جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

کلیسای سورپ پطروس

تاریخ بروزرسانی :
۱۰ مهر ۱۴۰۱

کلیسای سورپ پطروس یا کلیسای قره باغ مربوط به دوره ایلخانی – دوره صفوی است و در شهرستان اورمیه، روستای قره باغ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۶۲ با شمارهٔ ثبت ۱۶۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. به فاصله حدود ۷۵ کیلومتری از شمال شرق شهرستان ارومیه و ۳۵ کیلومتری جنوب شرق شهرستان سلماس روستای قره باغ واقع شده است. روستای قره باغ مرکز دهستان انزل شمالی بخش انزل شهر ارومیه است و در طول جغرافیایی و عرض جغرافیایی قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۸۰ متر است.

روستا در دره نسبتاً خوش آب و هوا و سرسبز قره باغ واقع شده و تا درون روستا جاده آسفالته کشیده شده است. این روستا که تا ساحل دریاچه ارومیه حدود ۵ کیلومتر فاصله دارد یکی از نقاط پر جمعیت منطقه است و در آن حدود ۵۰۰ خانوار عمدتاً ترک زندگی می کنند. اغلب آنها دامدار و کشاورزند. ارامنه روستا نیز به شهرهای ارومیه و سلماس مهاجرت کرده اند. کلیسای سورپ پطرس در جانب شمال غربی روستا و مشرف به دره قره باغ واقع شده است. به فاصله نزدیکی از کلیسا و در غرب آن قبرستان بزرگ مسیحی با سنگهای لاشه ای و چهارگوش قرار گرفته و آثار اندکی از بناهای خشتی و مسکونی ارمنیان هنوز پابرجاست.

کلیسای سورپ پطروس 5 کلیسای سورپ پطروس

تاریخچه کلیسای سورپ پطروس

تاریخ دقیق بنای اولیه کلیسای سورپ پطروس بدرستی معلوم نیست. ساختمان کنونی آن به استناد سنگنوشته ای که در دیوار غربی کلیسا قرار گرفته به سال ۱۶۵۵ م و همزمان با سلطنت شاه عباس دوم صفوی (۱۰۷۷ـ۱۰۵۲ هـ .ق) ساخته شده است. هر چند می توان احتمال داد که کلیسا قدیمی تر از این نیز باشد ولی در این زمینه تا کنون مدرک متقن و موثقی بدست نیامده است. متن سنگنوشته مذکور که توسط هیئت ایتالیایی معرفی شده بدین شرح است «ساخته شده بوسیله چریکو گریگور[گیگور‍[ کاتب در سال ۱۶۵۵»در بالای ورودی کم ارتفاع کلیسا در دیوار جنوبی سنگ مکعب مستطیلی کار گذاشته شده که بر روی آن در ۳ سطر کتیبه ای بخط ارمنی کنده شده است. ترجمه متن مذکور که توسط هیئت ایتالیایی از دانشگاه میلان انجام شده بدین شرح است. « کلیسا بوسیله نرسس لامپاقس؟ در سال ۱۷۸۵ مرمت شده است».

