خارج از معدن بر آنها حفر کنند.
حال باید دید از چه زمانی دلایل قاطع بر وجود قنات، موجود است و این تکنیک طی قرنها در حوزه فرهنگی ایران، یعنی مهد نخستین خود به چه مرحلهای از رشد رسیده و به دیگر مناطق جهان صادر شده است.
قنات در افسانههای ایرانی
مشهورترین افسانههای قدیمی ایران که فردوسی در شاهنامه به نظم آورده است و به نظر میرسد با افسانههایی از یک قرن جلوتر به زبان عربی از سوی ابوجعفر طبری ایرانی (که در دربار بغداد میزیسته) نوشته شده منبع الهام مشترکی داشتهاند. این افسانهها یک سلسله ابداعات تکنیکی و ازجمله بهرهبرداری از معادن و کانالهای آب ضروری برای کشاورزی را به هوشنگ، از نخستین پادشاهان سلسله اسطورهای پیشدادیان نسبت میدهد.
قنات در امپراطوری هخامنشی
شهر راگس یا راجس (ری) در چند کیلومتری شهر ری کنونی یکی از پر جمعیتترین شهرها در امپراطوری هخامنشی بود. و شهرهای دیگر مانند اکباتان (همدان) و پاساگارد همگی با استفاده از سیستم قنات توانستند آب خود را تأمین کنند و به حیات خود ادامه دهند. در حال حاضر عمیقترین قنات ایران، قنات قصبه گناباد است با حدود ۳۴۰ متر عمق، مادر چاه آن، طولانیترین قنات درمنطقه یزد است با طول ۱۰۰ کیلومتر قنات قصبه گناباد پیشینه تاریخی ۲۵۰۰ ساله دارد و بیش از دو هزار هکتار از اراضی کشاورزان این شهرستان را به صورت سنتی آبیاری میکند و پر آبترین قنات ایران، قنات اکبرآباد فسا است و قدیمیترین قنات ایران، قنات ابراهیمآباد اراک میباشد و عجیبترین قنات ایران، قنات دو طبقه مون اردستان است که حدود ۸۰۰ سال پیش احداث شده است. یکی دیگر از قناتهای جالب و قدیمی ایران قنات کیش میباشد که در سال ۱۳۷۱ کشف شد.
قنات دو هزار ساله کیش با شهر زیرزمینی ساخته شده در آن از مکانهای دیدنی کیش است. در مسیر این قنات، چاههایی به چشم میخورد که در گذشته برای لایروبی قنات حفرشده بود.تاکنون ۲۰۰حلقه از این چاههادر مسیر قنات شناسایی شده است که فاصله هر کدام از یکدیگربه ۱۴ تا ۱۶ متر میرسد.سقف قنات را لایه های مرجانی به ضخامت ۲ تا ۱۵ مترو لایه های زیرین قنات را خاک نفوذناپذیر مارنی تشکیل میدهد که این خاصیت باعث شده است تا آب باران پس از نفوذ از لایههای مرجانی در عمق نفوذناپذیر زمین تشکیل سفرههای آب زیرزمینی را بدهد.
چهار کیلومتر از مسیر این قنات تاکنون حفاری و لایروبی شده است و هم اکنون در عمق ۱۵ متری این قنات شهری زیرزمینی با کاربری سیاحتی و تجاری در حال ساخت و تکمیل است.
ویژگی های قنات های ایران
دسترسی به آبهای زیرزمینی و شیوهی انتقال سنتی آبها به سطح زمین و بهرهگیری از آنها خود شگفتی عمومی قناتهاست ولی استادکاران مقنی جهت ساخت،حفر گمانههای مادر چاه،ترازکشی مقدماتی مسیر،حفر کوره، اندازهگیری تراز شیب،برطرف کردن موانع حفر،دویل زنی، بوکن،سدبندیهای زیرزمینی و…از شگفتیهای نوادر قنات است که در اینجا به صورت فشرده به آنها پرداخته میشود.
