هزار راه نرفته ی گردشگری

سرزمین چهارفصل، به حق صفتی شایسته برای ایران است. جنگل، کوه، غارهای حیرت انگیز، دشت های پرگُل، دره های زیبا و اعجاب انگیز، دریا، جزیره ها، کویرهای زیبا و تنوع آب و هوایی، همگی از نعمت های پروردگار است که به طور همزمان می توان در جای جای کشور ایران مشاهده کرد.

از جاذبه های طبیعی و زیست محیطی که بگذریم، به جاذبه های فرهنگی و تاریخی می رسیم؛ از بارگاه مقدس امام هشتم شیعیان گرفته تا آتشکده ها و کلیساها، از خانه ها و عمارت های قدیمی ساخته دست بشر تا موزه ها و کاخ ها، همگی سندی بر بهره مندی ایران از قابلیت های جذب گردشگر از سراسر دنیا است.

بسیاری از کشورهای دنیا بدون داشتن منابع گسترده و متنوع اینچنینی به قطب های اصلی گردشگری تبدیل شده اند؛ اما باید این واقعیت را پذیرفت که ایران، کشوری با داشته های بی نظیر طبیعی و غیرطبیعی نتوانسته است به موفقیتی بین المللی در صنعت گردشگری دست یابد.

کارشناسان فعال در این عرصه، نبود اطلاع رسانی و شناخت کافی داخلی و خارجی از استعدادهای ایران در جذب توریست را مهمترین عامل جلوگیری از رشد این صنعت می دانند. در نتیجه، آگاهی و شناخت منابع و قابلیت ها و همچنین بررسی مشکلات این حوزه می تواند کمک شایانی به توسعه و رشد گردشگری کند.

گروه پژوهش های خبری ایرنا به منظور کمک به ارتقای کمی و کیفی صنعت گردشگری به گفت و گو با کارشناسان این حوزه نشسته است تا به بررسی توان (پتانسیل) موجود در ایران برای جذب گردشگر و شناسایی چالش ها و راه کارهای عملی در توسعه صنعت گردشگری دست یابد.

*** قابلیت های ایران در حوزه گردشگری

سرزمین پهناور ایران با قابلیت های بی شمار خود، آماده ی جذب گردشگر و قرار گرفتن در بالای فهرست کشورهای توریستی است. جاذبه های فرهنگی، مذهبی، تاریخی و طبیعی بی نظیری که شاید در کمتر جای دیگر جهان بتوان سراغ گرفت، این ظرفیت را به ایران می دهد.

کارشناسان این حوزه، ویژگی های ایران در جذب گردشگر را به بخش های مختلف جاذبه های فرهنگی، مذهبی، تاریخی، طبیعی، جغرافیایی، پزشکی و درمانی تقسیم می کنند.

ناصر رضایی مدیر گروه اقتصاد و سرمایه گذاری پژوهشکده ی گردشگری در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با اشاره به قابلیت های فراوان ایران در جذب گردشگر، گفت: من با اطمینان کامل می گویم که کشور ما از لحاظ طبیعی جزو پنج کشور نخست دنیا است. با نگاهی به دیگر کشورها می توان گفت که ایالات متحده آمریکا تنها کشوری است که شاید دارای تنوع اقلیمی گسترده تری نسبت به ایران باشد که آن هم به دلیل وسعت بیشتر نسبت به ایران است؛ اما هیچ کشور دیگری تنوع اقلیمی ایران را ندارد. همچنین ایران جزو ۱۰ کشور نخست از لحاظ توانایی های تاریخی و فرهنگی است.

** جاذبه های مذهبی

ایران بیش از هزاران مسجد، بارگاه و آرامگاه مذهبی را در خود جای داده است. آرامگاه های پیامبران ادیان مختلف و مکان های مذهبی دیگر نظیر امامزاده ها، کلیساها، کنیسه ها و آتشکده ها دلیل بسیار قوی ای برای جذب گردشگر از هر دین و آیینی است.

