بازار تهران ، بازاری مملو از هنر ، تاریخ و تجارت

بازار تهران یکی از مهمترین و پر بازدید کننده ترین جاهای دیدنی تهران می باشد. مجموعه بازار تهران در ضلع جنوبی خیابان ۱۵ خرداد و حد فاصل آن با خیابان های مولوی، خیام و ۱۷ شهریور، در بافت قدیمی و تاریخی شهر واقع شده و چون گذشته مهم ترین مرکز تجاری و بازرگانی است. بازار تهران همراه دیگر بناهای تاریخی محدوده خود مانند مسجد امام ، مسجد جامع و… از مجموعه های مهم تاریخی و هنری شهر تهران محسوب می شود.

تاریخچه بازار

با توجه به مدارک و شواهد موجود بنای اولیه بازار بدوره شاه تهماسب صفوی و همزمان با ساخت برج و بارو و دروازه های شهر تهران در حدود سالهای ۹۳۰ – ۹۴۸ ه ق تعلق دارد. ظاهرا چهار بازار لبافها ، کرجی دوزها، سراجها و نعل چی ها ، قدیمی ترین بخش بازار تهران است. به نوشته صنیع الدوله ، چهار سوی بزرگ و کوچک بازار در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. در این زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه یافت، بطوریکه به تدریج حد فاصل بین ارگ و مسجد جامع به بخش پر رونق بازار تبدیل شد و معروف ترین و معتبرترین سراها و تیمچه ها در این محدوده فعال شدند.

بازار در زمان قاجار

در دوره ناصرالدین شاه بر تعداد راسته ها و رسته های بازار افزوده شد و تعدادی سرا و تیمچه معتبر ساخته شد. مانند دیگر مجموعه بازار های تاریخی هر کدام از راسته ها ، رسته ها ، سراها و تیمچه های بازار تهران به صنف و فعالیت خاصی اختصاص داشت. در این دوره بخش های اصلی عبارت بود از: بازار کفاشان، بازار فرش فروشان، بازار بین الحرمین(سلطانی جعفری)، بازار چهار سوق بزرگ، مسجد جامع، بازار چهار سوق کوچک، بازار چهل تن(که از قدیم ترین بخش های بازار و مربوط به دوره فتحعلی شاه است )، بازار آهنگران ، بازار مسگران و بازار پاچنار.

علاوه بر این در نقاط دور و نزدیک بازار بازارچه هایی ساخته شد که محلات مختلف شهر را تغذیه می کند. از جمله بازارچه معیر و قوا الدوله که بازارچه دوقلو مشهور بودند. از بازار کربلایی عباس علی کمر گچی، بازارچه نایب السلطنه و… فقط نامی باقی مانده است.

ناصر خسرو

در خیابان ناصرخسرو نزدیک مجموعه اصلی بازار نیز بازارچه ها و تیمچه هایی وجود داشت که امروزه بقایای برخی از آنها مانند بازارچه مروی از دوره فتحعلی شاه و تیمچه صدر اعظم باقی است. رشد و گسترش و پیشرفت سریع تهران معماری سنتی بازار را دچار آشفتگی بسیار کرد.

بطوریکه بخشهای زیادی از بازار نوسازی و یا بازسازی شد و تناسب موجود میان بخشهای مختلف آن از میان رفت. در حال حاضر بخشهای قدیمی و جالب توجه بازار عبارتند از سر در بازار در سمت سبزه میدان، بازار امیر، چهار سوق بزرگ، تیمچه های حاجب الدوله ، علاءالدوله، قیصریه و مهدیه و همچنین بخشهایی از بازار که در ارتباط با مسجد امام، مسجد جامع و بناهای تاریخی دیگر قرار دارد. بنای اولیه سبزه میدان در سمت شمالی مجموعه بازار مربوط به اوایل دوره صفویه است اما در دوره قاجاریه و سال ۱۲۶۸ ه ق بدستور امیرکبیر حاج علی خان مقدم مراغه ای( حاجب الدوله) تغییرات عمده ای در وضع سبزه میدان داد.

جاجب الدوله

این میدان در دوره های مختلف یکی از مراکز مهم مذهبی، اجتماعی و سیاسی تهران بود و در آن انواع مراسم مذهبی و سیاسی اجرا می شد. در ضلع جنوبی سبزه میدان سر در زیبایی وجود دارد که به راسته های مختلف بازار راه می یابد. این سر در دهانه های اطراف که به مغازه ها اختصاص دارد، وسیعتر و پر کارتر است . بخشهای قدیم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایی آنها از روزنه های تعبیه شده در گنبد های آجری آن تامین می شوند. اما بخشهای صدمه دیده یا جدید بازار با مصالح جدید و موقتی پوشش یافته و فاقد معماری در خور توجهی است.