قناتهای ایران:
براساس آخرین آمار رسمی(۱۳۷۷)در پهنه ایران ۱۶۴/۳۲ قنات با آبدهی سالیانه ۰۰۰/۰۰۰/۸۲۳/۹ متر مکعب آب فعالاند،حدود ۷/۷۷%این قناتها در قلمرو شرقی ایران حفر شدهاند که پهنه آن کمتر از ۳۰۰ میلیمتر باران دریافت میدارند و ۳/۲۲%بقیه در قلمرو غربی ایران شمارش شدهاند که از حدود ۳۰۰ تا بیش از ۱۰۰۰ میلیمتر،باران آن را محاسبه میکنند.کمبارانی در شرق ایران سبب شده که قسمت اعظم آن به صورت پهنه وسیعی از کویر درآید و در هالههای آن میلههای قنات چون خط زنجیری از فضا به طور مشخص مشاهده شود.برای شناخت این قناتهای اعجابانگیز،برخی از قناتهای این هاله را مورد مطالعه قرار میدهیم.
موقعیت قناتهای اعجاب انگیز حاشیه کویر
اگر شهر کاشان را مرکز پژوهش در مورد قناتهای شگفتآور قرار دهیم و حدود ۱۶۰ کیلومتر شعاع دایره آن را مورد بررسی قرار دهیم به شگفتیهایی در قناعتهای پهنه مذکور برمیخوریم.قناعتهای کهن هزار ساله اطراف اراک،قناعت دو طبقه اردستان،قناتهای ابو زید آباد و تلک آباد کاشان با سدهای زیرزمینی،قنات کهن وزوان میمه با سد زیرزمینی و…هرکدام به گونهای اعجاب انگیزند.
مراحل احداث قنات:
اصولا برای احداث قنات،مقنیان مراحل چهارگانهای را پشت سر گذارده تا در مرحله پنچم آب را در کوره قنات به جریان اندازند.این مراحل به ترتیب زمانی انجام عبارتند از:
در جستوجوی محل گمانه و یافتن محل موردنظر
حفر مادر چاه و چاههای گمانه
ترازکشی مقدماتی
راستی دیدن و حفر میلهها و کوره قنات
پایان حفاری و جاری شدن آب در کوره
آنچه میتوان از آفرینش شگفتیها و نبوغ ذکر نمود انجام مراحل سوم و چهارم است که در پارهای از قناتها ابداع خارق العادهای است که در زیر،گوشههایی از آن را که به کالبد و پیکره قنات مربوط میشود به اختصار بیان میکنیم.
ترازکشی
ترازکشی یعنی سنجش اختلاف ارتفاع سطح ایستایی آب در مادر چاه تا سطح افقی در زمین محل روستایی موردنظر و محاسبه این اختلاف ارتفاع با سطح زیر کشت روستای مذکور.برای محاسبه فاصله مذکور را به چندین«بیله»(تخته زمین)تقسیم نموده و شیب درون هر تخته را حسب «طناب کشی» و«قد انسان»مشخصی از نظر طول و ارتفاع محاسبه میکنند.
در این حالت استاد کار مقنی(مقنی باشی)به شخصی در راستای کوره قناتی که بایستی حفر شود دستور حرکت داده و در نقطه معینی از طرف مادر چاه به سمت مظهر،فرمان ایستادن میدهد.(به فاصلهای که خط تراز چشم استاد کار با سطح شانههای فرد ایستاده در یک راستا و در فاصله دید یکدیگر قرار گرفته باشند.)در این حالت فاصله بین استاد کار مقنی و شخص مذکور که در یک راستای مستقیم قرار دارند ریسمانکشی شده، فاصله و اندازه قد شخص موردنظر به شیوهای ثبت میگردد.این عمل در هر قطعه زمین(بیله)چندین بار انجام گرفته و از جمع آن فاصله بین مادر چاه و زمینهای موردنظر روستا مشخص و سطح ایستایی آب با سطح عمومی زمینها نیز معین میگردد.با در نظر گرفتن درصد کمی شیب زمین جهت حرکت آب،بایستی به مزارع سوار شود وگرنه در انتخاب گمانه در مادر چاه تجدید نظر به عمل میآید.
