منطقه حفاظت شده حرا و تالاب خو خوران

تاریخ تاسیس منطقه از ابتدا تا اکنون:این منطقه نخست درسال ۱۳۵۱ باوسعتی معادل ۸۲۳۶۰ هکتار بانام منطقه حفاظت شده حراتحت حفاظت قرارگرفت. سپس با افزایش سطح آن به ۸۵۶۸۶ هکتاردرسال ۱۳۵۴ عنوان پارک ملی را به خود اختصاص داد ودرسال ۱۹۷۶میلادی به شبکه جهانی انسان وکره مسکون ( MaB) پیوست . درسال ۱۳۶۱ مجدداً به سطح منطقه حفاظت شده با مساحت ۸۶۵۸۱ هکتار عودت داده شد.همچنین نواحی بکر مانگرو ها- گل زار هاو نهر ها در تنگه خـوران (۱۰۰۰۰۰ هکتار) به عنوان رامسر سایت در سال۱۹۷۵ برگزیده شد.
موقعیت عمومی منطقه:این منطقه در تنگه خور خوران خلیج فارس بین جزیره قشم و سواحل جنوبی ایران در استان هرمزگان در مختصات جغرافیاییN2600 º N2700 عرض شمالی و E5521 تا E5551 طول شرقی واقع شده است.
وسعت منطقه:۸۶۵۸۱ هکتار منطقه حفاظت شده و ۱۰۰۰۰۰ هکتار تالاب بین المللی.
ویژ گی و سیمای عمومی منطقه(شامل وضعیت توپوگرافی،چشم انداز، پوشش گیاهی و گونه های شاخص گیاهی، وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و کریدور ها)

توپوگرافی منطقه
تالابی شامل مجموعه ایی از جزایر کوچک(تپه های گلی)، جنگل های مانگرو، لجنزار های جزر و مدی و خور های کم عمق می باشد.

اقلیم
براساس اطلاعات حاصل از دو ایستگاه سینوپتیک بندرعباس وبندرلنگه منطقه دارای اقلیم بیابانی گرم شدید در سیستم کلیموگراف آمبرژه است. و به علت همسان بودن منطقه از نظر وضعیت جغرافیایی و به ویژه توپوگرافیک، تغییراتی در اقلیم آن حادث نشده و به عبارت دگیر اقالیم متنوعی ندارد. میزان متوسط بارندگی سالانه ۲۰۰ میلی لیتر است و پر باران ترین ماه های سال بهمن و اسفند با ۲۴ درصد و ۲۲ درصد بارش سالانه و ماه های شهریور و تیر با ۱۷ درصد و ۵/۳ درصد بارش سالانه کم بارش ترین ماه های سال می باشند. متوسط درجه حرارت سالانه بین ۲۶ تا ۲۷ درجه سانتی گراد می باشد. گرمترین ماه سال تیر ماه با ۳۴ درجه سانتی گراد و سردترین ماه سال دی ماه با متوسط سالانه ۱۸ درجه سانتی گرادمی باشد. ماه های اسفند و شهریور بیشترین رطوبت نسبی و آبان و آذر ماه از کمترین رطوبت نسبی برخوار است.

