واژه ترانه در فرهنگ واژگان فارسی به مفهوم تازه و جوان آمده است . خلف تبریزی درباره این واژه می نویسد : ترانه بر وزن بهانه جوان خوش صورت و شاهد تر وتازه و صاحب جمال را گویند و به اصطلاح اهل نغمه تصنیفی است که آن سه گوشه داشته باشد هرکدام به طرزی , یکی بیتی و دیگری مدح و یکی دیگر تلا و تلال ها و در لغت نقش و صورت و دو بیتی و سرود و نغمه را خوانند و به معنی وهن خوانی و طنز و خوش طبعی نیز هست و به معنی بدخویی و حیله ورزی هم آمده است .
هم چنین در فرهنگ فارسی معین به همین معنی و نیز ( تصنیفی که سه گوشه داشته باشد , هر یک به طرزی یکی بیتی و دیگری مدح و سوم تلا و تلاها )و نیز به معنای دو بیتی , سرود و نغمه خوانده شده است .
پیشینه ترانه به پیشینه شعر کهن و به روزگاری می انجامد که در ایران زمین سرودن شعر بر مبنای اوزان هجایی بوده و در این جا به طور کلی مراد ترانه هایی است که سرایندگانشان اعم از زن و یا مرد ناشناسند . ولی هر چه هستند در طی قرون و اعصار متوالی از دهن جوشان و خلاقانه و پویای مردم جوشیده اند و همراه با حوادث تلخ و شیرین فردی و اجتماعی و شیوه های اندیشگی و سیر زندگانی مادی و معنوی ملت کهن و دیرینه سال , همانند جویبارانی پر طراوت و آرام , قرن ها و روزگارانی پر فراز و نشیب را پشت سر نهاده , سینه به سینه چون پیکی مشتاق و دل آشنا و خاطره افروز و خاک آلود به دنیای امروزی پای نهاده اند و هنوز هم زلال و شفاف تشنگان خسته را سیراب و شاد و سرخوش می دارند .
ترانه ها پهنه ای بسیار وسیع و گسترده از فرهنگ و ادب شفاهی را در بر می گیرند و از این نظر با هیچکدام از پدیده های فولکلوری قابل مقایسه نیستند چه با لحظه های زندگی مادی و معنوی ایرانیان در آمیخته اند .
وزن در ترانه ها
ترانه های محلی به استثنای برخی از آنها که از سر تصادف یا باتوجه به اوزان عروضی سروده شده اند , هجایی اند و نمونه های شعر هجایی را که تنها شیوه سرودن شعر روزگاران پیش از اسلامی است , دربرخی از کتاب های آن روزگار به سهولت می توان یافت . گاتاهای زردشت , قدیمی ترین اثر موجود از آن روزگاران , سرشار از اشغار هجایی با اوزان گوناگون ۲-۳ تا ۱۰ هجایی است که گاه به ۱۳ یا ۱۴ هجا هم می رسند .
ملک الشعرای بهار می نویسد :
«از اختصاصات نژاد آریایی آن است که از قدیمی ترین پیغمبران و راهنمایان آن مردم چه در هند و چه در ایران و چه در یونان شعرا بوده اند . چهار کتاب مقدس ودا و تصاید طناز و شیوای مهابهار و دایانا, که از قدیمی ترین آثار دینی , حماسی و علمی سنسکریت است , و همچنین ایلیاد و ادیسه هومر و گاتاهای زردشت بهترین یادگار گوینده گان باستانی این سه ملت هم نژاد است »
قدیمی ترین شعر موجود اوستای اولین است با دگرگونی هایی که در آن رخ داده . بسیاری نیز بر آنند که زبان گاتها زبان مردم قدیم ایران است . اوزان آن بیشتر همان اوزانی است که امروز در اشعار اروپاییان و هندیان مورد بهره برداری قرار می گیرد و لی در شعر فارسی از دو سه قرن بعد از اسلام و پس از گذرانیدهه دوران تحول ,اوزان عروضی جای اوزان هجایی را [در شعر رسمی و دیوانی و ادیبانه ] گرفت . در آن زمان انواع شعر فارسی از نوع قصیده و چکامه و چامه نیز با اوزان هجایی سروده می شدند و هر یک واجد ویژگی هایی بودند که با داشتن آن اختصاصات از یکدیگر باز شناخته می شدند .
درخت آسوریک از کهن ترین آثار منظوم به زبان پهلوی و مناظره ای میان درخت نخل و بز است که هر یک از آن دو فواید خود را برمی شمارند تا رجحان خود را بر دیگری بنمایاند . برخی با استناد به جمله هاو واژگان این منظومه , آن را از جمله آثار دوره اشکانی می دانند که در اوزان هجایی است و اگر چه در برخی قسمت ها دست برده شده , بیش تر شامل ۱۲ هجاست .
«درختی رسته است و شتر آسوریک / بنش خشکست و سرش هست تر/ ورگش نی ماند / برش ماند انگور/ شیرین بار آورد/ مر تومان و بنا انم درختی بلند /»(بهار ۱۳۳۳ص ۲۶)
اشعار هجایی مانی ( سده سوم میلادی ) مهم ترین اشعار بازمانده از آغاز دوره ساسانیان است . آثار او به زبان سریانی بود و کتاب ارژنگ یا ارتنگ وی شامل نقاشی های افسونگرانه اش بوده است . از دیگر آثار او شاپورگان بوده که تا زمان ابوریحان بیرونی وجود داشته و قسمت هایی از آن که در آثار الباقیه دست آمده است و همه آنها از جنس اشعار هجایی و به زبان دری و به خطوط مختلف پهلوی و سغدی و ایغوری است و اگر چه پاره پاره و ناقص و بی سروته است , لکن معلوم است که متعلق به کتابی از اصول دین مانی بوده و به احتمال زیاد بقایایی از شاپورگان است . وزن این قطعات یک یا دو هجایی و قسمت زیاد آن که به احتمال مختص همان کتاب شاپورگان باشد , ظاهرا ۶ هجایی است .
«خورشیدی روشن اد پوی مای برازاک / روژ نداد برازند ار تنواری اوی (درخت )/ مروان ی بامیکان اوی ترایند شادلها / وازند کبوتر (اد؟) فرشنه مردی وسپ (کونگ )/ ساو بنداد او آژند (؟)کینگان / اسنایند (هردوست ) . ننواری اوی (درخت )»(بهار ۱۳۳۳,۱۵)
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.