نمودارهای کروکی هندسی زیر شیوه اندازهگیری ترازکشی را مشخص میدارد.
ترازکشی مقدماتی
اندازه قد انسان از سطح تا کف پا،۵/۱ متر
اندازه ۶ قد انسان*۵/۱ متر ۹ متر AB
AC برابر است با عمق مادر چاه
قنات ابراهیم آباد اراک:
در میانه راه شهر قم به شهر اراک روستایی به نام ابراهیم آباد واقع است که تنها قنات آن دارای تاریخ بیش از یک هزار سال است.مادر چاه این قنات مخروطی شکل است زیرا قطر دهانه میله آن حدود یک متر و قطر محل اتصال میله به کوره به حدود ۱۰ حلقه میرسد.میلههای بعدی پس از مادر چاه که تعداد آنها به ۴۰ حلقه میرسد هرکدام حدود ۱۰۰ متر عمق دارند و مادر چاه نیز دارای عمقی حدود ۱۱۰ ذرع میباشد..
-عمق مادر چاه حدود ۱۱۰ ذرع برابر با ۱۱۴ متر
-عمق ۴۰ میله پس از مادر چاه،هر یک ۱۰۰ ذرع،مشهور به چاههای ۱۰۰ منی
-مزد لایروبی هر حلقه از ۴۰ میله در هر بار،۱۰۰ من گندم(۳۰۰ کیلوگرم)
قناتهای مذکور دارای ۱۸ کیلومتر طول ۶۱۵ میله در طول مسیر و آب قنات در هر کشتمان حدود ۹۶ هکتار زمین را به زیر کشت میبرد.
AB و A’B’ دو تختهای میباشند به شکل افقی در دهانه چاه قرار داده شدهاند، OO’ وسط دو تخته میباشد که ریسمانی آن دو را به هم وصل میکند،دو ریسمان OO2 و OO1 با زاویه قائمه وسط تختهها را به بستر کوه در همان راستا متصل و محکم مینمایند.از طرفین هر تخته دو ریسمان شاقولدار،روی هم چهار ریسمان شاقولدار میآویزند تا سر شاقولها در وسط کوره معلق و بدون حرکت بماند،سر شاقولها را در دو میله محل O1 و O’1 در روی ریسمان مشخص میکنند.ریسمان دیگری عمود بر ریسمان OO2 و O’O’2 از دو کوره در راستای سر شاقولها به سمت یکدیگر با زاویههای ۹۰ درجه جهت طناب راستا که O1C و O’1C’ باشد مشخص نموده و دو نفر استاد کار به حفر میله از دو طرف آنقدر ادامه میدهند تا به هم برسند.البته در ضمن کار با اندازهگیری جهت راستای شاقولها و ضربات تریک از خطای خود جلوگیری مینمایند.(تریک ضربهای است محکم که مقنی با کلنگ به وسط دهانه کوره(پیشکار)وارد آورده و مقنی دیگر در کوره میله قابل صدا را تشخیص داده و بدان پاسخ میدهد).
از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۷۸(به مدت ۶۰ سال)فقط دو نفر از محلیان با تهور توانستهاند به درون مادر چاه بروند،یکی از آنها یک مقنی محلی و دیگری از مالکین همان روستا بوده است ولی درون میلههای صد منی بسیاری رفتهاند.طنابی که این افراد را به قعر چاه برده طناب ضخیم و محکمی بوده است که بیش از ۱۰۰ متر طول و بیش از ۱۰۰ من وزن(یک خروار،۳۰۰ کیلوگرم)داشته و از روستا بار یک الاغ قوی هیکل چالاک کرده و به محل بردهاند.
افرادی که به درون چاههای ۱۰۰ منی رفتهاند خبرمیدهند که انتهای میله چاهها در سنگ حفر شده است و دیوارهها همه آبزا میباشند و در مورد مادر چاه اظهار میدارند که دیوارهها آبزاست و با صدای عجیبی به قعر چاه ریزش میکند.ترس از این چاه به خاطر مخروطی شکل بودن آن است که مقنیان درون آن بدون دسترسی به دیوارهها فقط معلقاند و جز صداهای وحشتناک آب و تاریکی چیزی مشاهده نمیکنند.محلیان مجموعه این چهل میله پس از مادر چاه را چاههای«سرزا»مینامند.