زمین شناسی
محدوده مورد مطالعه از نظر زمین ساخت جزء زاگرس چین خورده بوده و از نظر تکتونیکی در طی دوران های زمین شناسی عملکرد پلیت عربی در آن بی تاثیر نبوده است. گواه این امر، چین خوردگی های حاصل از این عملکرد در اطراف محدوده مطالعاتی و گنبد های نمکی می باشد که در این بخش از کشور نیز هنوز در حال فعالیت و بالا آمدن هستند. در زمین شناسی بستر جنگل های حرا دو عامل حائز اهمیت است که عبارتند از:
– رسوبات ناشی از عملکرد فرسایش در حوزه آبخیز رودخانه مهران در طی دوران چهارم.
– برایند جزر و مد که عاملی مهم در تثبیت این رسوبات محسوب می شوند.
از نظر چینه شناسی محدوده مطالعاتی پر کامبرین پسین- پالئوزوئیک- سنوزوئیک- کواترنری می باشد.به طور کلی سازند هایی که در اطراف این محدوده قرار دارند(جزیره قشم و ساحل اصلی) مورد مطالعه قرار گرفته و خصوصیات هر یک از این سازند ها آورده شده است. چرا که این سازند ها پس از عملکرد فرسایش، رسوبات اصلی این پهنه(بستر جنگل های حرا) را تشکیل می دهند. عمده ترین این سازند ها مر بوط به دوران سوم زمین شناسی هستند. در طی دوران چهارم فرسایس به حداکثر فعالیت خود می رسد. به طوریکه مورفولوژی کنونی منطقه را چنین رقم زده است.
در نهایت می توان اشاره کرد که این پهنه در طی دوران چهارم، هنوز فعال می باشد. در بخش سطحی این پهنه برآیند جزر و مد، در حال جابجا کردن و تثبیت رسوبات و در بخش زیرین آن نیز گند نمکی که نشان از فعالیت و تکتونیک آن دارد.

خاک
خاک رویشگاه جنگل های مانگرو شور می باشدکه به نام خاک های هالومورفیک نیز موسوم است. خاک های شوره زار این منطقه سولونجک یا سولتنز هم نامیده می شوند، این خاک ها غالباً نتیجه رکسوبات رودخانه های فصلی هستند این خاک ها حاوی عناصر بسیار ریزوظریف با بافت سنگین ماسه ای سیلیسی همرا با مقدار زیادی موادآلی وزنده وبرخی موادپوسیده گیاهی هستند دراین خاک ها املاح فراوانی از قبیل کلرور سدیم –کلرور منیزیم همراه با سولفات سدیم وجود دارد PHاین خاک ها از ۶/۷تا۳/۸ وهدایت الکتریکی آناز ۵۴/۳۲تا ۹۷/۴۰نوسان دارد.

پوشش گیاهی
آخرین حد گسترش جنگلهای مانگرو در عرض جغرافیایی بالا جزء زیستگاههای غنی و با ارزش می با شد که در بخش شمالی خلیج فارس در این منطقه وجود دارد . زیستگاهی جذر ومدی که از یک سو با دریا با آب شور و از سوی دیگر با خشکی و رودخانه های آب شیرین در ارتباط است .
تیپ زیستگاه :
– پهنه های گلی
– جوامع جنگلی حرا(اکوسیستم ماندابی مانگرو)
– شوره زار ها
– زیستگاه آبی( دریایی)
– ساحل رود خانه مهران در غربی ترین مرز منطقه
– سواحل دریا

گونه های شاخص

گیاهان :
گونه درخت حرا با نام Avicenia marina
هالوفیت های علفی :
۱-Halocnemum strobilaceu
۲-Suaeda monoicaforsskale
۳- Suaeda maritime
بی مهرگان منطقه حفاظت شده حرا:
– فهرست شکم پایان
Atyscylindricu
Haminoea sp.
Cerithideacingulata
Thais carinifera
Trochuserythraeus
Clypeomorusbifasciat
Clypeomorus SP.
PlanaxissulcatusLithoraria articulate
Nassariusarcularius
N.collatcus
Mitrellablanda
Epitonium sp.
Nodilittorina Arabica
Salinatorfragilis
ازبین شکم پایان گزارش شدهCerithideacingulata, Planaxissulcatus, Clypeomorous, bifasciatusفراوان ترین گونه ها بوده اند.

