شهر یئری ، عجیب ترین گورستان تاریخی اردبیل می باشد که در شمال غربی روستای پیرازمیان در ۳۱ کیلومتری شرق مشگین شهر قرار دارد. اردبیل برای خیلی از گردشگران ایرانی با طبیعت منحصر به فرد و آب و هوای لطیفش شناخته می شود اما شاید کمتر کسی بداند که یکی از جالب ترین نقاط تاریخی کشور در منطقه برای این استان قرار گرفته و در واقع وسیع ترین منطقه تاریخی استان اردبیل و با اهمیت ترین سایت تاریخی مربوط به پیش از تاریخ در شمال غرب ایران به شمار می رود.
منطقه باستانی معروف به شهر یری در کنار رود قره سو که وسعت آن به ۴۰۰ هکتار می رسد و از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل می شود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ پیش از میلاد و قوشا تپه به ۷ هزاره پیش از میلاد می رسد.
برای آشنایی بیشتر با اردبیل پیشنهاد می کنیم مطلب جاهای دیدنی اردبیل را نیز مطالعه بفرمایید.
تاریخچه شهر یئری
در مورد تاریخچه شهر یئری بین باستان‌شناسان اختلاف‌نظرهایی وجود دارد؛ برخی ادعا دارند که پیچیدگی‌های یک تمدن قدیمی در این محوطه وجود دارد و برخی آن را یک رصدخانه در دوران باستان می‌دانند.
شهر باستانی یئری نخستین بار در سال ۱۹۶۶ توسط چارلز برنی باستان‌شناس مورد کاوش قرار گرفت و به‌عنوان «قلعه ارجق» معرفی شد. سپس او همراه با رابرت بولی، مایکل لوید اینگراهام و جفری سامرزه در سوم اوت ۱۹۷۶ میلادی مطالعاتی در منطقه انجام داد و شهر یئری را به جهانیان شناساند. چارلز برنی تاریخ اکثریت گورهای این محل را هزاره دوم و اول قبل از میلاد می‌دانست و حتی پیش‌بینی می‌کرد که این تاریخ به هزار سال قبل‌تر یعنی هزاره سوم قبل از میلاد نیز برسد؛ اما چون نتوانست آثاری از عصر برنز پیدا کند، بر این نظریه اصرار نکرد. سرانجام در کاوش‌های سال ۱۳۸۲ که توسط هیئت دکتر نوبری انجام شد، اشیای با ارزشی از داخل گورها به دست آمد که این نظریه را تایید کرد.
شهر یئری اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره نخست پیش از میلاد از آبادی‌های مهم منطقه محسوب می‌شد. این محوطه باستانی در حال حاضر در جهت شمالی جنوبی امتداد یافته است و در کناره قره سو قرار دارد. پیش از هزاره اول در دوره نوسنگی، شهر مزبور برای سکونت استفاده می‌شد و بخشی از تمدن منطقه در این نقطه وجود داشت.
حفاظت و نگهداری
این شهر تا سال ۱۳۸۱ در زیر خاک مدفون بود و در این سال تنها بخش بسیار کوچکی از معبد، محل راز و نیاز و عبادتگاه آن حفاری و از زیر خاک بیرون کشیده شد. در سال ۱۳۸۵ قرار بر این بود تا حریمی برای شهر یئری ایجاد شود که در سال ۱۳۸۶ به‌دلیل عدم تامین بودجه این کار متوقف شد و هیچ‌گونه اقدامی جهت حفاظت از سنگ‌افراشت‌ها صورت نگرفت.
یئری در زبان آذری به معنی شهر است. افراد محلی به این شهر باستانی مکتب اوشاغلاری نیز می‌گویند. مکتب اوشاغلاری به معنی کودکان مکتب است و به نظر می‌رسد سنگ‌های افراشته انسان‌نما را مشابه کودکان یک مکتب می‌دانند.
بخش های مختلف شهر یئری
شهر تاریخی یئری شامل قلعه نظامی، گورستان یئری، معبد (مکتب اوشاقلاری) و قوشا تپه می‌شود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد و قوشا تپه به هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد. به‌طور کلی این شهر دارای یک بخش برای زندگی در کنار رودخانه قره سو، بخشی برای اهداف نظامی و نگهبانی و بخش آخر، معبدی برای عبادت و نیایش بوده است.
قلعه شهر یئری
قلعه شهر یئری با ۱۰۰ هکتار وسعت در مرتفع‌ترین نقطه محوطه، روی صخره‌ای طبیعی قرار دارد و مصالح آن شامل تخته سنگ و لاشه سنگ می‌شود. دیواره‌های دفاعی نیز به‌صورت خشکه‌چین ساخته شدند. قدمت قلعه به اواخر عصر برنز جدید و عصر آهن بازمیگردد. همچنین از این قلعه به‌عنوان بزرگ‌ترین محوطه استقراری در طول عصر آهن، در محدوده مشگین‌شهر یاد می‌کنند. طی دو کاوش، در این قلعه ۱۴ اتاق با ابعاد چهار در ۶ متر کشف شد که با دیواره‌های سنگ به یک‌دیگر متصل می‌شدند و کف‌سازی نشده بودند.