چهارسوق بزرگ که در بازاری به همین نام قرار گرفته فضای هشت ضلعی است که با گنبد مدور نسبتا کوتاهی پوشش داده و سطح داخل آن دارای گچ کاری است. این بنا در سال ۱۲۲۲ ه ق ساخته شده است. تیمچه حاجب الدوله در کنار مسجد امام قرار دارد و از با ارزش ترین بناهای بازار است که در دوره ناصرالدین شاه توسط حاج علی خان حاجب الدوله ساخته شده است. در دوره اخیر در فضای داخلی این بنا، مجموعه تجاری جدیدی ساخته اند که اصالت و صورت قدیمی بنا را دگرگون کرده است. از بناهای دیگر بازار تیمچه مهدیه در ابتدای بازار امیر (کفاشان) است که درارای پوشش عظیم ضربی و یزدی بندی عالی است.

معماری بازار

بازار بزرگ تهران درست مثل سایر بازارهای ایران از طاق‌های ضربی، راهروهای متعدد و باریک، گنبد و… تشکیل شده است و با اینکه به مرور زمان دستخوش تغییرات زیادی شده است؛ هنوز هم برخی بخش‌های قدیمی و زیبای آن پابرجا هستند. در این بخش‌های قدیمی می‌توانید شاهد طاق‌های ضربی و گنبدهایی باشید که به زیبایی هرچه تمام‌تر خودنمایی می‌کنند؛ به‌خصوص روزنه‌ها و سوراخ‌های موجود در طاق‌ها و گنبدها که هم نور فضای داخلی را تامین کرده و هم به گردش هوا کمک می‌کنند.

مساحت بازار تهران امروزی به بیش از ۱۰۰ هکتار می‌رسد؛ هرچند از ابتدا این‌چنین نبود و بر حسب نیازها و مقتضیات زمان در دوره‌های تاریخی مختلف به‌شکل امروزی درآمد. به همین دلیل، نمی‌توان سبک معماری دقیق و خاصی برای آن مشخص کرد؛ هرچند نشانه‌های معماری تهرانی در بیشترین بخش‌های آن به چشم می‌خورد. البته بخش‌های آسیب‌دیده یا جدید بازار، معماری خاصی ندارند و از مصالح جدید برای آن‌ها استفاده شده است.

همان طور که ذکر شد، بازار تهران به‌تدریج توسعه یافت و به‌دلیل گرمای تابستان، بخش‌هایی از آن مسقف شد و در ادامه فضاهای جدید خدماتی نظیر قهوه خانه، حمام، مسجد، زورخانه، حسینیه و سقاخانه در دل بازار شکل گرفت.

بخشهای مختلف بازار تهران

بازار تهران دارای چند ورودی است که از مسیرهای مختلفی می‌توانید به آن‌ برسید. اگر از ایستگاه متروی ۱۵ خرداد پیاده شدید، به‌سمت سبزه‌میدان حرکت کنید. این مسیر نیز جذابیت‌های خودش را دارد و فروشندگانی را خواهید دید که به فروش آجیل و خشکبار و… مشغول هستند. از جلوی بازار رضا هم عبور می‌کنید که به فروش پوشاک زنانه اختصاص دارد. اگر می‌خواهید از خیابان مصطفی خمینی به بازار بروید، کافی است وارد بازار سرپولک شوید که شما را به بخش شرقی بازار می‌رساند. بخش‌های مختلف بازار تهران به اختصار به این شرح هستند:

سراها: ابوتراب، اسلامی، امیرکبیر، بوعلی، تهرانچی، جواهریان، دالان‌دراز، دلگشا، شیخ جعفر، قدیانی، کرباسی، گلشن‌شکن، مصباح، مهدی‌زاده، میرزا اسماعیل، نو قزوینی‌ها، وزیری، یزدی‌ها و…
پاساژها: احمدی، آزادی، اسلامیه، ایران‌یراق، جعفری، دربنده، شمس، صدقیانی، کاووسی، مهتاش، وحدت، مهدی و…
بازار و بازارچه: امیر، بین‌الحرمین، خلیج فارس، دروازه نو، زرگرها، عباس‌آباد، کیلوئی‌ها، مسجد جامع، مسگرها، نجارها و…
مرکز و مجتمع تجاری: ایران، پوشاک کویتی‌ها، توحید، خیام، سرپولک، قائم، گلستان، میلاد و…
تیمچه‌ها: حاجی ابوتراب، باوفا، فرد، حاجب الدوله، ‌توجه، ملاعلی کنی

صنف های مختلف بازار

بخش‌های مختلف بازار تهران اختصاص به فروش کالاهای خاصی دارند که اگر از محل دقیق آن‌ها مطلع باشید، دچار سردرگمی نمی‌شوید و وقتتان را تلف نخواهید کرد.

آجیل و خشکبار

برای خرید آجیل به چهارسوق بزرگ یا سرای دالان دراز بروید.