علی رحیم پور عضو هیات علمی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری گفت: ایران، در حوزه ی فرهنگی و به ویژه گردشگری مذهبی خاستگاه بسیاری از ادیان، آداب و رسوم پرستش خدای یکتا بوده است. کشور ما دارای مسجدهایی با قدمت بیش از یکصد سال در دنیا، بیشترین امامزاده، بارگاه های مقدس امام رضا (ع) در مشهد، حضرت معصومه (س) در قم، حضرت شاه عبدالعظیم (ع) در تهران، حضرت احمد بن موسی (ع) در شیراز است که در حوزه گردشگری مذهبی برای مسلمانان و شیعیان، قابلیت های ویژه ای محسوب می شود.

به گفته رحیم پور، افزون بر مکان های مذهبی برای شیعیان، ایران دارای قابلیت های چشمگیری برای دیگر ادیان نظیر مسیحیت، یهودیت، زردشتی و مسلمانان اهل تسنن است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی با اشاره به ثبت جهانی ۱۶ اثر مذهبی در ایران، به بیان نمونه هایی از جاذبه های دینی پرداخت و گفت: مجموعه شیخ جام در شهر تربت جام برای سنی ها، کلیساهای بی نظیر مانند قره کلیسا در ماکو و کلیسای سنت استپانوس جلفا برای مسیحیان، آرامگاه استر و مردخای در همدان و آرامگاه پیامبران یهودیت مانند چهارانبیا در شهر قزوین برای یهودیان، معبد چغازنبیل و مجموعه آذرگشسب برای زردشتیان، نمونه هایی از جلوه های مذهبی ایران برای جذب توریست از هر مذهب و دینی است.

** جاذبه های طبیعی و جغرافیایی

بهره مندی سرزمین پهناور ایران از پوشش های مختلف گیاهی، تنوع گیاهی و جانوری و آب و هوایی و دیگر جاذبه های طبیعی به عنوان میراث گرانبها، امتیازی دیگر و نشان دهنده ی توان کشور در جذب گردشگر هستند.

رحیم پور مدیر گروه میراث طبیعی پژوهشکده گردشگری در ادامه گفت و گو با ایرنا، با بیان این نکته که جای بسیاری از جاذبه های ایران در فهرست مکان های گردشگری گردشگران جهان خالی است، به قابلیت های طبیعی ایران برای جلب نظر گردشگران اشاره و تصریح کرد: میراث طبیعی به دو بخش جاذبه های اکوتوریسم و جاذبه های ژئوتوریسم تقسیم می شود. از مجموعه توانمندی ها و قابلیت های زنده به عنوان جاذبه های گردشگری طبیعی ( اکوتوریسم) و مجموعه ی حیات بی جان نیز به عنوان گردشگری جغرافیایی (ژئوتوریسم) یاد می شود.

آثار فرسایش در ایران، دوره های زمین شناسی، کلوت ها، تپه های باستانی و مجموعه دماوند از نمونه های اکوتوریسمی ایران هستند که بسیاری از دانشمندان و محققان زمین شناسی علاقه مند به بازدید از آن ها هستند. همچنین پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و مجموعه حیات جانوری و پوشش گیاهی منحصر به فرد در دنیا از ویژگی های ژئوتوریسمی ایران است.

این پژوهشگر حوزه گردشگری از زاغ بور، گوزن زرد و یوزپلنگ ایرانی به عنوان حیواناتی یاد کرد که به طور انحصاری، در ایران وجود دارند.

** گردشگری سلامت

رشد علم پزشکی ایران در کنار بیمارستان های مجهز و پزشکان زبده و توانمند را شاید بتوان از تازه ترین امتیازهای ایران برای جذب گردشگر خارجی برشمرد.