کلیسای سورپ پطروس کلیسای سورپ پطروس

در ضلع شرقی دیوار جنوبی نیز سنگنوشته دیگری وجود دارد که ترجمه آن چنین است. «هشتم ژانویه سال ۱۸۲۶ کشیش ارشد باغداسر اسکریسی»که به احتمال نام مرمت کننده و تاریخ مرمت مجدد آن است. با مهاجرت ارامنه از روستا کلیسا متروک مانده و بتدریج تخریبهایی در آن صورت گرفت بطوریکه تا مدتها بصورت ویرانه ای باقی بود. سرانجام با همت مسئولین میراث فرهنگی آذربایجان غربی به شماره ۱۶۵۰ در فهرست آثار ملی کشور جای گرفت. بدنبال آن در سال ۱۳۷۸ از طرف میراث فرهنگی مورد مرمت اساسی قرار گرفت و بخشهای فوقانی دیوارها، کف داخلی، سقف و دیگر قسمتهای آن مرمت شد. بعد از خاکبرداری ضلع خارجی دیوار جنوبی و در کنار ورودی اصلی سنگنوشته دیگری نمایان گردید که در دیوار کار گذاشته شده بود.ترجمه سنگنوشته چنین است «کشیش اوهان، ساخت در روستای قجائو (قره باغ؟)، این ساختمان را برای مردگان آن سال … ساختم [مرمت کردم] ».هر چند سال مرمت کلیسا در سنگنوشته خوانا نیست ولی رسم الخط آن نشان می دهد که در قرن هجدهم میلادی نوشته شده است.کلیسا امروزه در وضعیت نسبتاً خوبی است ولی از آن جهت برگزاری مراسم مذهبی استفاده نمی شود.

توصیف کلی بنا

کلیسای سورپ پطروس مشتمل بر تالاری است مستطیل شکل و منفرد با مساحت حدود ۱۷۰ مترمربع که از جهات جنوبی و غربی دارای بدنه آزاد می باشد و از جهات شرقی و شمالی با بناهای خشتی و مسکونی مجاوز تلفیق شده است. کلیسا درون حیاطی محصور بود که امروزه تنها قسمت اندکی از دیوار جنوبی حیاط بر جای مانده است. سایر قسمتها به مرور زمان از بین رفته است.

مصالح

کلیسای سورپ پطرس با استفاده از گچ و سنگهای لاشه ای نسبتاً بزرگ و بعضاً تراش خورده و قلوه ای ساخته شده است.

معماری بنا

کلیسای سورپ پطروس بر نقشه ای مستطیل شکل با ابعاد ۸۰/۱۰ × ۸۰/۱۵ متر ساخته شده است. این بنا دارای محور اصلی شرقی ـ غربی است و انتظام اجزا و عناصر آن بر اساس جهت محراب انجام گرفته است. سطح کلیسا همسطح با زمینهای اطراف بوده و دارای یک ورودی اصلی در ضلع جنوبی است. این کلیسا نیز همانند بیشتر کلیساهای آذربایجان به شیوه بازیلیک سه ناوی و ستوندار ساخته شده است و فضای داخلی آن بوسیله چهار ستون با مقطع مربع شکل و دو نیم ستون که در دیوار غربی تعبیه شده به سه ناو تقسیم می شود: ناو اصلی میانی و ناوهای جانبی اش، ناو میانی عریض تر از دو ناو کناری ساخته شده است.

این ناوها در امتداد محور اصلی شرقی ـ غربی کلیسا در کنار هم نظم یافته اند. ستونهای چهارگانه اصلی نیز برای برپا نگه داشتن گنبد نقش نگاهدارنده های اصلی را ایفا می نمایند چنانکه در جهان طولی و عرضی بین آنها قوس های رومی زده شده و به کمک این قوسها امکان برپا نگه داشتن گنبد میسر گردیده است. علاوه بر این وجود دو نیم ستون متکی به دیوار غربی در امر قبول رانش یا فشارهای جانبی نقش مؤثری را ایفا می نماید. محراب نیم دایره ای کلیسا در منتهی الیه بخش شرقی و هم عرض ناو میانی و بالاتر از دیگر بخشها قرار گرفته و ورود به آن به وسیله سه پله که بصورت قرینه در دو جناح محراب تعبیه شده امکان پذیر می گردد. در جناحین محراب دو اتاق جانبی (در زبان ارمنی آونداتون به معنی محل امانت) قرار گرفته که فضای داخلی این اتاقها مربع شکل است و در هر یک چسبیده به دیوار محراب و به صورت قرینه، دو طاقچه با طاق تخت تعبیه شده است.