– فهرست دو کفه ای ها

Noetiella minor
Barbatiahelblingii
Corbulamodesta
Laternulanavicula
Brachidontesvariabilis
Crassostreacocculata
Solen vagina
Paphiacor
Paphia sp.
Callistaumbonella
Donsiniaceylonica
Eurytellinanatalensis
Serratinacapsoides
Theoraopalina
Trapezium sublaevigatum

گونه های دوکفه ایCrassostceacocculata,Dosiniaceylonica, Eurytellinanatalensisفراوان ترین گونه ها بوده اند.
– فهرست خرچنگ ها
Metaplaxindica
Sesarmaplicatum
Cleistostomakuwaitense
Ilyoplaxfraer
I.stevensi
M.pectinipes
Scopimeracrabricauda
Uca sp.
Eurycarcinusorientalis

خزندگان منطقه

خانواده هیدروفیده « مار دریایی » : family hydrophidae
زیستگاه مارهای دریایی بیشتر در مناطق استوایی هند و اقیانوس کبیر است . این مارها از خلیج فارس تا جنوب ژاپن و در سواحل دریاهای هند و استرالیا و سواحل جنوبی اقیانوس کبیر پیدا می شوند .
نوعی از مار دریایی بنام پلامیس پلاتوروس plamisplaturus انتشار و پراکندگی وسیع تری دارد . این مار را می توان تا صدها کیلومتر دورتر از سواحل پیدا کرد . در حالی که سایر انواع مارهای دریایی در آبهای کم عمق و نزدیک ساحل به زندگی خود ادامه می دهند . مارهای دریایی از ماهی ها تغذیه می کنند . سر این مارها عموماً کوچک و دارای بدنی استوانه ای شکل و کشیده و دمی پهن می باشند . تمام مارهای دریایی سمی و زنده زا هستند . حداکثر طول مار دریایی را تا ۲۷۵ سانتی متر گزارش کرده اند .
در این منطقه ۵ گونه مار دریایی به شرح زیر شناسایی شده اند :
Plamisplaturus
Hydrophiscyanocinctus
Hydrophisornatus
Hydrophisspiralis
Enhydrina schistose
مارهای دریایی از زیستگاههای آبی حرا به منظور تغذیه ، زاد و ولد و گذران روز بهره می گیرند . تراکم این جانوران بخصوص در آبهای گل آلود زیاد است .
در منطقه حرا یک گونه مار خشکزی با نام علمی Echiscarinatus و با نام فارسی مار جعفری وجود دارد که در سواحل شمالی منطقه دیده می شود .
زیستگاه مار جعفری : مناطق شنی ، صخره ای ، خاک رسی ، بوته زارها و زیر تخته سنگ ها .
از دیگر خزندگان زیستگاههای آبی حرا دو گونه لاک پشت دریایی به شرح زیر می باشد .

لاک پشت سبز : Cheloniamydas
این گونه از گیاهان دریایی ، جلبکهای مختلف و برگ حرا تغذیه می کند و لذا اوقات زیادی را در نزدیکی سواحل می گذارند . ولی نابالغهای این لاک پشت ها تا حد زیادی گوشتخوارند و از نرمتنان ، سخت پوستان و اسفنج ها تغذیه می کنند .

لاک پشت منقار عقابی : Eretmochelys imbricate
لاک پشت عقابی در آبهای ساحلی ، از جمله سواحل مرجانی و صخره ای یافت می شود . همه چیز خوار است ولی سخت پوستان ، مرجانها ، توتیاهای دریایی ، ماهی را ترجیح می دهد و از همین رو در جنگلهای حرا ، خورها و تالابهای ساحلی نیز زندگی می کند .

پستا نداران منطقه حفاظت شده حرا
پستا نداران منطقه چندگونه مرتبط با خشکی های مجاور دشت ها وارتفاعات شمالی عمده جزیره قشم است که به طور اتفاقی وارد این منطقه می شوند. روباه شغال وگاهی کفتار وخرگوش درزمره این پستانداران محسوب می شوند.
موش سیاه(Rattusrattus): ولی این گونه موش سیاه با جنگل های حرا سازگار شده ولانه خودرابرروی درختان حراومیان شاخ وبرگ های انبوه می سازد.
جربیل بلوچستان (Gerbillusnanus)
این موجود از راسته ستیده است که جثه کوچکی دارد.فعالیت شبانه داردودرروزکمترمشاهده می شود. لانه خودرا درخاک های نرم زیربوته هاحفر می کند واز میوه وجوانه گیاهان تغذیه می کند.
زمانی که آب دربالاترین حدخودقراردارد پستاندارانی نظیر دلفین ها، پورپویز بی باله برای استفاده ازامکانات موجودوفعالیت های بیولوژیک زادآوری واردخورها می گردد.
سایر پستا نداران منطقه عبارتند ازموش قهوه ای،جربیل هندی، جربیل ایرانی ، جربیل بیابانی هند، جربیل لیبی،جربیل کراسوس ، خرگوش .

