قلعه کوه قاین ( قلعه حسین قاینی ) اثری عظیم و شاخص با چندین هکتار مساحت است که از قلاع دوره سلجوقی و یکی از پایگاه‌های عمده فداییان دوره اسماعیلیه است. این قلعه بر فراز کوهی مشرف بر شهر قاین ساخته شده است که از سمت جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب و شمال به دشت قاین محدود می‌شود.
قلعه با تابعیت از ناهمواری‌های کوه از دو بخش متمایز که یکی متعلق به سربازان و دیگری بخش امیرنشین بوده ساخته شده است. فضاهای داخلی آن شامل اتاق‌ها، برج‌ها، آب انبارهای متعدد و راهروهای ارتباطی می‌باشد.
قلعه کوه قاین ( قلعه حسین قاینی ) یک اثر تاریخی مربوط به دوره سلجوقی است و در استان خراسان جنوبی شهر قائن قرار دارد. این بنا در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۸۰۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. در سال ۱۸۷۲ میلادی دکتر بلوکه به اتفاق گلد اسمیت در بازدیدی از قائن، این قله را همان شهر آرتاگوانا می‌داند که در دوره هخامنشیان کاخ تابستانی سلاطین ایران بوده است. سرپرستی سایکس انگلیسی در سال ۱۳۱۱ شمسی قمری این نظریه را تایید می‌کند. فرهنگ جغرافیایی ایران، جلد پنجم خراسان، اثر وزارت جنگ بریتانیا منتشر شده در سال ۱۹۱۰ میلادی نوشته است:
«قاین در گذشته آرتاگونا نام داشته و مورد بازدید اسکندر و سپاهیانش قرار گرفته، اما شهر کنونی همان شهری نیست که توسط ازبک‌ها احداث شده است.»
در سال ۱۹۴۰ میلادی ادوارد چارلزییت در بازدید از این قلعه چنین می‌گوید:
«از تپه‌های واقع در جنوب شهر بالا رفتم تا از خرابه‌های قدیمی شهر بازدید کنم، دیوارها تماما از سنگ و ساروج ساخته شده و فضای نسبتا بزرگی را احاطه کرده بود».
در سال ۱۹۷۲ میلادی هیئت ژاپنی از دانشگاه هوکایدو به بررسی قلعه کوه قاین پرداخته‌اند.
قلعه کوه قائن یک اثر تاریخی مربوط به دوره سلجوقی و در شهر قائن استان خراسان جنوبی واقع است. این قلعه یکی از پایگاه‌های عمده فداییان دوره اسماعیلیه است که در سه کیلومتری جنوب قائن بر فراز کوهی مشرف به شهر ساخته شده و از سمت جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب و شمال به دشت قائن محدود می‌شود. این دژ یکی از بزرگترین دژهای خراسان جنوبی است که سال‌ها مرکز حکومت حکام ایالت قهستان بوده است. این قلعه به‌عنوان دژ محکم دفاعی در برابر حملات مهاجمین گنجایش هزاران نفر سرباز را داشته و ساکنان قلعه توانسته‌اند چندین قرن در مقابل یورش و حمله دشمنان مقاومت کنند.
تنها یک نقطه ضعف در ساختار طبیعی دفاعی قلعه در برابر حمله مستقیم وجود دارد و آن از طریق کوه‌های سمت جنو شرقی است که معماران قلعه با ساخت قلعه چهل دختر که در محل مرتفع‌تری از قلعه کوه ساخته شده و دید بسیار خوبی بر قلعه، دشت و تنگه جنوب شرقی دارد، این نقیصه را بر طرف کرده‌اند، زیرا قلعه قاین می‌بایست مانند تمام قلاع اسماعیلی به حد کافی محکم و استوار می‌بود تا بتواند در برابر حملات و محاصرات طولانی ایستادگی کند. با این همه قلعه قائن بسیار متفاوت از قلعه الموت است، زیرا ارتفاعات اطراف قائن به بلندی کوه‌های پیرامون آن قلعه نیست و موضع استراتژیک سطحی ندارد.
این قلعه یکی از بزرگترین قلاعی است که در استان خراسان جنوبی وجود دارد و برای مدت طولانی این دژ مستحکم مقر حکومت فرمانروایان ایالت قهستان بود. از آنجایی که این دژ بر ناحیه قهستان هم اشراف دارد فرمانروایان آن، موقع تهاجم یا احساس خطر از جانب نواحی شرقی با علائمی خاص بر روی قلعه کوه زردان که در ۶۰ کیلومتری آن است به نیروهای خود اعلام خطر می کردند. خواجه نصیر الدین طوسی در زمان طوفان ایلغار های وحشی به ایران در این قلعه پناهنده شده و کتاب (اخلاق ناصری) را به نام ناصر الدین محتشم قهستانی فروانروای قائنات در همین محل انشا کرده است. قلعه کوه قاین در اوخر قرن ۵ هجری مرکز فرماندهی و هدایت دیگر قلاع منطقه قهستان بوده است.