کلیسای سورپ پطروس 1 کلیسای سورپ پطروس

به لحاظ کارکردی، کلیسای سورپ پطروس به سه بخش محل عوام، محل سرود خوانان و محراب تقسیم می شود. هنرمند معمار جهت تفکیک حریم این سه بخش از عامل اختلاف سطح بهره جسته است. بدین معنی که محل سرود خوانان که از حدود ۶ متری ضلع شرقی شروع می شود بالاتر از محل عوام و محراب نیز بالاتر از محل سرود خوانان قرار گرفته و فضای بزرگتر جهت پذیرش عبادت کنندگان بیشتر به محل عوام اختصاص یافته است.

کلیسای سورپ پطروس 4 کلیسای سورپ پطروس

تزیینات بنا

نمای خارجی دیواره های کلیسای سورپ پطروس ساده بوده و فاقد تزئین خاصی است و بوسیله سنگهای قلوه ای و لاشه سنگهای بسیار بزرگ ساخته شده است.ابعاد سنگهای بکار رفته در بخشهای تحتانی دیواره ها اغلب چندین برابر سنگهایی است که در بخشهای فوقانی به کار گرفته است. همچنین احتمال دارد برخی از این لاشه سنگها به عنوان سنگ قبر در قبرستان حاشیه کلیسا بکار رفته باشند که در تعمیرات بعدی در دیوارهای خارجی بنا جاسازی شده اند علاوه بر این می توان پنداشت که برخی از این قطعه سنگها مربوط به بناهای کهنسال وابسته به کلیسا بوده اند که پس از ویرانی، در تعمیرات بعدی در دیوار کلیسا جای گرفته اند. تنها ورودی کلیسا که در دیوار جنوبی تعبیه شده شامل درگاه کم ارتفاع با قوس رومی است که این قوس بوسیله سنگهای لاشه ای ساخته شده است کتیبه ارمنی که قبلاً به آن اشاره کردیم در سه سطر بر بالای ورودی قرار داده شده است و چهار چوب ورودی نیز بوسیله چهار سنگ مکعب مستطیلی تراش خورده تزئین شده است. در ضلع جنوبی دو نورگیر کوچک، در دیوار شرقی سه نورگیر و در دیوار غربی نیز یک نورگیر جهت افزودن به نور داخلی کلیسا تعبیه شده است. دیوارهای جانبی دارای ضخامتی زیاد و به نسبت حجیم هستند به نحوی که نورگیرها به صورت روزنه های کم عرض و مستطیل شکل بچشم می آیند و این حالتی است که در شیوه معماری کلیساهای کهن ارمنستان نیز بکار رفته است. همچنین در بخش فوقانی دیوارهای خارجی به جهت جلوگیری از یکنواختی و سادگی، قرنیزهایی به فاصله ۴۰/۱ متری از سقف، دور تا دور کلیسا ساخته شده و به این شیوه دیوارها را از یکنواختی خارج نموده اند.

کلیسای سورپ پطروس 2 کلیسای سورپ پطروس

نماهای داخلی

نمای داخلی دیوارهای کلیسا با استفاده از سنگهای قلوه ای ساخته شده و فاقد تزئین خاصی است. در برخی قسمتها همچون طاق محراب اثر دو پوشش به چشم می خورد که پوشش زیرین با استفاده از مصالح نامرغوب و زمخت گچی حاوی دانه های شن ساخته شده و پوشش روئی اندود نازک گچی است ولی در بیشتر جاها این اندود ریخته و از بین رفته است. هر چند امکان وجود دیوار نگاره ها دور از ذهن نیست ولی به لحاظ تخریب های صورت گرفته و گذشت زمان اثری بر جای نمانده است.

ستونهای بکار رفته در بنا سنگی است و ارتفاع هر ستون در حدود ۳۰/۲ متر است این ستونها بوسیله قوسهای رومی باربر به یکدیگر متصل شده اند. علاوه بر این بر بالای محراب که در انتهای بخش شرقی قرار گرفته قوس زیبای رومی با استفاده از سنگهای لاشه ای به قطر دهانه ۳ متر ایجاد شده است . نمای ورودی های اتاقهای جانبی آن نیز بوسیله چهار تخته سنگ از نوع سنگهای آذرین تراش خورده ساخته شده و به روی آنها نقش صلیب های متعدد و اشکال هندسی دایره و مربع تراشیده شده است.