البته مادر چاه قنات ابراهیم آباد اراک عمیقترین مادر چاه در ایران نیست بلکه عمیقترین مادر چاه قنات بیدخت گناباد خراسان میدانند که عموما عمق آن را حدود ۳۰۰ متر نوشتهاند ولی یک مجله رسمی در شال ۱۳۳۰ نوشت که،عمق مادر چاه قنات بیدخت گناباد ۳۵۰ متر است.
یکی دیگر از ویژگیهای خاص قنات،زندگی مقنیان در اطاقهای حفر مانندی است که در عمق زمین در کنار بستر کوره قنات حفر و در دل زمین میکندند و درون آن زندگی موقتی داشتند،این جایگاهها در یزد به«بوکن»و در میمه اصفهان به «مرد خانه»شهرت داشته اند.
بوکن
بوکن سرپناهی است اطاق مانند در عمق زمین که در گذشته نه چندان دور،محل سکونت و خورد و خوراک مقنیان یزدی بود که در احداث قناتی در دل کویر مشارکت داشتند زیرا در قلمرو یزد طول برخی از قناتها از دهها کیلومتر نیز تجاوز مینمود ازاینرو قبل از عمومیت یافتن وسایل نقلیه چرخدار موتوری رفت و آمد روزانه در سرما و گرمای کویری در این مسیر ناممکن بود.بنابراین مقنیان مجبور بودند که به خاطر شغل خود مدتی از خانه و کاشانه دست کشیده و در دل بیابانهای کویری اطراف یزد در محل احداث قنات مسکن موقتی ایجاد کنند.این سکونت گاهها در نزد سکنه یزد به خصوص مقنیها به«بوکن»معروف بوده است،مقنیان بوکن را در دل زمین حفر میکردند و هنوز مقنیانی که خود در این بوکنها زندگی میکردهاند حیات دارند.
معمولا مقنیان در هر سه کیلومتری که در کوره قنات پیش میرفتند و میلههای مربوط به کوره قنات را مرتبط میکردند،بوکن جدیدی در کنار و یا در درون میله چاه احداث میکردند تا از زمان رفتوآمد آنها کاسته شده و بر کار خود مسلط باشند ولی از هنگامی که وسائل نقلیه چرخدار عمومیت یافت و وارد زندگی مقنیان شد،بوکننشینی نیز ضرورت خود را از دست داد.
شیوه حفر بدین شکل بود که ابتدا در کنار میله قنات در سطح زمین به حفر راهرویی شیبدار پرداخته،سپس در انتهای آن اقدام به کندن اطاقی در عمق زمین مینمودند.گاهی با چندین پله به عمق زمین راه یافته و در انتهای آن در کنار راهرویی سه اطاق در دل زمین حفر میکردند که در ورودی همه آنها به راهروی اصلی مربوط میشد.سه اطاق مذکور بدین شرح بود:
-اطاق خواب،استراحت و خوراک
-کلنگ کش خانه
-آشپزخانه
بر روی هرکدام از سه اطاق مذکور هواکشی حفر میکردند تا هوای مطبوع سطح زمین را به اطاقهای مذکور برساند،بوکنها دارای شکل و اندازههای مختلفی بودند که در زیر به دو نمونه از آن اشاره میشود.
نقاط A.B.C.D.E و…حفرههایی است دستساز که مقنیان به هنگام خواب سرشان را درون آنها گذارده و بدنشان در روی زمین اطاق خواب قرار میگرفت.
-ارتفاع اطاق بوکن را کوتاهتر از قد انسان میگرفتند و معتقد بودند که پهنا و ارتفاع زیاد امکان ریزش دارد.
-در برخی بوکنها،برای رفع نقصیه ریزش،ستونی از زمین را در وسط اطاق به حال طبیعی خود باقی گذارده و نمیکندند.
