خانه آقازاده تنها خانه دنیا با بادگیر دوطبقه می باشد که مربوط به دوره قاجار است و در ابرکوه، محله دروازه، میدان ابرقو واقع شده است . این اثر در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۳۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه متعلق به سید حسین ابرقویی است از ثروتمندان ابرکوه بوده است که ۸۲۰ مترمربع مساحت آن است. این خانه در بافت قدیم واقع گردیده و از نظر معماری و بکارگیری عناصر معماری سنتی ایران در خور توجه است. این بنا با مساحتی بالغ بر ۸۵۱ مترمربع بصورت حیاط مرکزی بوده و عمارت در سه جبهه به منظور استفاده در فصول مختلف سال استقرار پیدا کرده است.
حاج حسین ابرقویی
“آیت الله حاج سید میرزا محمد حسین مجتهد ابرقویی” یکی از شاگردان “آیت الله میرزا محمد حسن شیرازی” بود و اغلب در زمینه های علوم اقتصادی، دینی و ترویجی فعالیت می کرد. بعد از حمله افغان ها شهر ابرکوه ویران شده بود، به همین دلیل “حاج حسین ابرقویی” زمان زیادی از عمر خود صرف امور عمرانی و کشاورزی در این شهر کرد که در طی این فعالیت ها، موفق به حفر ۳ رشته قنات در بخش های مختلف شهر شد.
قسمت شاخص و جالب توجه بنا بادگیر دو طبقه و کلاه فرنگی است که درنوع خود بی نظیراست ارتفاع بادگیر ۱۸ متر و مساحت آن ۱۸ متر مربع می باشد. در دهانه بادگیر ۱۹ عدد دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دومی هماهنگی و ارتباط دارد. در کنار آن، یک کلاه فرنگی با تزئینات مقرنس کاری بسیار زیبا وجود دارد. بادگیر و کلاه فرنگی به ترتیب حکم خنک کردن (کولر) و نور رسانی (نورگیر) فضای زیرین و تالار خانه را انجام می دهند.تصویر بادگیر ابرکوه زینت بخش بسیاری از کالاهای صادراتی کشور است.
فهرست
معماری بنا
درباره معماری این بنا می توان گفت که این خانه بنایی دو طبقه است و مانند دیگر خانه هایی که در این مجموعه وجود دارد از مصالح بومی مانند خشت و آجر بهره گرفته شده است . علاوه بر این تزئینات خانه، درها و پنجره ها از چوب و برای گچ بری ها از ملات گچ نیز استفاده شده است.
سردر ورودی بنا در سمت شمال غربی خانه واقع شده و از طریق یک دالان به گوشه حیاط خانه نیز دارای راه است. در سه جهت حیاط این خانه اتاق ها و بخش های مختلف خانه ساخته شده و مانند تمامی خانه های تاریخی که در کویر ساخته شده اند یک حوض سنگی هم در میان آن نیز به چشم می خورد. نکته ای که جالب است در خصوص ساخت این خانه ها بدانید این است که از این جهت در سه جهت خانه اتاق ها را می ساختند تا در فصل های مختلف بتوانند اقامت خود را در جهت تابش خوشید تغییر دهند.
بادگیرهای خانه آقازاده در ابرکوه
خوب بالاتر هم گفتیم که بادگیرهای خانه آقازاده در ابرکوه از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار هستند، از همین رو در این قسمت می خواهیم درباره این سازه های ارزشمند صحبت کنیم؛ بادگیرها در اصل برج هایی هستند که در مناطق کویری به منظور تهویه هوای اتاق های خانه نیز ساخت می شدند و از نظر معماری و ظاهر و کارکرد نیز انواع مختلفی داشته اند. لازم به ذکر است که بگوییم بادگیرهایی که در ایران ساخته شده اند به سه نوع تقسیم می شوند: اردکانی، کرمانی و یزدی تقسیم می شوند.
بادگیرهای یزدی از سایر بادگیرها بزرگتر و بلندتر هستند و معمولا ساختار آنها چهارطرفه یا هشت طرفه نیز در نظر گرفته می شده است. این سازه ها در فصل تابستان به داد اهالی این شهر کویری می رسد و هوای خانه را مطبوع می سازد.
بادگیرهای خانه آقازاده بر فراز تالار اصلی و در دو طبقه نیز ساخته شده است. همین امر این خانه را از بسیاری دیگر از خانه های مناطق کویری متمایز می سازد. این بادگیر زیبا، ۱۸ متر ارتفاع و ۱۸ مترمربع مساحت و ۱۹دریچه تنظیم جریان هوا دارد.جالب است بدانید که این بادگیرها به اندازه مهندسی ساخته شده اند که حتی زمان هایی که بادی هم نمی وزد عمل تهویه اتاق ها به خوبی انجام شود، بادگیر طبقه بالا و پایین به طور کامل با یکدیگر هماهنگ هستند.