وجود چشمه های درمانی آب گرم، غارهای نمکی، دریاچه ها و لجن زارهای درمانی، بیمارستان های مجهز قلب، پیوند اعضا، جراحی های داخلی و پزشکان زبردست از ظرفیت های ایران در حوزه گردشگری سلامت محسوب می شوند.

پدیده گل افشان ها در سیستان و بلوچستان، دریاچه لجن ارومیه در شاخه لجن درمانی، وجود غارها و گنبدهای نمکی بسیار مانند گنبدهای نمکی داراب و حوضچه های نمکی، غار کتله خور و علیصدر در شاخه نمک غار درمانی و چشمه های متعدد آب معدنی در شاخه آب درمانی، تنها نمونه های کوچکی از قابلیت های درمانی و پزشکی ایران است.

طبیعت درمانی و استفاده از مناظر طبیعی و ییلاقی به عنوان دیگر شاخه های گردشگری سلامت، سالانه می تواند هزاران گردشگر را به نقاطی که دارای این ویژگی هستند، بکشاند.

علی رحیم پور در توضیح این حوزه گردشگری، ضمن اشاره به مزیت های ویژه ایران در گردشگری درمانی و پزشکی، به وجود پزشکان حرفه ای در کشورمان اشاره کرد و گفت: ایران در دارا بودن متخصصان چشم پزشکی، قلب و عروق، زیبایی و جراحی پلاستیک سرآمد دنیا است. افزون بر این، قیمت پایین نیز مزیت ویژه ای برای گردشگران منطقه خاورمیانه و حتی دیگر کشورها به شمار می آید.

به گفته وی زمانی که فردی از کشورهای حوزه ی خلیج فارس برای درمان به ایران مراجعه می کند، هیاتی ۱۰ تا ۲۰ نفره نیز وی را همراهی می کنند. بر این اساس می توان علاوه بر گردشگری سلامت، برای آن اعضای همراه تورهای تفریحی و گردشگری تعریف کرد.

همچنین این کارشناس گردشگری به تمایل شیعیان نقاط مختلف دنیا به استفاده از پزشک زن در بحث زایمان و جراحی های زنان و مراجعه به ایران برای استفاده از این امکان، اشاره کرد.

** جاذبه های تاریخی و انسان ساخت

جاذبه های تاریخی و آثار و بناهای ساخته ی دست بشر نیز می تواند در حوزه گردشگری برای هر کشور موثر باشد که ایران از این قاعده مستثنا نیست.

برج آزادی، مقبره های شاعران، موزه های ملی و هنری مانند موزه ایران باستان، کاخ سعدآباد، موزه مشروطه در تبریز، مجموعه تخت جمشید در شیراز، ارگ بم، خانه ها و عمارت های معروف با قدمت بالا در شهرهای مختلف بخصوص در کاشان و اصفهان مانند خانه طباطبایی ها و بروجردی ها و هزاران بنای تاریخی و ساخته ی دست بشر که همگی در نوع خود قابل توجه است.

در این زمینه ناصر رضایی مدیر گروه اقتصاد و سرمایه گذاری پژوهشکده گردشگری در ادامه گفت و گوی خود با ایرنا در تشریح ظرفیت های تاریخی انسان ساخت ایران، گفت: آثار بر جای مانده از تاریخ تمدنی تا تاریخ معاصر که در واقع در برگیرنده ی زمانی است که انسان شروع به ساخت و ثبت آثاری از خود کرد تا آثار دوره ی قاجاریه و حتی پهلوی، نشان از قابلیت های تاریخی ایران دارد که کمکی در توسعه گردشگری است.

رضایی در ادامه به اهمیت آثار کشف شده از شهر شوش در استان خوزستان اشاره و تصریح کرد: اگر ایران کشوری در قالب یک قاره است، شوش نیز شهری در قالب یک کشور است.

به عقیده این پژوهشگر حوزه ی گردشگری، از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب ایران مملو از پدیده های انسان ساخت (man made) است.