-محلیان نوشتهاند که حدود اندازه اطاق خواب ۵/۱*۴ متر است ولی در بوکنهای مختلف اندازهها همانند نیست.
-راهروی عمومی توسط پلههایی به سطح زمین مرتبط میشد و (به تصویر صفحه مراجعه شود) برشی از یک مردخانه آشپزخانه،کلنگکشخانه و اطاق خواب توسط هواکشهایی چاه مانند،به سطح زمین راه داشتند.
مرد خانه نوع دیگری از بوکن است که میله قنات در وسط جایگاه خواب قرار دارد،حدود اندازهها و شکل در تصویر مشخص شده است.
دبیل
دبیل عبارتند است از:حفر راستای میله از کف کوره و حفر واژگون میله از عمق به سطح زمین.روش بدین صورت است که گاهی در حفر میلهای از قنات با پایین رفتن چند متری در راستای میله به یک سفره آبی زیرزمینی برخورد میکنند که ادامه حفاری درون سفرهی آبی ناممکن میشود.مقنیان ورزیده ادامه کار را رها نمیکنند بلکه با ریسمانکشی و محاسبه دقیق از درون کوره،راستای میله نیمه کاره را شناسایی، اندازهگیری و حفر میله را از پایین به بالا آغاز میکنند تا به سفره آبی برسند.
با مشاهده مرطوب شدن ادامه کار در میله، مقنیان متوجه میشوند،که از زیر کار به سفره آبی نزدیک شدهاند و با احتیاط کامل کار را ادامه میدهند،در همین موقع در دل دیواره میله سوراخی حفر میکنند که در صورت رسیدن به سفره آبی و سوراخ شدن کف بستر سفره آبی و ریزش با فشار آب در میله،مقنی خود را فورا به سوراخ از پیش حفر شده رسانیده و در امان میماند و بدین شیوه آبهای سفره آبی سر راه تخلیه شده و ادامه کار میله از زیر به سمت بالا و اتصال آن به میله نیمه کاره از سطح زمین میسر میشود.این شیوه حفر میله از پایین به بالا و اتصال آن به میله نیمه کاره قبلی متوقف شده را«دبیل زنی»می نامند.
چپر
چپر چتری است تختهای که مقنیان به هنگام حفر میله قنات در بالای سر خود تعبیه میکنند تا به هنگام کار از خطرات ریزش خاک و سنگ مصون بمانند.کلاه آنها دارای سقف ضخیم و پر از پارچه و پنبه است که ضربه های ناشی از سقوط سنگ را خنثی نماید.
سد زیرزمینی قنات وزوان:
روستای بزرگ وزوان که امروزه به شهرکی تبدیل شده است با دو قنات حاجی آباد و عمومی وزوان در جنوب شهر میمه اصفهان واقع شده است،در اینجا قنات عمومی وزوان به خاطر دارا بودن سد یا بند زیرزمینی موردنظر است:
این قنات به طول حدود ۱۸۰۰ متر،در فاصله حدود ۱۲۰۰ متری از مادر چاه،در عمق ۱۶ متری زمین سر راه کوره قنات سدی بستهاند که از عجایب معماری قنات است.در محل مذکور سه سد در کنار هم بسته شده که در حال حاضر دو سد آن متروکه شده ولی سد سوم آن فعال و مورد بهرهبرداری است،البته هر سه را باهم نبستهاند و از قراینچنین برمیآید که سد اول را در زمان ساسانیان بستهاند.سد مذکور سد سادهای است که در جلوی کوره قنات احداث و در زمانی که نیازی به آب نبوده دریچه کوره را در زیر سد بسته و به خاطر ریشههای کوهستانی قسمت ترون قنات،آب در پشت سد انباشته میشده است.