عمارت کلاه فرنگی در خانه آقازاده
در خانه آقازاده در ابرکوه عمارتی کوچکی با تزئینات زیبا به نام کلاه فرنگی نیز وجود دارد که به دوره قاجاریه باز می گردد. سبک معماری این بنا ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی آن دوران است. این عمارت ها معمولا در وسط باغ یا بوستان ساخته می شوند و به طور معمول گنبد آن مخروطی شکل است. کلاه فرنگی خانه آقازاده بر بام تالار اصلی و درست در کنار بادگیر نیز قرار گرفته است و سقف پنج دری اصلی را نیز تشکل داده است. ساختار معماری عمارت کلاه فرنگی هشت پر بوده در هر وجه آن یک پنجره با شیشه های رنگی وجود دارد و به نحوی طراحی شده که بیشترین نور را به تالار اصلی نیز انتقال داده است.
زیرزمین با معماری دستکند
در این خانه تاریخی ۴۰۰ ساله زیرزمینی وجود دارد که به صورت دست کند ساخته شده و به گفته افراد محلی که در شهر ابرکوه زندگی می کنند بر روی بستری سنگی این زیرزمینی قرار گرفته است؛ علاوه بر این بخش هایی هم در این شهر وجود دارد که مثل روستای میمند به صورت دستکند نیز ساخته شده است.
دیگر بخش های خانه آقازاده
ورودی خانه
ورودی خانه آقازاده نیز مانند سایر بخش های آن زیباست. به این ورودی “هشتی یا کریاس” نیز گفته می شود. به قسمت بیرون خانه‌های قدیمی “هشتی” می گفتند که به شکل مربع، مستطیل، هشت ضلعی و … ساخته می‌شد. فضایی سرپوشیده که اغلب ورودی مشترک چند خانه بود. هشتی درگاهی است با سقفی طاق مانند و به راهرویی متصل می شود که به حیاط اصلی راه دارد.
حیاط
فضای سه جهت از حیاط خانه را اتاق ها در بر گرفته اند. حوضی سنگی به شکل مستطیل نیز در وسط حیاط قرار دارد که در دو طرفش درختچه های کوچک روییده اند. کف حیاط نیز با قلوه سنگ هایی صاف پوشانده شده است.
اتاق ها
این خانه دارای چندین اتاق پنج دری و سه دری در هر دو طبقه است. پنج دری ها که در میان اتاق های سه دری قرار دارند، معمولا به عنوان اتاق اصلی استفاده می شدند. به همین نحو سه دری ها در دو سمت پنج دری ها قرار گرفته اند و از آن ها به عنوان اتاق خواب استفاده می شد. یکی از عواملی که باعث تمایز اتاق های تالار اصلی از سایر اتاق ها می شود، این است که دارای تورفتگی هایی از بیرون هستند.
اتاق تابستان نشین
در تابستان که آفتاب به صورت مستقیم می تابد، بخش جنوبی خانه در سایه و خنکا قرار داشت. به همین منظور اتاقی در این قسمت ساخته می شد که به آن “تابستان نشین” می گویند. یک ایوان که فضایی نیمه باز است در ورودی این اتاق قرار دارد که یکی از کاربردی ترین فضاهای خانه برای زندگی محسوب می شد، البته به غیر از ایام سرد سال. این اتاق که فضایی تقریبا باز دارد در معرض گرد و خاک است، به همین دلیل تزیینات آن ساده تر از سایر بخش های خانه است.
اتاق خیشخان (دار آفرین)
این اتاق در جوار اتاق تابستان نشین ساخته شده است. سقفی نورگیر دارد که به آن “خیشخان” می گویند. خیشخان جزو نخستین وسایل خنک‌کننده یا تهویه مطبوع هوا بوده است. به این شکل که بر روی آن بوته های خار یا حصیر و سفال می انداختند و با پاشیدن آب بر روی آن ها هوای اتاق را خنک نگه می داشتند.
اتاق های پنج دری
“پنج دری ها” با ۵ لنگه اُرُسی، اغلب جزو اتاق های اصلی خانه محسوب می شدند که گاهی آن ها را اتاق شاه نشین نیز می نامیدند. حوض بزرگ میان حیاط نیز روبروی این اتاق قرار دارد.
