قلعه میرغلام هاشمی دره شهر یکی از بناهای دوره قاجاریه می‌باشد که بر اساس سنگ نوشته نصب شده بر دیوار ورودی بنا، در سال ۱۳۰۳ هجری قمری توسط میرغلام هاشمی؛ حاکم وقت در روستای فرهادآباد در ۸ کیلومتری شمال غرب دره شهر ساخته شده است. این بنا به شکل چهار ایوانی و با مصالحی از سنگ و ملات گچ ساخته شده و در زمان خود کاربرد نظامی- مسکونی داشته است. این بنای تاریخی به دلیل سبک معماری و نوع مصالح بکار رفته در آن، از استحکام قابل توجهی برخوردار است. در این قلعه ۳۵ اتاق ساخته شده است که به صورت تو در تو به یکدیگر مرتبط هستند.
این قلعه تاریخی توسط دختر مرحوم میرغلام هاشمی در سال ۱۳۷۶ خورشیدی به میراث فرهنگی استان ایلام واگذار شد. در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۷۹ با شماره‌ی ثبت ۲۷۹۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
معماری بنا
ضلع های شرقی و غربی آن کاملاً قدیمی است. از دیگر خصوصیات این قلعه می توان به وجود سه عدد اتاقک نگهبانی در دو راس ضلع غربی و بالای سر در ورودیهای ضلع شمالی اشاره نمود که احتمالاً محلی برای دیده بانی بوده است و علاوه بر آن دور تا دور قلعه در قسمت بالای پشت بام با ارتفاع حدود یک متر جان پناه داشته که به شکل کنگره مانند بوده است و این خود نشان دهنده این است که قلعه هم کاربرد نظامی و هم کاربرد مسکونی داشته است.
نمای بیرونی قلعه با گل و گچ اندود کاری شده و هیچ فضای خالی در دیوارهای بیرونی آن به چشم نمی خورد. در وسط حیاط قلعه همانند سایر قلاع موجود در ایلام یک حوض تقریباً مربع شکل دارد که آب آن از طریق کانالی که از رودخانه منشعب می شود تامین می گردد که پس از گذر از زیر دیوار ضلع جنوبی قلعه وارد حوض شده و از ضلع شمالی قلعه نیز به خارج هدایت می گردد.
بنــای قلعــه، بــر طبــق کتیبــه موجــود در قســمت ورودی آن، مربــوط بــه دوره ی قاجاریــه اســت. ایــن کتیبــه تنهــا مدرکــی اســت کــه از بنــا بــا نــام قلعــه یــاد میکنــد. علیرغــم معنایــی کــه از ایــن کلمــه اســتنباط میشــود در ایــن بنــا هماننــد قــاع
ایــن دوره هیــچ تمهیــدات نظامــی در نظــر گرفتــه نشــده اســت. هیــچ نشــانی از برجهــای دیدبانــی بــا تیرکشهــای بــزرگ، درهــای آهنــی و خنــدق، انبــار مهمــات، زنــدان و…کــه از شــاخصهای معمــاری نظامــی قــاع ایــران میباشــند، در اینجــا دیــده نمیشــود.
کتیبه های بنا
در قـاب هلالـی پنجـره ای در قسـمت ورودی بنـا در سـمت راسـت، کتیبـه ای بـه خـط نسـتعلیق حکایـت از سـاخت بنـا در تاریـخ ۱۳۰۳ هجـری قمـری را دارد .کتیبــه ً ی دوم دقیقــا در روبــروی در ورودی کاروانســرا واقــع شــده و متــن بــه خــط نســتعلیق و ایــن بــار نــام نیــاکان هاشــمی را بیــان میکنــد. کتیبــه ی ســوم در ســمت راسـت هشـتی از واگـذاری بنـا بـه ادارهی میـراث فرهنگـی اسـتان ایـام خبـر میدهـد.
نمای بیرونی
در اضـلـاع شــمالی ایــن بنــا، دو بــرج نیــم دایــره ای شــکل قــرار دارد کــه هماننــد بســیاری از کاروانســراهای دشــتی ایــران فاقــد جنبــه نظامــی بــوده و در زیــر آنهــا بهــره برداریهای متفرقــه از جملــه محــل قــرار گیــری آبریزگاههــا (مســتراح) و ..میشــده اســت. بــر روی بدنــه ایــن برجهــا ســوراخهایی تعبیــه شــده کــه نقــش تهویــه هــوای داخــل بــرج را بــر عهــده داشــتند. در کاروانســراهای ربــاط کریــم، زواره و… نمونه هــای مــوردی آن دیــده میشود.