فهرست برخی از ماهیان منطقه
ردیف نام فارسی نام علمی
۱ بیاح Liza abata
۲ حلوا Pampus tuber
۳ شوریده Otolithesargenteus
۴ شورت Sillagosihama
۵ اشلمبو Periophtholmus
۶ سنگسر Pomadaysargenteus
۷ شانک Argiropsfilamentosus
۸ گلو Arius thalassinus
۹ لقمه Myliobatisnochofil
۱۰ راشگو Eleutheronematetradactylu
۱۱ سفره ماهی قهوه ای Himanturagerrardi
۱۲ گربه ماهی Arius arius
۱۳ گل خورک Periophtalmussp
۱۴ ساردین Sardinellaalbella
۱۵ کهور Thryssavitrirostris
۱۶ لچه Gerrespoieti
۱۷ زمین کن Platycephalusindicus
۱۸ عروس ناخدا Plectrorhynchus
۱۹ راشگو Eleutheronematetradactylu

گروهی از گونه ها ی جانوری ذخیره گاه زیست کره حرا که دارای ارزش حفاظتی هستند، یا بطور خاص در معرض خطر انقراض هستند عبارتند از:
ردیف نام گونه نام علمی وضعیت حفاظتی
۱ لاک پشت سبز Cheloniamyda در معرض خطر انقراض
۲ لاک پشت عقابی Eretmochelys imbricate به شدت در معرض خطرانقراض
۳ عقاب ماهیگیر Pandionhaliaetus در معرض خطر انقراض
۴ پلیکان پا خاکستری pelecanuscrispus در معرض خطر انقراض
۵ گیلانشاه خالدار Humeniustenuirostris در معرض خطر انقراض
۶ کرکس مصری Neophronpercnopterus در معرض خطر انقراض
۷ عقاب خالدار بزرگ(عقاب تالابی) Aquila Clanga آسیب پذیر
۸ دلفین گوژپشت Sousa chinensis در معرض خطر انقراض
۹ دلفین بینی بطری هندی Tursiopsaduncus در معرض خطر انقراض
۱۰ پورپویز پوزه پهن(پورپویز بی باله Neophocaenaphocaenoides در معرض خطر انقراض
۱۱ دوگونگ Dugong dugon آسیب پذیر

جاذبه های اکوتوریستی
تفرج گسترده و متمرکز، مطالعه فون وفلور، قایقرانی، ماهیگیری از فعالیت های اکوتوریستی منطقه می باشد.
تمام فعالیت های گردشگری در منطقه برای مردم محلی ایجاد درآمد مستقیم و غیر مستقیم دارد. قایق سواری و اقامت در خانه های محلی در اطراف ذخیره گاه به صورت مستقیم و خرید محصولات تولید شده در منطقه به صورت غیر مستقیم برای ساکنین اطراف منطقه ایجاد درآمد می کند.