*** چالش های پیش روی صنعت گردشگری

به رغم برخورداری ایران از ویژگی های متنوع و متفاوت طبیعی و غیرطبیعی در حوزه گردشگری، ایران در لیست قطب های مهم جهانگردی دنیا قرار نگرفته و این در حالی است که کارشناسان و پژوهشگران حوزه صنعت گردشگری از چالش ها و مشکلاتی سخن می گویند که مانع رشد و توسعه توریسم (گردشگری) در ایران شده است.

نبود مدیریت صحیح، شناخت ناکافی از توانمندی های گردشگری، فقدان اطلاع رسانی صحیح، به کار نگرفتن نیروهای متخصص و …. مشکلاتی هستند که گردشگری کشور دست به گریبان آنهاست.

ˈسید محسن امامیˈ، کارشناس ارشد امور گردشگری در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری در بیان چالش های حوزه ی گردشگری گفت: مهم ترین مشکل حوزه گردشگری مشکل سیاسی است؛ زیرا نه تنها برنامه ی مدون و خاصی درون دولت در ارتباط با حوزه گردشگری نداریم بلکه نگاه کشورهای دنیا، نگاه مثبتی به ایران نیست.

امامی با ذکر این نکته که شناخت کافی و جامعی در این حوزه میان مردم وجود ندارد، افزود: مشکل دیگر در ارتباط با حوزه ی فرهنگی است و مردم ما هم به لحاظ شناخت حوزه ی گردشگری و هم به لحاظ آموزش گردشگری دچار مشکل هستند و از سوی دیگر، فعالان در حوزه ی تخصصی گردشگری نیز از آموزش های لازم برای این کار برخوردار نیستند.

نبود مدیریت صحیح دولتی و خصوصی، شناخت ناکافی روبنایی و زیرساختی در حوزه سرمایه گذاری خارجی و مشکلات اقتصادی در درون کشور از دیگر مشکلات مطرح شده از سوی امامی در حوزه گردشگری است.

علی رحیم پور هم ضعف در شناسایی منابع گردشگری، رکود در صنایع دستی، اعطای مجوز تاسیس آژانس مسافرتی بدون در نظر گرفتن تخصص فرد، نبود آگاه سازی شهروندان از داشته ها و حفظ منابع و شناخته نشدن فرصت های سرمایه گذاری داخلی و خارجی را از مهمترین مشکلات این عرصه بیان کرد.

رحیم پور افزود: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در حوزه تسهیلات گردشگری که دارای ۱۸ استاندارد است، هیچ استانداردی تعریف نکرده است. به این معنا که از بدو ورود گردشگر به کشور و کنترل گذرنامه تا حمل و نقل، تورگردانی، اقامت و پذیرایی نیاز به تضمین استانداردها و اجرای شان هستیم.

ناصر رضایی نیز در برشمردن مشکلات پیش روی صنعت گردشگری به دو دسته چالش های بیرونی و درونی اشاره کرد و با ابراز تاسف نسبت به تبلیغ های منفی علیه ایران و بخصوص ˈایران ستیزیˈ، قوانین سخت و دست و پاگیر در حوزه های سرمایه گذاری را از مهم ترین عوامل مخدوش شدن چهره ایران در جهان دانست.

اتکا به درآمدهای نفتی و بی توجهی به صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت سودآور از دیگر چالش های مطرح شده از سوی این کارشناس امور گردشگری است.

به گفته ی حسینی بسیاری از دولتمردان و سیاستمداران تصمیم گیر در حوزه های اقتصادی به گردشگری به عنوان یک پدیده ی نوین برای کسب درآمد نگاه نکرده اند؛ در حالی که سرمایه گذاری در گردشگری نسبت به دیگر حوزه های اقتصادی بسیار زودبازده تر است و از ضریب درآمدزایی بالایی برخوردار است.

