مدرسه دو درب

مدرسه دو درب  یکی از زیباترین و اصیل ترین نمونه های معماری عصر تیموری است. آنگاه که طرح اولیه آن را پایه ریزی می کردند در حاشیه معروفترین بازار مشهد به نام بازار زنجیر قرار داشت، اما هم اکنون در مرکز مجموعه اماکن و بیوتات حرم مطهّر رضوی واقع شده است.
مدرسه دو درب توسط یکی از فرماندهان دوره تیموری به نام امیریوسف خواجه بهادر ملقّب به غیاث الدین در دوران سلطنت میرزا شاهرخ (۸۰۷ ـ ۸۵۰ ق) به سال ۸۴۳ ق احداث شده است، مدتی به نام بانی اولیه اش به یوسف خواجه و سپس به دودر ـ به علت وجود دو ورودی در شرق و غرب مدرسه ـ مشهور شده است.
مدرسه دو درب در زمینی به وسعت ۵۰۰ متر مربع در دو طبقه ساختمان، شامل ۳۲ حجره احداث شده که از معماری بناهای چهار ایوانی دوره تیموری پیروی می کند. از لحاظ تزیینات، کاشی کاری ، خطوط و نقوش متنوع از اهمیّت ویژه ای برخوردار است. کتیبه سر در مدرسه که با خط ثلث زیبایی نوشه شده دربردارنده نام پادشاه وقت، بانی و سال احداث مدرسه است. شعرهای فارسی که بر برخی قسمتهای نمای بیرون و بخصوص پیرامون دو گنبد مدرسه نقش بسته از دیگر ویژگی های این بناست. در دو سوی ورودی مدرسه، چهار قاب بسیار نفیس از هنر معرق قرار دارد که بر روی هر یک عباراتی به عربی نوشته شده است. از ویژگی های معماری این بنا نوع طراحی و آرایش دو گنبد زیبای مدرسه است که به رنگ آبی آسمانی در دو ضلع جنوب غربی و شرقی مدرسه قرار دارد. صاحب مطلع الشمس می نویسد: دو گنبد در دو زاویه این مدرسه هست یکی کتیبه اش به تمامی ریخته و دیگریدر دوره گنبد بر کاشی معرّق بسیار ممتاز این ابیات به خط ثلث مرقوم است:
هـزار نـقـش بـرآرد زمـانـه و نـبـوَد یـکـی چـنانـکه در آییـنه تـصور مـاست
به دست ما چو ازین حل و عقد چیزی نیست به عیش ناخوش و خوش گر رضا دهیم رواست
در میان این گنبد صورت قبری است که بر آن با خط ثلث آیة الکرسی و آیاتی دیگر نوشته شده است. در قسمت بالای سنگ مزبور نام شخصی که در این مکان مدفون شده به چشم می خورد. حاشیه داخلی گنبد تا زیر سقف با کاشی معرق پوشیده شده است که به صورت قرینه در فاصله های معیّن جملات «الحکم لِلّه» و «الملک للّه» نوشته شده است. نا گفته نماند که هر دو گنبد از نوع گنبد های دو لایه هستند که با کاشی معرق آراسته شده اند. بر ساقه این دو گنبد ۳۲ تابلوی معرق کاری شده که بر آنها اشعاری به خط فارسی نوشته شده وجود دارد که در نوع خود منحصر به فرد است.
این بنا تا کنون چندین بار مرمت شده که از مهمترین آنها تعمیر مدرسه توسط مادر شاه سلیمان صفوی است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این بنا توسط آستان قدس رضوی تعمیر شده است. علاوه بر اینکه بسیاری از قسمت های ساختمان مدرسه بازسازی شده و برخی از فضاهای آن نیز مرمت اساسی شد.
از موقوفات اولیه این اثر تاریخی اطلاع مستندی موجود نیست؛ اگر چه قبل از بازسازی اخیر تعداد ده مغازه وصل به مدرسه جزو موقوفات مدرسه شمرده شده که البته بعد از بازسازی مدرسه تمام آنها تخریب گردیده است.
بنابر گزارش های موجود درآمد موقوفات مدرسه در سال های ۱۳۴۴ ـ ۱۳۴۶ حدود ۶۰۰۰۰ ریال بود، که برای تعمیر و مخارج ضروری مدرسه و حقوق خادم و شهریه طلاب هزینه می شده است.