معماری قلعه کوه قاین
شکل معماری و فرم طاق ها، تاقچه ها و درگاه های به جا مانده و تشابه آن با آشیانه عقاب در غرب استان فارس قدمت این قلعه ی عظیم سنگی را تا دوره ی ساسانیان تأیید می کند. انچه مبرهن است این که قلعه فعلی بر ویرانه های قلعه فعلی بر ویرانه های قلعه ی قدیمی ساخته شده است. بنای فعلی در عصر سلجوقیان به دستور قاضی حسین قاینی مرمت و بازسازی شده که از جانب حسن صباح مامور ترویج فرقه اسماعیلیه در قهستان و خراسان شده بود. مصالح عمده که در ساختمان این قلعه به کار رفته سنگ و ساروج است و تمامی سطوح دیوار ها و بدنه بیرونی جصار برج ها، بند کشی شده است. قابل توجه است که معمولا سقف اتاق‌های قلعه از نوع شاخ بزی و ضربی است و ملات آنها از گچ و آهک است و برای تزیین برخی از دیوار‌های داخلی از گچ وکاه استفاده شده است.
ساختمان قلعه پلان و نقشه مشخصی ندارد و با عوارض طبیعی کوهی که روی آن واقع شده هماهنگ ساخته شده است. قلعه کوه حدود ۳۰۰ متر طول دارد .
قلعه کوه قائن با تاثیر پذیری از فراز و فرودهای کوه شامل دو قسمت متفاوت است که قسمتی به سربازان و قسمت دیگر به بخش امیرنشین تعلق می گرفت. فضاهای داخلی قلعه شامل، برج‌ها، اتاق‌ها، راهروهایی که بخش های گوناگون قلعه را به هم ارتباط می داد و آب انبارها است.
در این‌که ساکنان این قلعه همیشه در برابر حملات دشمنان در سال‌های آزگار پیروز میدان می‌شدند، سری نهفته است.
این راز می‌تواند وجود راهی زیرزمینی باشد که از این قلعه تا مسجد جامع یعنی داخل شهر، کشیده می‌شد و ساکنان قلعه و سربازان می‌توانستند با چارپایان خود از این راه عبور کرده، به سطح شهر برسند. اهالی قلعه از این طریق به مایحتاج خود دست پیدا می‌کردند یا مردم از سطح شهر برای در امان ماندن از هجوم سربازان مهاجم، به این قلعه پناه می‌بردند. امروزه کسی نتوانسته این راه مخفی را پیدا کند. شاید در همان روزگار، این راه لو رفته و آن‌را بسته باشند، شاید زمین نشست کرده باشد و هزاران شاید دیگر که هنوز کسی نتوانسته به‌طور حتم آنها را بیان کند.
در ابتدای قلعه کوه قاین ( قلعه حسین قاینی ) اتاق بزرگی به طول ۱۵ متر و به عرض ۳ متر، محل نگه‌داری اسب و قاطر‌ها بوده که آبشخور‌های آن هنوز موجود است.
پس از گذر از در اصلی قلعه، دو اتاق که در دو طرف ساخته شده است دیده می‌شود که ابعادی حدود ۵/۲ در ۳ دارند و با ملات سنگ و ساروج ساخته و با سنگ پوشش شده‌اند. احتمالا این اتاق‌ها محل نگهبانی قلعه و در ورودی آن بوده است. در بخش شمالی قلعه مجموعه‌ای از اتاق‌های در هم فرو ریخته وجود دارد که احتمالا محل اقامت نگهبانان و سربازان بوده است. در این بخش بقایای آب‌انباری به عمق ۵، طول ۴ و عرض ۳ متر از آجر وملات و گچ دیده می‌شود که کار تأمین آب مورد نیاز ساکنان این بخش را به عهده داشته است.
قلعه پایین را می‌توان بزرگترین بخش قلعه به حساب آورد. در بازگشت از بخش قلعه پایین به سمت قلعه میانی کم شدن عرض مسیر محسوس است که در بخش شمالی قلعه میانی برج نیم‌گرد بزرگی همراه با چند اتاق در میان دیوار‌های شرقی و غربی قلعه قرار گرفته است. بلندی دیوارها در این قسمت حدود ۱۲ متر است که تماما از سنگ ساخته شده بودند. ارگ بلند یا بخش بالای قلعه روی بلند‌ترین نقطه کوه ساخته شده است. بخش فوقانی ارگ محوطه‌ای چهارگوش و پر از سنگ‌های شکسته و آوار در هم ریخته است.
مرتفع‌ترین بخش قلعه و مقر فرماندهی که با دیوار‌های دفاعی نسبتا وسیع و بسیار مستحکم در قسمت مرکزی قلعه واقع شده و اتاق‌های آن دارای دالان‌های پیچیده و تودرتو بوده است. در حد فاصل دیواره دفاعی دوم و سوم یک صخره سنگی بلندی دیده می‌شود که در مواقع لزوم از آن برای دیده‌بانی و تسلط بر اطراف استفاده می‌کردند.
متاسفانه قسمت‌هایی از این اثر مهم تاریخی توسط مردم و سودجویان تخریب شده و اگر اقدام مرمتی انجام نگیرد، کاملا نابود خواهد شد. همجواری قلعه با مجموعه‌ای از دیگر آثار تاریخی و نزدیکی به شهر قاین می‌تواند این محل را به قطب بزرگ گردشگری خراسان جنوبی تبدیل کند.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.