از دیگر کشفیات قلعه می‌توان به قطعات سفال به رنگ نارنجی، خاکستری ساده و داغدار گوش ماهی، استخوان حیوانات و خنجر مفرغی اشاره کرد. برخی از بخش‌های قلعه شامل دروازه‌ای در سمت جنوبی و نمونه‌ای از معبد در اندازه کوچک است.
محوطه گورستان یئری
در این محوطه حدود ۴۰۰ گور به‌دست آمده است که قدمت آن‌ها به عصر برنز و عصر آهن بازمیگردد. پس از بررسی‌ها علمی مشخص شد که تدفین مردگان در قبرستان یئری به‌صورت جنینی بوده است. همچنین اشیایی نظیر ظروف سفالی و اشیای مفرغی مانند خنجر، شمشیر، دستبند و گردنبند در کنار فرد متوفی قرار گرفته بود. طول برخی از گورها به ۶ متر و عرض آن‌ها به حدود پنج متر می‌رسد.
معبد شهر یئری (مکتب اوشاقلاری)
معبد شهر یئری که با نام مکتب اوشاقلاری نیز شناخته می‌شود با سنگ‌افراشت‌ها تزیین شده است؛ حدود ۵۳۷ سنگ‌افراشت از مردانی دست‌به‌سینه و بدون دهان که از نظر شکل به کله قندی، مکعبی و مکعبی با پشت مدور تقسیم می‌شوند. در میان این سنگ‌افراشت‌ها تنها یک مجسمه زن با دهان وجود دارد و حکاکی روی آن شبیه به سنجاق‌سرهای مکشوفه در قبور زنان است. به همین علت باستان‌شناسان این مجسمه را متعلق به زنی عابد یا سخنگو می‌دانند و برخی نیز بر این باور هستند که زنان در آن دوره از منزلت و جایگاه بالایی برخوردار بودند و این سنگ‌افراشت برای احترام به آن‌ها ساخته شده است.
سنگ‌افراشت‌ها اندازه‌های مختلفی دارند که این امر می‌تواند نشانه طبقه اجتماعی هر فرد و همچنین زمان ساخت متفاوت آن‌ها و تفکر متضاد دوران‌های مختلف باشد. برخی از سنگ‌افراشت‌ها مسلح و برخی غیرمسلح هستند و مقابل هریک سنگ نذورات قرار دارد. وجود سلاح در مجسمه زن بیانگر آن است که زنان در میدان کارزار هم‌پای مردان بودند. شمشیرها نیز به شیوه‌های متفاوتی در دست سنگ‌افراشت‌ها است. به‌طوری که تعدادی از آن‌ها شمشیر را با دو دست و تعدادی دیگر با دست راست گرفته‌اند.
چیدمان سنگ افراشت ها
از نکات جالب توجه این سنگ‌افراشت‌ها می‌توان به چیدمان آن‌ها اشاره کرد که در عکس ناسا، مطابق وضعیت قرارگیری ستارگان خوشه پروین در آسمان و نشانی از آشنایی مردمان آن عصر با علم نجوم است. همچنین در محوطه تعدادی از سنگ‌افراشت‌ها را می‌بینید که تا کمر در خاک فرو رفته‌اند. در گذشته داخل چشم سنگ‌افراشت‌ها، سنگ‌های قیمتی قرار داشت که در حال حاضر اثری از آن‌ها نیست.
در قسمت پایین معبد، غاری واقع شده است که ساکنان محلی آن را «قارا کهول» یا «قارا کهیل» می‌نامند. به دوره برنز (هزاره سوم و چهارم قبل از میلاد) مربوط می‌شود. این غار به‌عنوان آب‌انبار و حمام استفاده می‌شد. اگر کسی قصد عبادت داشت باید در غار تطهیر می‌کرد، از زیر دروازه رد می‌شد و به معبد می‌رفت.
قوشا تپه
قوشا تپه شامل دو تپه مقابل یک‌دیگر می‌شود که با حدود دو هکتار وسعت، در ضلع غربی محوطه واقع شده است. طبق حفاری‌ها، قدمت قوشا تپه به دوره نوسنگی و عصر مس (حدود ۶ هزار سال قبل از میلاد) می‌رسد. بدین ترتیب این منطقه اولین محل استقرار دائمی و روستانشینی در استان اردبیل بوده است. قطعات سفالی اکتشافی از قوشا تپه با آثار به‌دست آمده از تپه حاجی فیروز در محوطه دریاچه ارومیه قابل مقایسه است. همچنین آثاری از عصر آهن در قوشا تپه کشف شده است.
نحوه دسترسی
آدرس: استان اردبیل، شهرستان مشگین شهر، ۳۱ کیلومتری شرق شهر مشگین شهر، روستای پیر ازمیان.
مطالب مرتبط :