قنات مون اردستان یکی از خاصترین قناتهای نهتنها ایران، بلکه دنیا بهحساب میآید. این قنات تنها قنات دوطبقه در کل جهان است. همین ویژگی باعث شده که قنات مون در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد. قنات دوطبقه مون در استان اصفهان، شهرستان اردستان، خیابان شهید فائق، ابتدای کوچه نهضت قرار دارد. جالب است بدانید که قنات مون هنوز هم آب شرب بخشی از مردم محله مون را تأمین میکند. همچنین رختشویخانهی این قنات هنوز فعال است و مردم محلی برای شستن رخت خود از این بخش از قنات استفاده میکنند.
تاریخچه قنات مون
بهطورکلی ساخت قنات در ایران سابقهی دور و درازی دارد و برخی از مورخان آن را مربوط به دوران هخامنشیان میدانند؛ قنات مون اردستان نیز از قناتهای قدیمی ایران است و زمان ساخت آن به دوران اشکانیان بازمیگردد. حدود ۸۰۰ سال است که این قنات ساخته شده است و هنوز سازههای آن پابرجاست و میتواند آبهای زیرزمینی را به سطح زمین انتقال دهد.
ماجرای ساخت قنات مون
به گفته برخی از افراد یکی از مقنیان خبره شهر یزد که به نام مقنی یزدی شناخته میشد، یک شب را در اردستان اقامت میکند. شبهنگام، زمانی که سر خود را بر بالین نهاده بود تا استراحت کند، صدای جریانها آبهای زیرزمینی را میشنود. صبح روز بعد، به افراد محلی توصیه میکند که در این منطقه قنات حفر کنند. درنتیجه اولین قنات مون ساخته میشود. مقنی یزدی بعد از مدتی دوباره به شهر اردستان سفر میکند. در سفر دوم خود متوجه میشود که یک قنات برای دسترسی به تمام آبهای زیرزمینی این منطقه کافی نبوده است. درنتیجه توصیه میکند تا یک قنات موازی دیگر حفر شود.
مقنی یزدی فکرش را هم نمی کرد که روزی توصیه و نظارت های او باعث ساخت یکی از خاص ترین قنات های دنیا شود و این قنات شهرت جهانی پیدا کند. البته در مورد ساخت این قنات بعضی روایات افسانهای هم وجود دارند! برخی کاوه آهنگر را بانی حفر این قنات میدانند.
ثبت قنات مون در یونسکو
ویژگی بیهمتای این قنات، یعنی دوطبقه بودن آن، باعث شد که در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد. بعد از حدود ۱۳ سال، در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶)، قنات مون در چهلمین اجلاس یونسکو، در شهر استانبول، در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این قنات دو معیار از شش معیار موردنظر یونسکو را دارد. در ادامه این دو معیار را مشاهده میکنید:
۱. گواهی بیهمتا یا حداقل استثنایی برای یک سنت فرهنگی
۲. نمونه برجسته ای از معماری و فنّاوری که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان می دهد.
معماری قنات
آب قنات دوطبقه مون توسط یک چاه اصلی تأمین میشود. مردم محلی به این چاه «چاه دوقلو» میگویند؛ نام دیگر آن نیز «مادر چاه» است. این چاه در کنار امامزاده اسماعیل شهر اردستان قرار گرفته است. مادرچاه از ۲ میله (چاه) مجاور هم تشکیل میشود. این دو میله بهصورت موازی روی یکدیگر قرار دارند. عمق مادر چاه به ۳۱ متر میرسد. این قنات ۴ کیلومتر طول دارد و ۴۰ میله عمودی در آن قرار گرفته است. این میلها (چاهها) وظیفه لایروبی، هوادهی و مشخص کردن جهت کاریز را بر عهده دارند.
قنات مون میتواند آب شرب ۲۰۰ نفر را تأمین کند. میلههای اولیه قنات مون در محله «محال» شهرستان اردستان قرار دارند. دهانه (مظهر) اصلی قنات در محلهای به نام مون قرار گرفته است که اتفاقاً دلیل نامگذاری قنات نیز همین است. اگر روبهروی این دهانه قرار بگیرید، ابتدا به آب قنات بالایی و سپس به آب قنات پایینی دسترسی پیدا میکنید. این دو جریان در فاصله ۲۰۰ متری از یکدیگر به روی زمین جاریشدهاند.
فاصله بین دو قنات
فاصله بین دو دالان یا دوطبقه قنات ۴ متر است. ارتفاع هر دالان به ۱۲۰ سانتیمتر و عرض آنها حدود ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر است. به گفته متخصصان، دلیل دوطبقه بودن قنات مون اردستان این است که دو رشته سفره آب زیرزمینی مستقل در این بخش از زمین وجود داشته که از طریق هر قنات میتوانستند به یکی از این آبها دسترسی داشته باشند. همانطور که گفتیم، قنات دوطبقه مون ۸۰۰ سال پیش ساخته شده است. از آن زمان تابهحال چندینباره در بخشهایی که خاک سست شده، دچار ریزش شده است و افراد محلی برای رفع این مشکل بارها اقدام به مرمت این قنات کرده اند. احتمالاً با مشاهده بخشهایی از این قنات متوجه میشوید که سقف این نواحی با سنگ و آجر محکم شدهاند. این نقاط همان بخشهای تخریبشدهای است که برای جلوگیری از تخریب دوباره با سنگ و آجر سفت شدهاند.
خصوصیات عجیب قنات مون
یکی از خصوصیات منحصربهفرد قنات مون، دوطبقه بودن آن است. این دوطبقه هیچ ارتباطی با هم ندارند، بهگونهای که آب طبقه بالایی نمی تواند وارد طبقه پایینی شود. جنس خاک این بخش از زمین به این ویژگی قنات کمک کرده است؛ چسبندگی، بو و شیرینی مناسب ازجمله ویژگیهای خاک این منطقه بهحساب میآیند.
جالب است بدانید که آب هر طبقه از این قنات ازنظر دبی و سختی آب با یکدیگر تفاوت دارد. آب قنات بالایی خنک، سبک و شیرین است و معمولاً برای شرب، از آن استفاده میکرده اند. درحالیکه آب قنات زیرین سختتر و گرمتر است و دبی بیشتری دارد و از آن برای شستشو، آبیاری زمینهای کشاورزی اطراف و همچنین راه انداختن چرخ آسیاب استفاده میشده است.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.