اتاق های سه دری
اتاق های سه دری که مانند پنج دری ها، دارای اُرُسی هستند، معمولا برای خواب استفاده می شدند. از روی تعداد ارسی ها اسم اتاق ها را مشخص می کردند.
اتاق شکم دریده
در انتهای این اتاق که به سبک شکم دریده یا همان پلان چلیپایی یا صلیبی شکل، ساخته شده است، اتاق پنج دری قرار دارد. از جمله تزیینات این اتاق، مقرنس های گچی به صورت قندیل زیبا است که در زیر پاکارسقف ایجاد شده است.
زیرزمین
شهر ابرکوه بر بستر سنگی قرار دارد، به همین خاطر بخش هایی از شهر هستند که مانند روستای میمند به صورت دَستکَند ساخته شده اند. زیرزمین خانه آقازاده نیز به همین شکل با کندن سنگ ها ایجاد شده است.
تزیینات به کار رفته در خانه آقازاده
قطعا تزیینات هر خانه باعث دو چندان شدن زیبایی آن می شود و تزیین سقف و دیوار در گذشته جزو عناصر اصلی معماری محسوب می شد. در خانه ها، آن بخش که اهمیت بیش تری داشت، قطعا دارای تزیینات و پیچیدگی های بیش تری هم بود، مثلا اتاق شاه نشین اغلب از تزیینات و زیبایی بیش تری نسبت به سایر اتاق های خانه برخوردار بود.
مُقَرنَس (آهو پای)
مُقَرنَس نوعی تزیین حجم دار است که با استفاده از آجر، گچ، کاشی، چوب یا فلز به شکل طاقچه بندی ساخته می شود. در معماری برای تبدیل پلان مربع به دایره، در ایجاد مقرنس، حجم اشکال هندسی را از پایین به بالا کوچک می کنند. این تزیین بیش تر در زیر گنبدها، روی ایوان، درگاه ورودی، بالای محراب مساجد و … کاربرد دارد. در بخش زیرین کلاه فرنگی خانه آقازاده می توانید مقرنس کاری های زیبایی را مشاهده کنید.
اُرُسی
“اُرُسی ها” پنجره هایی مشبک هستند که به شکل مستطیل ساخته می شوند و برخلاف سایر پنجره ها به صورت کشویی از پایین به بالا باز می شوند. این پنجره ها دارای تزییناتی مانند شیشه های رنگی با قاب چوبی گره چینی هستند. اُرُسی ها معمولا به اشکال کوچک هندسی تقسیم می شدند تا فقط بخشی از آفتاب به داخل اتاق بتابد، به این شکل آفتاب سوزان شهرهای کویری ملایم تر می شد. هم چنین تابش نور خورشید به شیشه های رنگی، نورپردازی زیبایی در اتاق ایجاد می کرد. اُرُسی ها علاوه بر زیبایی که به بنا می دادند و نور فضای داخلی را تامین می کردند، باعث می شدند افراد داخل اتاق بیرون را ببینند ولی از بیرون به راحتی دیده نشوند.
شیشه رنگی
از هزاران سال پیش تاکنون معماران از شیشه در طراحی و تزیینات بناها استفاده می کنند. هنری با قدمتی زیاد. برای استفاده از شیشه در تزیینات، ابتدا باید بر روی کاغذ طرحی از آن کشیده شود، سپس مراحل برش و تقسیم بندی صورت بگیرد. در نهایت نسبت به جایی که قرار است از این شیشه ها استفاده شود در قاب های مفتول مسی یا چوبی(گره چینی) تعبیه می شوند.
گچ بری
گچ بری از جمله تزییناتی است که تقریبا در تمامی خانه ها از آن بهره می بردند. از حاشیه سقف بگیر تا بالای سردرها، درها، پنجره ها و … . در گچ بری ها، طرح های اسلیمی و گل و گیاه همیشه در بین معماران ایرانی و مردم محبوبیت داشته است. در خانه “آقازاده” نیز شاهد این هنر زیبا در حاشیه پنجره ها، درها و بخش داخلی خانه هستیم.
قطاربندی
قطاربندی یک نوع هنر مُقَرنَس کاری است، البته به این شکل که همگی در یک خط مستقیم ایجاد شده باشند، مانند مُقَرنَس های ایجاد شده بین طاق و دیوار اتاق. این نوع مُقَرنَس کاری در فضای بیرونی خانه “آقازاده” نیز به کار رفته است.