هر چند داخل کلیسا تزئینات چشم گیری ندارد با این حال فضای داخلی، از یک حالت پر عظمت و در عین حال آرام و الهام بخش برخوردار است. سقف بلند و قوس های برافراشته و محراب با شکوه و در عین حال ساده کلیسا و همچون روشنایی ملایم داخل بنا ـ که بواسطه ۶ نور گیر تأمین می شود ـ برای عبادت کنندگان محیطی جذاب و پر جبروت بوجود آورده است محیطی که در آن وجود پروردگار با تمام روح و جان محسوس باشد. این فضا به مقیاس وسیع بر شرکت کنندگان در مراسم مسلط بوده و آنها را به خود جلب می نماید و تحت تأثیر قرار می دهد.

کلیسای سورپ پطروس 3 کلیسای سورپ پطروس

گنبد اصلی نیم خیز کلیسا که فرم عرقچین دارد بروی بخش عوام ساخته شده است. این گنبد متشکل از سنگهای قلوه ای و لاشه ای ریز و درشت با ملاط گچ است که با مهارت و استادی در کنار یکدیگر کار گذاشته شده اند. بر فراز گنبد اصلی یک نورگیر چهارگوش سنگی جهت افزودن به نور داخلی کلیسا تعبیه شده است.سنگینی گنبد نیز بوسیله طاقهای رومی باربر به ستونهای ضخیم این بخش منتقل می شود آنچه جالب توجه است وجود چندین خمره بزرگ در محل پایة طاق گنبد اصلی و همچنین بخش بالای ورودی اتاقهای جانبی است این خمره ها بصورت افقی درون دیوار کارگذاشته شده اند بطوریکه دهانه آنها مشرف به فضای داخلی کلیساست. استفاده از چنین شیوه ای در برخی دیگر از کلیساهای منطقه از جمله در محراب کلیسای نیمه ویران سورپ نیشان روستای جمال آباد نیز معمول بوده است.

هر چند ساختار آکوستیکی و جذب ارتعاشات صدا در هنگام برگزاری مراسم و دعاهای مذهبی برای این خمره ها دور از ذهن نیست ولی به لحاظ تعداد محدود آنها به طور قاطع نمی توان از این ویژگی آنها اطمینان یافت.اما کارکرد این خمره ها را می توان در دو نکته خلاصه کرد: نخست محلی برای پنهان کردن اشیاء خاص و دوم کاستن از فشارهای واردة ناشی از سنگینی سقف بر طاقها.

 20 e1664683398355 کلیسای سورپ پطروس

 21 e1664683420555 کلیسای سورپ پطروس

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

  • مهرنوش زاده رفيع

    یکی از فرقه های مهم مسیحی که در ایران بسیار فعال اند و پیروان زیادی دارند گریگوری ها هستند.
    گریگوری های ارمنی در ایران و به ویژه در نواحی آذربایجان دارای کلیساهای فراوان تاریخی اند که قدمت برخی از آن ها به قرن های اولیه میلادی باز می گردد. سورپ پطروس در قره باغ است. فضاي خاصي دارد

    ۱۸ دی, ۱۳۹۷ پاسخ دادن
  • شكوفه

    سلام اگه ميشه منبع اين نوشته رو به ايميل من بفرستيد براي پايان نامم ميخوام.خيلي ممنون ميشم اگه بفرستيد
    هرچي سريعتر بهتر سپاسگذارم لطف ميكنيد كمك كنيد

    ۱ اسفند, ۱۳۹۶ پاسخ دادن
  • نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

    تخت جمشید روستای کندوان زیبایی های گیلان سد شاه عباسی طبس اماکن دیدنی یزد