مدتها پس از احداث این سد،به خاطر فرونشستن سطح آب کوره،در مقابل این سد در همان محل،سد دومی بسته شده که از تاریخ احداث و سازندگان آن آگاه نیستیم.با پایین نشستن آب کوره قنات این سد،به اجبار سد سومی بین این دو سد بسته شده که هم اکنون نیز فعال است.مشخصات آماری این سد زیرزمینی چنین پژوهش شده است:
فاصله سطح کوره تا سطح زمین ۱۶ متر
فاصله دیواره سد ۹ متر
پهنای سد ۵/۱ متر
ارتفاع دهانه کوره تا زیر سقف ۲ متر
ارتفاع سقف کوره تا راءس سد ۷ متر
در دیواره سنگی سد ۵ دریچه به فاصلههای حدود ۱ تا ۵/۱ متر از هم ساخته شده که دریچه ششم آن مجرای کوره را تشکیل میدهد و به هنگام بینیازی از آب،کل دریچهها فاصلههای زمانی معین یکی از پس دیگری گشوده میشوند تا به مجرای کوره میرسند و با گشودن آن جریان آب عادی میشود.
بر روی سنگ قبرهای نتراشیده،خرد شده و شکسته قبرستان کهنه شهرک امروزی وزوان نقوش نقر شده هندسی مانندی را مشاهده کردم که پارهای از آنها بر روی سنگ قبرهای مختلف همانند و همشکل بودند ازاینرو حدس زده شد که این نقوش بایستی علائم موروثی خانوادگی باشند و ۲۵ نوع از این نقوش را بر روی سنگ قبرهای بدون کتابت و نام همشکل مشاهده نموده و ضمن اندازهگیری ابعاد آنها،۱۲ نوع از اشکال را به صورت هندسی ترسیم شد. چارهی آب در تاریخ فارس کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران و گنجینه ملی آب ایران
«اگر که آب مایه زندگی است،اگر در رگ هستی میگذرد،تشنگی میزداید،سبزه با آن میروید، پاکیزگی میآورد و دیدنش دلپذیر و آوایش دلنواز است،باید که همه اندیشه کرد و به هر را بدستش آورد.آب در گذر تاریخ همیشه و همهجا یکسان بدست نیامده است.آب و هوا،سرزمین و فرهنگ همه دستی گونهگون در چارهسازیها داشته است.» سازههای آبی پیشینیان نشانگر ژرفنگری ایرانیان و احاطه بر دانش مهندسی آب است.کتاب حاضر تحت عنوان«چارهی آب در تاریخ فارس»به این نگرش میپردازد.نویسندگان همانگونه که خود میگویند همهی چارهها و راهکارهای موجود برای به دست آوردن آب نیست و تنها گوشههایی است درخشان از آن همه.
در این کتاب که به سرزمین فارس و بناهای دیرپای آن برمیگردد،سعی شده بیشتر از واژههای فارسی بهره گیرد.در واقع جلد اول این کتاب تلاش دارد بیشتر پیرامون آبیاری و چارههای آن برود و جلد دوم را با نگرشی با رنگ و بوی شهری تدوین کند.جلد نخست کتاب در ده بخش و تحت عناوین:چارهی آب به روزگار پیش از نشانهها،آبیاری-کاری ایرانی، نگرش یک پارچه به حوزهی آبریز،کار در چشمهها، بهرهبرداری از رودخانه-نمونهی کر،بندها، بهرهبرداری گروهی از آب،راههای بالا کشیدن آب، انبارهای آب و واژگان ارائه شده است.در جلد دوم کتاب دیده میشود که ایرانیان چه استادانه از آب در تمامی نمودهای گوناگون تمدن شهری بهره میگیرد.و در این راستا نویسنده به بررسی آبرسانی برخی آبادیها میپردازد و راهکارهای سرد کردن آب آشامیدنی مورد توجه قرار میگیرد.در بررسی نمونه تخت جمشید دیده میشود که چه کار بزرگی صورت گرفته است و برای پس راندن روانآبهای شهری چه چارهاندیشیهایی صورت گرفته است.سپس از دژها سخن گفته میشود،و راههای رساندن آب به این دژها.در ادامه آب و آبادانی شهرها و برپایی باغها و گردش آب در باغها مورد توجه قرار میگیرد. سپس به یکی از نمودهای بارز تمدن شهری یعنی گرمابه اشاره میشود.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.