اسکناس های ۲۰۰۰ تومانی با طرح بادگیر زیبا و دو طبقه خانه آقازاده
علاوه بر ایران، در برخی دیگر از کشورهای خاورمیانه مانند افغانستان، پاکستان، امارات متحده عربی، اردن، بحرین، قطر، عراق، عمان، سوریه، کویت و مصر نیز بادگیر ساخته می شد، اما با توجه به آشنایی ایرانیان باستان به ویژگی های جریان هوا و شناسایی بادگیرهایی کهن در ایران، اختراع آن را می توان به ایرانیان نسبت داد. اما در سال ۱۳۹۲ امارات متحده عربی، در خواستی به یونسکو فرستاد مبنی بر ثبت بادگیر به نام این کشور. در پی این اقدام، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ایران با رد این ادعا، طرحی با عنوان ثبت بادگیر به نام ایران به سازمان ارسال کرد. هم چنین دولت در حمایت از این جریان و این که بادگیر یک سازه طراحی و مهندسی شده توسط ایرانیان است، در سال ۱۳۹۳ اقدام به چاپ اسکناس های ۲۰۰۰ تومانی با طرح بادگیر دو طبقه خانه آقازاده نمود. این پرونده هنوز در سازمان یونسکو در جریان است.
مجموعه تاریخی آقازاده
چیزی که به آن مجموعه تاریخی آقازاده گفته می شود در واقع شامل ۵ خانه تاریخی با نام های حسینی دوست، موسوی، گبری، سیدعلی آقا و آقازاده است. این خانه ها در یک کوچه قرار دارند و به مرور زمان کاربری آن ها تغییر کرده است. خانه های موسوی و حسینی دوست پذیرای مهمان هستند و کاربری اقامتی دارند و خانه های گبری و سیدعلی آقا هم قرار است به آن ها بپیوندند و مکانی شوند برای اقامت گردشگران و علاقه مندان به سپری کردن اوقات خود در فضاهای سنتی. در این میان خانه “آقازاده” درش به روی بازدیدکنندگان باز است.
خانه آقازاده و سیدعلی آقا همسایه دیوار به دیوار یکدیگر هستند و راه ارتباطی آن ها یک ساباط (ساباط ها تونل های طاق داری هستند که در محل عبور و مرور، سایه و باد خنک ایجاد می کنند) است. می توان متوجه شد خانه هایی که به این شکل با یکدیگر مرتبط بودند در واقع ساکنانشان ارتباط نزدیک یا پیوند خویشاوندی با هم داشته اند.
خانه تاریخی آقازاده در ابرکوه از امکانات خوبی بهره منده است که از جمله آن ها رستوران، کافه و پارکینگ است که می توانید در حین بازدید از آن ها هم نیز استفاده کنید. علاوه بر این خانه آقازاده در ابرکوه، شامل دو هتل بزرگ هم می باشد با نام های خانه حسینی دوست و موسوی که می توانید تجربه به یادماندنی گذراندن یک شب در خانه ی تاریخی را به خودتان هدیه دهید.
از دیگر امکانات این مجموعه تایخی می توان به اینترنت رایگان، رستوران، کافی شاپ، سرویس بهداشتی، سرویس خواب، حمام و… نیز اشاره کرد.
لازم به ذکر است که بگوییم، شما با رفتن به خانه آقازاده در ابرکوه با مجموعه ای از خانه های تاریخی مواجه خواهید شد که هر کدام کاربردی مخصوص به خودشان را دارند؛ همچنین این خانه در نزدیکی سرو ۴۵۰۰ ساله ابرکوه قرار دارد که با ۳ دقیقه رانندگی می توانید به آن برسید.
نحوه دسترسی
آدرس : ایران، یزد، شهرستان ابرکوه، میدان امام حسین، خیابان شهید باهنر، کوچه شهید باهنر نوزدهم، مجموعه خانه های تاریخی آقازاده، خانه تاریخی آقازاده.
ساعت بازدید:همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۲۱
دیدنی های اطراف:
مسجد جامع ابرکوه | در فاصله ۱ کیلومتری
یخچال خشتی ابر کوه (یخچال آقا) | در فاصله ۴ کیلومتری
گنبد عالی | در فاصله ۶ کیلومتری
خانه صولت (موزه مردم شناسی) | در فاصله ۱ کیلومتری
قلعه رباط | در فاصله ۵ کیلومتری
آرامگاه پیر حمزه سبزه پوش | در فاصله ۱.۵ کیلومتری
درخت سرو ابرکوه | فاصله ۲ کیلومتری
نظر کاربران :
شاهكاري هنري است كه همتا نداره معماري خانه انسان را حيران مي كند