در ضلــع جنوبــی کاروانســرا، بــر روی دیــوار آن دو اتاقــک بــه شــکل مســتطیل و بــا ابعــاد تقریبــی ( ۸ در ۴.۶۰ و ۵.۵ در ۲.۶۵ متــر) دیــده میشــود کــه بــه گمــان قــوی بــا توجــه بــه راه پلــهای کــه از کنــار ایــوان و اتــاق کاروانســرادار(نگهبانی) میگــذرد و نیــز هماهنگــی بــا اطاقــک بــاالی در ورودی کاروانســرا، محلــی بــرای اســتراحت کاروانســرادار و میهمانــان و یــا در مواقــع مــورد نیــاز نگهبانــی و ارتبــاط بــا برجــک ســاخته شــده در ضلــع غربــی کاروانســرا بــود.
ورودی بنا
ورودی بنــا، از ســطح نمــای اصلــی جلوتــر بــوده و کامــلا از نمای ساختمان قابل تفکیک اســت. ایــن ورودی دارای ارتفــاع بیشــتری از دیوارهــای جانبــی خــود بــوده و بــه علــت دارا بــودن فضاهــای اضافــی ماننــد شــاه نشــین و اطــاق نگهبــان و ســرایدار دو طبقــه ســاخته شــده اســت. درب چوبــی دو لنگــه گلمیــخ کوبــی شــدهی کاروانســرا، کــه دارای کوبه هایــی فلــزی میباشــد، در داخــل طاقنماهــای درگاه و بــا فاصلــه مناســبی از لبــهی خارجــی آن تعبیــه شــدهاند، ایــن عمــل نیــز باعــث میشــود کــه مراجعــه کننــدگان از آفتــاب و بــاران در امــان باشــند .
حیاط قلعه
هشــتی کاروانســرا بــه صــورت چهــار ضلعــی ارتبــاط دهنــده ی ورودی ســاختمان بــه حیــاط مرکــزی و فضــای داخلــی اســت. ایــن کاروانســرا، بــه صــورت یــک ایوانــی ســاخته شــده و ایــن ایــوان در ضلــع جنوبــی اســت و کارکــرد تابســتانی دارد. ایــن ایــوان از هــر دو جانــب بــه اتاقهــای اطــراف خــود کــه محــل زندگــی خانــواده، خــان یــا والــی میباشــد، راه داشــته اســت. حیــاط ایــن قلعــه بــا چهــار باغچــه و حــوض ســنگی مربــع شــکلی تزئیــن یافتــه اســت. در ایــن بنــا ۱۲ حجــره دیــده میشــود کــه بــه ترتیــب بیشــتر آنهــا در ضلــع شــرقی بنــا و مابقــی در ضلــع غربــی بنــا واقــع شــده اند.
همــه ایــن حجره هــا بــه لحــاظ تزئینــات و طــرز قرارگیــری مشــابه هــم بــوده، بــه غیــر از حجــره ی گوشــه ی جنــوب غربــی قلعــه، کــه مکتــب خانــه ی قلعــه دانســته و بــه صــورت طولــی و بــا طــرح دو دری ســاخته شــده اســت. در گوشــه ی
جنوبــی شــرقی بنــا، مطبــخ یــا آشــپزخانه قلعــه بــه صــورت دو اتــاق تودرتــو دیــده میشــود. درون حیــاط قلعــه ســه راه پلــه دیــده میشــود کــه بــه ترتیــب در گوشــه هــای شــمال شــرقی و شــمال غربــی و راه پلــه دیگــر در کنــار ایــوان جنوبــی قــرار گرفته انــد.
تزیینات بنا
تزئینات بــکار رفتــه درکاروانســرای میــر غـلـام عبارتنــد از، کاربــرد گــچ بــرای ســفیدکاری داخــل اطاقهــا و تزئینــات طاقنمایــی (طــاق گهــواره ای)کــه در نمــای بیرونــی اطاقهــای روبــه حیــاط مرکــزی و در درون اطاقهــا دیــده میشــود. در درون اطاقهــا از
طاقچه هــا و بخــاری نیــز اســتفاده شــده کــه عـلاوه بــر بحــث کاربــردی آنهــا، میتواننــد جنبــه تزئیناتــی نیــز داشــته باشــند.
نحوه دسترسی
آدرس : ایلام – دره شهر – روستای فرهاد آباد
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.