طلا و جواهر

با توجه به اینکه بازار زرگرها در مقایسه با سایر طلافروشی‌ها، دستمزد پایینی برای طلا می‌گیرند، می‌توانید با خیال راحت از این محل خرید کنید.

بدلیجات

بازار سلطانی بهترین گزینه برای خرید بدلیجات است؛ به‌خصوص که به‌دلیل تنوع زیاد، دست‌تان برای انتخاب باز است.

شال و روسری

برای تهیه شال، روسری و… به بازار جعفری بروید که قیمت کالاهای آن به‌مراتب ارزان‌تر از فروشگاه‌های سطح شهر است.

لباس زنانه

بورس لباس زنانه و پارچه را می‌توانید در بازار عباس آباد پیدا کنید و خرید خوبی داشته باشید.

لوازم‌خانگی

بازار حاجب الدوله گزینه‌ای عالی برای خرید انواع و اقسام لوازم‌خانگی،‌ به‌خصوص کریستال و چینی و ظروف دکوری، با قیمت‌های مناسب است.

محصولات زیبایی و آرایشی

برای خرید از راسته لوازم آرایش باکیفیت راهی کوچه مروی شوید.

عطر و ادکلن

بازار مسجد جامع انتخاب‌های متنوعی را در اختیار طرفداران عطر و ادکلن قرار می‌دهد.

لوازم خیاطی، کیف و چمدان

سرای مشیر خلوت از راسته‌های اصلی بازار تهران است که به فروش کیف و چمدان و لوازم خیاطی اختصاص دارد.

فرش و تابلو فرش

برای خرید فرش دستباف و تابلو فرش‌های نفیس با قیمت مناسب، به سرای بوعلی در بازار بزرگ تهران مراجعه کنید.

لوازم التحریر

بازار بین الحرمین، بهشتی برای دانش‌آموزان و دانشجویان است تا لوازم‌التحریر موردنیاز خود را با قیمت‌های فوق‌العاده خوب تهیه کنند.

پارچه

سرای امیر کبیر و حمام چال، محلی عالی برای خرید عمده‌ای پارچه است؛ اگر هم به‌دنبال خرید پارچه متری هستید، راسته کیلویی‌ها می‌تواند پاسخگوی نیاز شما باشد.

لوازم پلاستیکی

پلاستیک فروش‌های بازار تهران معمولا نرسیده به بازار سید اسماعیل فعالیت می‌کنند.

ساعات کاری بازار تهران

بازار تهران روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۷ باز است؛ هرچند بخش‌های خارجی بازار تا ساعت ۲۰ فعالیت می‌کنند. در روزهای پنجشنبه‌ مغازه‌های داخل بازار تا ساعت ۱۴ و مغازه‌های بیرون بازار تا ساعت ۱۷ مشغول به کار هستند. بهترین زمان برای بازدید از بازار، ساعات اولیه صبح است که بازار خلوت‌تر است. بازار تهران در روز جمعه و تعطیلات رسمی بسته است و فقط برخی پاساژها واقع در انتهای خیابان اصلی بازار باز هستند.

نحوه دسترسی

آدرس :تهران – ضلع جنوبی خیابان ۱۵ خرداد و حد فاصل آن با خیابان های مولوی، خیام و ۱۷ شهریور

دسترسی با مترو

بهترین وسیله نقلیه برای دسترسی به بازار تهران، مترو است؛ چراکه بازار در محدوده طرح ترافیک قرار دارد و حتی در روزهای تعطیل هم ترافیک سنگینی در این منطقه حکم‌فرما است.ایستگاه مترو پانزده خرداد، بهترین گزینه است که فاصله چندانی با بازار ندارد و با یک پیاده‌روی کوتاه می‌توانید به آن برسید. برای این منظور باید سوار خط یک متروی تهران (تجریش-کهریزک) شوید یا خط خود را به این خط تغییر دهید.

دسترسی با ماشین شخصی

اگر از ماشین شخصی استفاده می‌کنید، از طریق خیابان‌ خیام، مولوی، پانزده خرداد و مصطفی خمینی می‌توانید خود را به بازار برسانید. برای رفتن با ماشین شخصی به بازار باید مجوز ورود به طرح ترافیک داشته باشید و به‌دلیل نبود پارکینگ، چاره‌ای ندارید جز اینکه در کوچه پس کوچه‌ها جای پارک پیدا کنید.

تاکسی

تاکسی‌های خطی زیادی از جاهای مختلف شهر مثل میدان انقلاب، فاطمی، آزادی و… به مقصد گلوبندک حرکت می‌کنند که شما را سریع‌تر به محدوده بازار می‌رسانند.

اتوبوس

اگر از بی‌آرتی پایانه آزادی-خاوران استفاده می‌کنید، باید در ایستگاه چهارراه مولوی پیاده شوید و از این طریق خود را به بازار برسانید.

تصاویر بیشتر : -->