مسجد و وضو خانه رستم بیگ

در معماری مساجد ایرانی و علی الخصوص مساجد مناطق کردنشین بعدها عناصر تازه ای وارد شدند. که هر یک به نوبه خود دارای ویژگی های بودند، که در خدمت نماز گزاران قرار می گرفتند. یکی از این عناصر بنام گرم خانه، یعنی برپائی شبستان های ستون دار اما با دهانه های بسته،که مخصوص زمستان بود. دیگری وضو خانه بود، که پیش تر در پرستشگاه ها به اسم «پت سیاو» و «پادیاو» مشهور بودند، که جماعت خودشان را در آنجا تمیز می کردند، همانی که بعدها توسط معماران مسلمان ایرانی به اسپانیا و سایر نقاط دنیا رفت و بنام های «پاسیو» آوازه ای وسیع یافت. در بعضی از مساجد این وضو خانه ها به صورت حوضخانه بوده، که اغلب از دو مکان زنانه و مردانه تشکیل می شده، و نمونه عینی آن که هم اکنون نیز پا برجاست، در مسجد رستم بیگ مهاباد مشاهده می شود. که از منحصر به فرد ترین وضوخانه ها به شمار می رود. چون در غالب معماری بومی مساجد محلی چندان توجهی به این موضوع نمی شده. در جلو درب پشتی مسجد رستم بیگ گودال باغچه ای وجود دارد، که با توجه به اینکه پائین آن محل جاری بودن آب بوده، و اصل نظافت و پاکیزگی از ارکان مهم دین اسلام به شمار می رود، لذا تعبیه و ساخت وضوخانه ای مستقل از صحن اصلی مسجد مورد توجه سازندگان قرار می گیرد. مصالح بکار رفته در بنای حوضخانه مسجد رستم بیگ عبارتست از : خشت خام- ملات گل- سنگ خارایی – سنگ لاشه و چوب است. و آب جاری آن بوسیله انحراف مسیر که برای مسجد رستم بیگ و در مجاورت آن شاه درویش اختصاص یافته از چشمه های اطراف شهر مهاباد تامین می شود. این وضوخانه در کنار مسجد رستم بیگ واقع شده و به همین نام هم شهرت می یابد، در مرکز شهر مهاباد و بالاتر از مسجد تاریخی شاه درویش واقع گردیده. سبک طراحی وضوخانه از طرح های ساده هندسی، خط منحنی، نیم دایره و خطوط متوازی که خط عمودی دیگری بر روی آنها رسم شده می باشد. کل بنا در فضایی مربعی شکل به وسیله آجر قرمز و خشت، احداث شده است. گردا گرد فضای حوضخانه دارای طاقچه، هشتی منتظم و تصاویری ست که بر یافته های دوره های قدیمی تر مروری دارند، و این در همه حال مهارت هنرمند و صنعتکار در نقش دادن به طرح ها و هماهنگ ساختن آنها را به نمایش می گذارد. حوض مسجد دارای یک گنبد زیبایی آجری با روزنه های مدور بر روی حوضچه آب است، که به کمک پنجره های کوچکش نور را به فضای داخل حوضخانه منتقل می کند. کف آن سنگ فرش است. دور تا دور حوض چند عدد سنگ خارایی تراشیده شده میان تهی برای نشستن نماز گزاران و وضو گرفتن می باشد. در سابق میان تهی بودن سنگ جهت نگهداری کفش نماز گزاران گذاشته شده است، آب حوض بوسیله لوله های تموشه، جاری و به حوض می رسد. وضوخانه مسجد قدیمی تر از خود مسجد رستم بیگ است، و به همین دلیل احتمالاً جز بناهای دوران صفویه می باشد. از نکات قابل توجه این حوضخانه اقامه نمازهای فردی در آن و یا نشستن در مجاورت حوض و گفت و شنود نماز گزاران جهت بحث پیرامون مسائل در ایام مختلف است. که این فضای شاداب و پویای را به این واسطه به صحن اصلی مسجد می بخشد.