*** راهکارهای عملی برای جذب گردشگر (توریست)

واضح است که برای ارتقای جایگاه ایران در فهرست نقاط جهانگردی دنیا، نیاز به رفع همه چالش های اشاره شده و برداشتن موانع است. اشاره به گوشه ای از پتانسیل های ایران در حوزه گردشگری، نشان می دهد که کشور ما مشکلی از لحاظ منابع و پدیده های گردشگری ندارد بلکه شناخت و مدیریت صحیح این منابع مساله اصلی در جذب گردشگر است.

علی رحیم پور در خصوص راهکارهای افزایش جذب گردشگر با اشاره به عضویت ایران در سازمان جهانی تجارت (WTO) گفت: ایران سالانه مبلغ قابل توجهی از حق عضویت به سازمانی جهانی تجارت می دهد؛ در حالی که هیچ استفاده ای از مشاوره های رایگان و بورسیه های تحصیلی نمی برد.

وی همچنین حضور جدی و پررنگ ایران در نمایشگاه های خارجی گردشگری در سراسر دنیا و معرفی ایران و محصولاتش، ارتباط با سازمان ها و سازمان های مردم نهاد بین المللی، مدیریت منابع انسانی، شایسته سالاری و استفاده از نیروهای متخصص در بخش های مدیریت دولتی و خصوصی، ایجاد دفاتر اطلاع رسانی و بازاریابی در بازارهای هدف بین المللی را از مهم ترین راهکارهای عملی حوزه گردشگری در جذب گردشگران جهان عنوان کرد.

کارشناسان حوزه گردشگری معتقدند که ارایه ی تصویری مثبت از ایران به دنیا نکته بسیار مهمی در جلب توجه گردشگر از سراسر جهان است. آنها این وظیفه را بر عهده ی وزارت امور خارجه، رایزن های فرهنگی ایران، دانشجویان ایرانی در دانشگاه های بین المللی، ایرانیان مقیم خارج از کشور، تبلیغات صحیح از سوی رسانه های داخلی و خارجی و تبلیغات بین المللی می دانند.

محسن امامی نیز از ایجاد ثبات در سرمایه گذاری داخلی و خارجی در این حوزه یاد کرد و متذکر شد تا زمانی که توجه ها از حوزه های دیگر اقتصاد بخصوص نفت به سوی گردشگری جلب نشود، رشد صنعت گردشگری را شاهد نخواهیم بود.

ˈمحمدعلی نجفیˈ رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز به تازگی از ظرفیت های ایران در حوزه های مختلف برای جلب گردشگر و نبود مدیریت صحیح در این حوزه سخن گفت.

به گفته نجفی، کشور ما ظرفیت انواع گردشگری از جمله گردشگری سلامت، گردشگری خلاق، گردشگری فرهنگی، گردشگری زیارتی، گردشگری طبیعی و سایر گردشگری ها را دارد اما متاسفانه سهمی را که در شان این ظرفیت باشد، نداریم.

رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از اینکه سهم ایران در گردشگری خارجی ˈخیلی خیلی ناچیزˈ بوده است، ابراز تاسف کرد و علت های زیادی را برای این عقب ماندگی برشمرد. وی اجرا نشدن نظام یکپارچه مدیریت طراحی شده در بخش گردشگری و بازاریابی ضعیف را از جمله این دلایل دانست.

با اندک تفکری در باره ی انواع مزیت ها و نتایج رشد صنعت گردشگری ایران نظیر ویژگی ارز آوری فراوان، اشتغال زایی و کاهش بیکاری، توزیع عادلانه ی قدرت و ثروت، ایجاد تصویر مثبت و زیبا از ایران در اذهان، حفاظت از منابع طبیعی و غیرطبیعی برای بهره مندی نسل های آینده، می توان به اهمیت این حوزه در راستای سیاست های توسعه ای کشور دست یافت.

*از: فرشته ذبیحیان