وضعیت عمومی اقتصادی اجتماعی
براساس اطلاعات گردآوری شده در این تحقیق حدود ۴۰ روستا در حاشیه و داخل منطقه حفاظت شده حرا قرار دارند که از این تعداد ۱۳ روستا در حاشیه جنوبی مرز منطقه و تعداد یک شهرو۲۶ روستا در حاشیه شمالی منطقه حفاظت شده حرا واقع شده اند از این تعداد تنها سه روستای لافت کهنه و لافت و سریک در نواحی جنوبی در داخل منطقه حفاظت شده قرار دارند و بخش هایی از روستاهای پهل وشهرستان خمیر و بندر دولاب و بندر گوران در داخل منطقه حفاظت شده قرار داشته و بقیه روستاها نیز با فواصل صفر تا یازده کیلومتر از مرز منطقه قرار گرفته اند . از این تعداد روستاها حدود ۲۰ روستا دارای جمعیت ثابت و یک روستا ( لافت کهنه ) با جمعیت فصلی و ۱۹ روستای دیگر نیز خالی از سکنه می باشد . تعداد مهاجران به داخل منطقه بسیار ناچیز بوده و تنها در بخش خمیر تعداد زیادی از مهاجرین افغانی سکونت داشته که آمار دقیقی از آنها در دست نیست . مهاجرت به خارج از منطقه نیز کم و بیش برای کسب و کار و تحصیل انجام گرفته که مهاجرین دائم مرد با ۱۵۵ نفر و زن ۱۵۶ نفر و مهاجرین موقت مرد با جمعیتی حدود ۲۷۷ نفر و زن ۱۱۲ نفر را تشکیل داده اند .

فعالیت کشاورزی به دلیل کمبود آب و شرایط نامساعد آب و هوایی هیچ مقرون به صرفه نبوده و دامپروری نیز از بازده اقتصادی مناسبی برخوردار نمی باشد . فعالیت صید و صیادی در جنگل حرا با توجه به روند کاهش ذخایر آبزیان منطقه در اثر صید بی رویه و آلودگی آب و نیز افزایش تعداد صیادان چنان رضایت بخش نیست . همچنین بخش خدمات نیز از درآمد زایی مطلوبی برخوردار نمی باشد . کمبود درآمد از فعالیت های رایج سنتی و مشروع در منطقه سبب شده که تا جمعیت زیادی در بخش قاچاق کالا مشغول شده و تعداد بهره برداران از سرشاخه های حرا نیز افزایش یابد و از طرفی تعارض به اراضی منطقه نیز گسترش یابد . بر این اساس صنعت اکوتوریسم می توان به عنوان یک بخش اشتغال زا با درآمد کلان علاوه بر حل مشکل اشتغال در کم کردن فشار ناشی از بهره برداری بی رویه از جنگل تا حدود زیادی بکاهد.ولی به طور کلی عمده ترین فعالیت های اقتصادی مرد محلی ،گردشگری، سکونت گاه های انسانی، دامپروری، فعالیت های صنعتی، فعالیت های بندری و صیادی می باشد.

تعارضات مهم منطقه
از مهم ترین تعارضات منطقه می توان به لنج سازی ها و صنایع مجاور منطقه همچنین سایت های پرورش میگو اشاره کرد.
از مخاطرات وعوامل تهدید کننده منطقه نیز می توان به قطع درختان حرا برای سوخت یا تعلیف دام، فعالیت های غیر اصولی صیادی، گردشگری بدون برنامه ریزی، ورود آلودگی های نفتی در اثر قاچاق سوخت، تعییر رژیم رسوب گذاری، خشکسالی، ورود گونه های غیر بومی از قبیل موش سیاه، ایجاد مزارع پرورش میگو، نشت فاضلاب های خانگی روستایی به آب های زیر زمینی و تاثیر غیر مستقیم بر جنگل حرا اشاره نمود.

تجهیزات و امکانات
این منطقه توسط اداره حفاظت محیط زیست قشم و بندر خمیر مدیریت می شود . که در مجموع دارای ۱۲ نیرو می باشد.
۱۰. سایر ملاحظات:
وجود توده جنگلی مانگرو در پهنه آبی خلیج فارس که این اکوسیستم تعداد کثیری از آبزیان منطقه و پرندگان را در خودش حفظ می کند. حدود۱۴ گونه پستاندار،۱۱۰ گونه پرنده و جمع کثیری از ماهیان وسایرآبزیان، که از نظر فون تنوع قابل توجهی راحفظ نموده است.

منبع : کویرها و بیابانهای ایران