باغ اکبریه بیرجند، یکی از آثار تاریخی وزیبای شهر بیرجند، واقع در استان خراسان جنوبی می باشد. باغ عمارت اکبریه در دوره قاجاریه و توسط شوکت الملک در دو طبقه ساخته شده‌است.این باغ با گسترش شهری بیرجند اکنون در داخل شهر قرار گرفته است. این بنا شامل تالار آیینه، گنبد کلاه فرنگی، تزئینات مقرنس لانه زنبوری و رسمی بندی که صرفاً جهت پذیرایی از نمایندگان سیاسی داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.این باغ در نشست سی و پنجم یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. در ۲۰ خردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
معماری عمارت باغ اکبریه
ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده‌است. این مجموعه شامل چند عمارت است که قدیمیترین آن مربوط به عمارت حشمت الملک در منتهی‌الیه شرقی، که شامل دو طبقه‌است میباشد. طبقه همکف که دارای دو دالان و راهرو نسبتاً طویل است.ارتباط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل را برقرار می‌کند. عمارت مرکزی با عملکرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان که تقریباً به عنوان هستهٔ مرکزی باغ به حساب می آید از تزیینات و چشمانداز بسیار عالی برخوردار است. وجود درختان بلند قامت کاج در دو طرف خیابان و نیز خیابانهای منتهی به خیابان اصلی عمارت مرکزی بر زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده‌است.
باغ جنوبی واقع در جبهه جنوبی و کوچکتر از باغ شمالی است. این باغ بوسیله فضاهایی چون فضاهای خدماتی، عمارت مرکزی و دیواره غربی اصطبل احاطه شده است. یکی از عناصر مهم، استخر نسبتاً بزرگ با طرح مربع است که بخش عمده فضای باغ را به خود اختصاص داده است. استخر در وسط دارای سکویی مربع شکل است.
عوامل ثبت در یونسکو
از جمله مواردی که سبب گشت تا باغ اکبریه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت گردد. شامل موارد ذیل است: باغ در زمین شیبدار ایجاد گشته است، خطوط راست در طراحی باغ استفاده گردیده است. عمارت در بلندترین قسمت باغ احداث گردیده است. یک جوی دائم اصلی و چند جوی فرعی ایجاد گشته است به گونه ای که صدای آن به گوش میرسد. رابطه نزدیکی با طبیعت ایجاد کرده است و حد فاصلی بین عمارت و باغ وجود ندارد. همچنین استفاده از درخت‌های زیاد و سایه‌دار و اختصاص بیشترین قسمت باغ به کاشت درختان میوه و گیاهان دارویی و زینتی از دیگر عوامل میباشد. درختان موجود در این باغ شامل کاج، انار و توت میباشد و گوشههایی از باغ گلهای تاج خروس به چشم میخورد. از جبهه جنوبی این باغ ورودی به روستای اکبریه تعبیه شده‌است.
باغ اکبریه با وسعتی حدود چهل و پنج هزار مترمربع در بستری کوهستانی واقع شده و متشکل از ۲ بناست که ساختمان قدیمی‌تر متعلق به حشمت الدوله، پدر ابراهیم شوکت الملک است که تاریخ احداث آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه برمیگردد. بنای دیگری که در این مجموعه واقع شده، ساختمان تشریفات است که توسط شوکت الملک بنیان شده است. این باغ به عنوان محل سکونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می گرفت، به طوری که در لهجه محلی به کلاته سرکار امیر شهرت یافته بود. اسدالله علم در کتاب خاطراتش به پذیرایی پدرش از رضاشاه در همین باغ اشاره می‌کند. خود او نیز چنان که می‌گوید چندبار از شاه و فرح در همین باغ پذیرایی نمود.
موزه های باغ اکبریه
هم اکنون بخش‌های مختلف این باغ و عمارت مورد استفاده اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی است. بخش احداث شده در اوایل دوره قاجار، به عنوان کتابخانه فعال است. از بخش مرکزی که در دوره قاجار احداث شده به عنوان موزه باستان شناسی و مردم‌شناسی استفاده می شود. بخش ساخته شده در دوره پهلوی کاربری اداری دارد و بالاخره دیگر بخش ها به سفره خانه و چایخانه سنتی اختصاص یافته است.
در موزه حیات وحش این مجموعه، نمونه های شاخص، کمیاب و نادری از پوشش جانوری منطقه جنوب خراسان به ویژه شهرستان بیرجند به معرض نمایش گذاشته شده است و کمیاب ترین گونه های پرندگان جنوب خراسان در این مجموعه قرار گرفته اند همچنین در موزه باستان شناسی و مردم شناسی باغ اکبریه که در طبقه همکف واقع شده است، بخشی از معیشت، آداب و رسوم، مشاغل و حرفه منطقه جنوب خراسانبه نمایش گذاشته شده است.
نحوه دسترسی
آدرس : خراسان جنوبی ، شهر بیرجند ، روستای اکبریه ، انتهای خیابان معلم
بیرجند دارای آب و هوای گرم و خشک است به همین دلیل فصل بهار و پاییز بهترین زمان سفر است.
بازدید از باغ اکبریه رایگان بوده و مدت زمان پیشنهادی برای بازدید از آن حدود ۱ الی ۲ ساعت است.
باغ عمارت رحیم آباد، قلعه بیرجند ،آرامگاه حکیم نزاری، ارگ کلاه فرنگی ،باغ شوکت آبادو..
نظر کاربران :
این مکان بهترین محل تاریخی شهر بیرجند در خیابان معلم هست و ثبت یونسکو شده. در اینجا مجموعه موزه هایی وجود داره که از نظر من موزه مردم شناسی اون خیلی جذاب و مفید هست.