رفتار شناسی ایرانیان ( طبع شعر ,نکته سنجی )

روح ایرانی با شعر آمیخته و عجین است ,زبان پر از آهنگ فارسی در این سرزمین معجزه کرده است , ادب فارسی و به ویژه نظم و شعر آینه تمام نمای روح ایرانی است و این نکته از دید جهانگردان و ایران پژوهان نیز دور نمانده است . ایران زادگاه و خواستگاه نامدارترین سخنوران , شاعران و حکمای جهان است و از این نظر به خود می بالد , در حماسه چون شاهنامه , در غزل چون حافظ , در عرفان چون مثنوی معنوی و در اخلاقیات و اجتماعیات چون کلیات سعدی دارد و رباعیات خیام نیشابوری به ده ها زبان دنیا ترجمه شده و ده ها شاعر نامدار این چنینی دارد .

ارنست رنان فیلسوف فرانسوی , در خصوص جایگاه شعر در ایران و روح بی نیاز مردمان آن می گوید : حقا که ایرانیان طبعی شاعرانه دارند . از سر در اتاق و پرده اتاق و آینه خلوتشان گرفته تا شانه ریش و تاس حمام و تخته بازی و سفره نان و فرش زیر پایشان و حتی قاشق آش و شربتشان , هریک آیت و نمونه ایست از ذوق و شوق این مردم یک لاقبا که با شکم گرسنه و جیب خالی تکیه بر اریکه استغنا زده , قدم از کنگره عرش پایین تر نمی گذارند و سلطنت را در پاکبازی و سبکباری دیده , پشمین کلاه خویش را به صد تاج خسروی نمی فروشند ,… فردوسی …, حافظ , سعدی , خیام ,مولانا , رودکی و نظامی که ستاره های درخشان ادبیات ایران هستند , نشان می دهند که چگونه نبوغ هند و اروپایی در طی قرنهای متمادی با دشواریخای زندگی در افتاده و همواره بر آنها پیروز شده است .

گوته شاعر و ادیب بزرگ آلمانی در دیوان شرقی درباره ایرانیان چنین داوری می کند : « این خصلت هایی که ( در شاعران بزرگ ایران دیده می شود ) تنها تعلق به شعرای این کشور ندارد , می توان گفت تمام افراد ملت ایران , آدمهایی با ذوق و نکته سنج و نکته دان و هوشمندند … ذوق و شوری که خلاق واقعی شعر و هنر است در روح این ملت به حد اعلا وجود دارد »(گوته ۱۳۲۸)

به نظر اولئاریوس , شعر انچنان اهمیتی نزد ایرانیان دارد که می توان گفت هیچ ملتی از این جهت به پای آنها نمی رسد . شعرا در همه جا هستند , جنگ اشعار جالب و متفکرنه خود را نه تنها همراه دارند , بلکه تمام آن را به حافظه خود نیز سپرده اند .( اولئاریوس ۱۳۶۳)

گاسپاردرویل هم بر این باور است که :
ایرانیان بسیار ناصحانه سخن می گویند , زیرا اشعارشان سرشار از پند و اندرز است و عباراتی از آنها به صورت امثال و حکم رواج یافته است .
شاعران ایرانی در منظومه ها و غزلهایشان تشبیهاتی به کار برده اند که با وجود غیر مادی بودنشان نشانه ذوق و قریحه آنهاست .(درویل ۱۳۶۲)

مریت هاکس می نویسد:شعر در زندگی ایرانیان نقش مهمی را ایفا می کند یک ایرانی از من پرسید :«کدام یک از شاعران شما بیش از همه زندگی مردمتان را دگرگون کرده است ؟» او نمی توانست بفهمد که شعر در زندگی مردم با نقش چندانی نداشته است . بسیاری از مردم ایران به افکار دینی , شعر و ادبیات کهن علاقمندندو این امر در اروپا نادر است .
نقل قولهایی از نویسندگان کلاسیک نظم و نثر هنوز در گفتار آنها رایج است . گروهی از مغازه داران ممکن است هنگام صرف چای ,وقت خود را بی جهت از دیدگاه عملی , صرف تمجید نظریه یا بحث درباره عقاید و سبک شاعری قدیمی کنند . در شیراز کفاشی بود که هر روز به دیدار دوستانش در چایخانه های که در کنار در وازه قرآن می رفت . آنها اشعاری را از روی کتاب یا از بر می خواندند . یک ایرانی پر استعداد و بسیار سفرکرده می گفت : «وتی ما ایرانیان از نقل گفتار فردوسی دست برداریم , زندگی ایران به آخر خواهد رسید .» (هاکس ۱۳۷۲) “شاید شاهنامه بیش از هر کتاب فارسی در این هزار سال خواند ه شده باشد و مردم پارسی زبان با داستان های آن آشنایی بیشتری دارند . شاهنامه زبان غالب گویندگان و نویسندگان ایرانی را در این هزار سال باز کرده است . فرهنگی مل ما فرهنگی است که با گذشته پیوستگی دل انگیزی دارد ”

رنه گروسه به هنگامی که در خصوص ظرافت روح ایرانی سخن می گوید , از سروده های سرایندگان نامی ایران زمین مثال می آورد و می گوید به رغم همه بلایا ,روح کهنسال ایران فنا ناپذیر است . برای ما تصور این نکته دشوار است که چگونه عمر تمدن بزرگان ایرانی پس از چنین فاجعه هایی به سر نیامد . پاسخ این مشکل را دو تن از مشهورترین بزرگان شعر فارسی به ما می دهند و این دو سعدی و حافظ اند . شاعر نخستین , معاصر با اشغال مغولان و دومین مقارن با یورش تیمور است . در آن هنگام که جهان هر چه در آن بود فرو می ریخت , سعدی در باغهای شیراز از وصف گل و بلبل غافل نبود و همین خود دال براین است که فرهنگ ایران جاودانه است و هرگز نمی میرد . عمر خیام به نحوی خفیف و نامرئی مارا در برابر نوعی طرز تفکر قرار می دهد که نه تنها در قلمرو اسلام تازه است , بلکه به طور کلی در سراسر اروپا تازگی دارد و آن طرز فکر آزاد اندیشی است که بایستی آن را مدیون اندیشه پردازی ایرانی باشیم که چنین هدیه نامنتظره ای را به ما عرضه کرد . خیام با یک واژه چنانکه گویی با لفظ بازی می کند , آنچه را باید , میگوید و دوباره به سوی عالم شاعرانه خویش اوج می گیرد که از این لحاظ ایران بسیار شباهت به اروپا دارد .(گروسه ۱۳۷۱)

نیکیتین براین باور است که ایرانی همانطور که در ادبیات لطافت و رافت نشان می دهد و به همین جهت در عالم مشهور و مقام بلندی احراز کرده , در خوراک هم این سلیقه و ذوق را از دست نداده است ( نیکیتین ۱۳۲۹)

منبع : کتاب رفتار شناسی ایرانیان اثر دکتر کیومرث فلاحی