موسیقی لری

موسیقی لری در قالب ترانه به هفت بخش تقسیم می شود که عبارت اند از موسیقی و ترانه های غنایی و عاشقانه ، موسیقی و ترانه های حماسی و رزمی ، موسیقی و ترانه های سوگواری ، موسیقی و ترانه های فصول ، موسیقی و ترانه های کار ، مو سیقی و ترانه های طنز و سروده های مذهبی .

موسیقی و ترانه های غنایی و عاشقانه

شامل ترانه ها و آهنگ هایی است در وصال یا فراق معشوق ؛ مانند ترانه های هی لو ، بینا بینا ، کیودار ، شیرین و خسرو ، ساری خانی ، میر بیگی و ده ها ترانه ی دیگر که در مقام های مختلف موسیقی لری اجرا می شود .

موسیقی و ترانه های حماسی و رزمی

این سرودها بیانگر ارزش ها ی حماسی و رزمی جنگ آوران در میان ایل هستند ؛ مانند جنگ لرو ، دایه دایه و یا مقام های موسیقی بی کلام که در رزمگاه و مسابقه به کار رفته اند ؛ مانند جنگه را ، سوارهو و نقاره .

موسیقی و ترانه های سوگ واری
که بیشتر جنبه ی آیینی داشته است و در مواقع سوگ واری از روزگار کهن تا کنون کاربرد فراوانی دارد ؛ مانند چمری یا مقام های سحری ، پاکتلی ، شیونی و ده ها مقام دیگر .

موسیقی و ترانه های فصول
که ویژه ی فصول مختلف است ؛ مانند بزه کوهی ، ماله ژیری و کوچ بارو .

موسیقی و ترانه های کار
که به منظور سهولت و تسریع در کار مردان و زنان ایلاتی این ترانه ها به صورت فردی یادسته چمعی خوانده می شود ؛ مانند ترانه های گل درو (برزی گری ) هوله (خرمن کوب ) مشک زنی ، شیردوشی ، چوپانی .

موسیقی و ترانه های طنز
که اغلب فی البداهه در هجو شخص یا موضوع یا مکانی سروده شده و برخی اوقات نیز با حرکات نمایشی طنز آلود فرد یا افرادی همراه بوده است .

سروده های مذهبی

برا اسا س کلام های یارسان ( از سوده های اهل حق بوده ، جنبه عرفانی و اعتقادی آن بسیار عمیق است ؛ مانند ضامن آهو ، سرای خاموشان ( شهر بی صدا ) و دوازده کلام یاری .

موسیقی سازی
سازهای موسیقی لری عبارتند از سورنا ، دهل ، تال ( کمانچه ) ، تنبک ( تمک ) تنبور و سازهای سنتی مرسوم . در این میان کمان چه یگانه سازی است که با سازهای دیگر اقوام تفاوت اساسی دارد .

سورنا : نام ساز بادی باستانی ایرانی است که از چوب ساخته می شود . سورنا و کرنا هر دو به معنی بوق است و با لغت horn انگلیسی احتمالا از یک ریشه اند . این ساز به علت اینکه از شاخ حیوانات ساخته می شد در میان اقوامی که به زبان هند و اروپایی اولیه سخن می گفتند به این اسم نامیده شده . البته سورنای کنونی به مراتب از بوق های شاخی اولیه پیش رفته تر است ولی عضوی از خانواده ی سازهای بادی یا بوقی به شمار می آید .

دهل یکی از سازهای کوبه ای و طبلی بزرگ دورویه است که هر دو طرف آن پوست گاو یا گاومیش کشیده می شود . در متن های مختلف نام آن ، داول ، تاول و داوول آمده است .

کمانچه : از سازهای زهی ایرانی است . این ساز علاوه بر شکم و دسته و سر ، در انتهای تحتانی ساز ، پایه نیز دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می گیرد . کمانچه ی لری (تال ) به کمانچه ی متداول در موسیقی سنتی شباهت های فراوانی دارد اما دو ویژگی آن را از کمان چه ی سنتی مجزا می سازد .اولین تفاوت مربوط به کاسه ی این ساز است که بر خلاف کمان چه ی سنتی بسته و یک تکه نیست بلکه انتهای آن باز است ، شکلش تا حدودی مخروطی و درون کاسه و زیر پوست آن مشهود است . به همین دلیل آن را کمانچه پشت باز نیز می گویند .

دومین ویژگی در حفظ سنت کهن تعداد سیم ها در این ساز است . از دوران باستان تا عهد قاجار ، کمان چه دارای سه سیم بود ، اما پس از ورود ویولن به ایران ، کمان چه نوازان به تقلید ، سیم چهارمی بر کمانچه افزودند . کمانچه ی موسیقی سنتی امروزه دارای چهار سیم است . شایان ذکر است که در موسیقی کردی از این کمانچه استفاده نمی شود و با وجود وجوه اشتراک میان این دو موسیقی ، کمان چه ی پشت باز ساز انحصاری مردم لر است .

تنبک : یکی از سازهای کوبه ای پوستی است و از نظر ساز شناسی جز طبل های جام شکل محسوب می شود که از این خانواده می توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و هم چنین زیر بغلی در افغانستان اشاره کرد .

تنبور : سازی زهی است که در آن سیم ها از روی دسته ای بلند و کاسه ای می گذرند و با ضربه انگشتان به صدا در می آیند . امروزه تنبور را می توان سازی محلی دانست با دسته ای بلندتر و کاسه ای بزرگ تر و منحنی تر از سه تار ، دارای دو یا سه سیم و چهارده پرده که به فاصله ی اکتاو در ساز پرده بندی شده است . ویژگی های اجرایی آن در دو تار مشهود نیست . تنبور را با پنجه می نوازند و این خود دلیلی است بر ارتباط خانوادگی تنبور و دوتار محلی و سه تار که آنها نیز با انگشت (ناخن ) به صدا در می آیند .

قوم لر به ویژه در منطقه لرستان ، بیش از اقوام دیگر از دستگاه ماهور بهره برده اند . آمیختگی فرهنگی با این دستگاه سبب ابداع گوشه ی شیرین و خسرو در ماهور شده است . چنین گوشه ای در موسیقی سنتی ایران در دستگاه شور وجود دارد و اجرای این گوشه در دستگاه ماهور منحصر به قوم لر است .