تنگهٔ هرمز آبراهی است بین استان هرمزگان ایران و استان مسندم عمان که دریای عمان را به خلیج فارس می‌پیوندد. این گذرگاه یکی از راهبردی‌ترین مسیرهای بین‌المللی کشتیرانی در جهان به‌شمار می‌آید.طول این آبراه ۱۵۸ کیلومتر و عرض آن از بندرعباس تا راس شوریط در عمان بین ۵۶ تا ۱۸۰ کیلومتر می‌باشد.ژرفای تنگه هرمز از خلیج فارس بیشتر است و به دلیل شیب تند کف آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است، به طوری که نزدیکی جزیره لارک، در حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی و در نزدیکی شبه‌جزیره مسندم به بیش از ۱۰۰ متر می‌رسد. در حالی که حداکثر عمق آب در خلیج فارس ۹۰ متر است. قوس آن، رو به شمال و به طرف درون فلات ایران قرار دارد و در نتیجه بیشترین خط ساحلی آن در راستای کرانه‌های ایران قرار گرفته‌است.
موقعیت تنگه هرمز در نقشه ایران از دید امپراتوری عثمانی (۱۷۲۹ میلادی)
نام هرمز بنا بر منابع تاریخی در قدیم «هورموغ» بوده که مغ در گویش بومی استان هرمزگان به معنای نخل است. از سویی این واژه می‌تواند از ترکیب هور+موغ (موغستان) به معنی آبراهه موغستان (ایالت قدیم جنوب ایران یا میناب کنونی) ساخته شده باشد.شباهت ظاهری تلفظ امروزی یعنی هرمز با نام اهورامزدا سبب شده در میان عوام ارتباطی میان این دو نام تصور شود که این تصور مبنایی در شواهد تاریخی ندارد. افزون بر آن، مختصرشدهٔ نام اهورا مزدا، هرمَزد (hormazd) با فتح میم است و با تلفظ هرمُز (hormoz) تفاوت دارد.
تنگه هرمز در طول تاریخ شاهد منازعات بین‌المللی بسیار میان پادشاهان ایران همچون نادرشاه و شاه عباس بزرگ و محمدرضا شاه پهلوی و نظام جمهوری اسلامی ایران با بیگانگان همچون اسپانیایی‌ها، پرتغالی‌ها، بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها بوده‌است.تنگه هرمز دومین تنگه بین‌المللی شلوغ دنیاست. هر روز حدود ۱۶٫۵ تا ۱۷ میلیون بشکه نفت خام (برآورد ۲۰۰۶) که معادل ۴۰ درصد کل نفت حمل شده توسط کشتی‌های نفت‌کش و نزدیک به ۲۵ درصد کل عرضه جهانی نفت است. حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته‌شده نفت و گاز طبیعی دنیا در خلیج فارس قرار دارد و امنیت تنگه هرمز نقش کلیدی در تأمین بی‌وقفه انرژی دنیا دارد. بیشتر این نفت به بازارهای آسیا، ایالات متحده و اروپای غربی می‌رود و ۷۵ درصد نفت خام ژاپن از این مسیر وارد می‌شود. بیشتر صادرات نفت خام در مسیرهای بسیار طولانی از طریق نفت‌کش‌های بسیار بزرگ انجام می‌شود که توانایی حمل بیش از دو میلیون بشکه در هر سفر دارند.
حکومت ایران در موارد متعددی در پاسخ به اعمال تحریم‌های آمریکا و غرب علیه ایران توسط مسئولین حکومت ایران تهدید به بستن تنگه هرمز کرده‌است. بر اساس یک سناریو این کار از طریق مینگذاری سطح دریا و سپس استفاده از موشک‌های ضدکشتی کروز و زیردریایی‌های کوچک برای اختلال در عملیات مین‌روبی انجام می‌شود. به گفته جامعه اطلاعاتی آمریکا، ایران توانایی بستن تنگه هرمز را برای مدت کوتاهی دارد. با این حال برخی چنین عملی را غیرمنطقی می‌دانند چرا که تقریباً تمام نفت ایران از طریق این تنگه صادر می‌شود و دولت آمریکا نیز انتظار عملی شدن چنین تهدیدی را ندارد چرا که بیشترین آسیب را به خود ایران وارد خواهد کرد.
نظام حقوقی تنگه هرمز
در مورد وضعیت حقوقی تنگه هرمز هیچ گونه معاهده خاصی بین ایران و عمان وجود ندارد در نتیجه با استنباط از مفهوم مخالف بند ج ماده ۳۵ کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها این تنگه تابع مقررات عهدنامه یادشده است و در شرایط صلح، کلیه کشتی‌های نظامی و بازرگانی از حق عبور ترانزیت برخوردارند (گرچه این حق همواره مورد اعتراض ایران و عمان بوده‌است). اما در شرایط جنگی مقرارات حقوق جنگ حاکم است که بر اساس آن اگر یکی از دو کشور ایران یا عمان درگیر جنگ باشند از حق بازرسی کشتی‌های عبوری برخوردارند. ایران از این حق در دوران جنگ به خوبی استفاده کرد.
رژیم حقوقی مربوط به عبور بی‌ضرر از تنگه‌های مورد استفاده کشتیرانی بین‌المللی مشابه رژیم حقوقی عبور بی‌ضرر از دریای سرزمینی نیست و دول همجوار تنگه‌های مورد استفاده کشتیرانی بین‌المللی حق ندارند که عبور دیگران را از آن به حال تعلیق درآورند.
در داخل تنگه هرمز سه قسمت ۱) آب‌های سرزمینی ایران (۱۲ مایل دریایی یا ۲۲ کیلومتر از ساحل ایران)، ۲) آب‌های سرزمینی عمان (۱۲ مایل دریایی یا ۲۲ کیلومتر از ساحل عمان) و ۳) آب‌های آزاد (۳ کیلومتر از میان آب‌های سرزمینی ایران و عمان) وجود دارد. دولت ایران نمی‌تواند برای بخش‌های دیگر تنگه هرمز هیچگونه اعمال کنترل، نظارت یا مسدود کردن، حتی بابت بهبود جریان عبور کشتی‌های دیگران تعیین کند. قابل توجه است که قسمت عمده طرح‌های تفکیک تردد کشتی‌ها در داخل تنگه هرمز در طرف عمانی تنگه هرمز قرار گرفته‌است.
در مورد عبور بی‌ضرر از تنگه‌های مورد استفاد کشتیرانی بین‌المللی، اختلافی در تفسیر حقوق دولت ساحلی و حقوق دولت‌های صاحب پرچم کشتی‌های عبوری تجاری یا نظامی وجود ندارد. بر این اساس دولت‌های ساحلی، صاحب منطقه خود در داخل تنگه هستند و می‌توانند در آنجا هرگونه بهره‌برداری انجام بدهند ولی حق تعلیق عبور دیگران و ایجاد مزاحمت برای اعمال حق عبور بی‌ضرر توسط آنها را ندارند.
جزایر
در تنگه هرمز چهار جزیره ایرانی هرمز، قشم، لارک و هنگام قرار دارد.
منبع : ویکیپدیا
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.